Kürt alfabesi Kürt alfabesi otuz bir harften oluşmaktadır: a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z Bu harflerin sekizi sesli, yirmiüçü ise sessizdir.
Sesli harflerin beşi uzun, üçü ise kısa telaffuz edilir. Uzun sesliler şunlardır: a ê î o û Kısa sesliler şunlardır: e i u
Alıştırma: a Av (su), nav (isim), dar (ağaç), kar (iş), nan (ekmek), Ba (rüzgar), bar (yük), baran (yağmur). ê Nêr (erkek), mêr (erkek, insan için), şêr (aslan), dêr (manastır), zêr (altın). i İn (cuma günü), din (deli), zin (eyer), şin (mavi) o Ol (mezhep), dor (etraf), jor (yukarı), şor (tuzlu). û Kûr (derin), bûn (olmak), hebûn (malik olmak). e Ez (ben), erê (evet), germ (sıcak), ker (eşek). ı Mın (benim), dın (başka), jın (kadın), rınd (iyi). u Kur (oğul), gur (kurt), ulaq (yaşlı at), gund (köy).
Sessiz harflerin okunuşu, q, w, x harfleri hariç, Türkçe alfabede olduğu gibidir. Esasen q, w, x harfleri Türkçe alfabede yoktur.
Bu üç harfin okunuşunu gösteren örnekler: qab (aşık), qad (meydan), qada şer (harp meydanı), qenc (iyi), qefandın (muhafaza etmek). .....
ÖNSÖZ
Sayın okurlar, Bu gramer kitabı, Dr. Kamuran Bedirhan tarafından 1959 yılında hazırlanmıştır. Dr. Kamuran Bedirhan, uzun bir süreden beri Sorbon Üniversitesi'nde Kürt dili profesörü olarak çalışmaktadır. Kürt diliyle ilgili çok çeşitli ve değerli çalışmaları vardır.
Bu eser, Türkiye Kürtleri için ve kısa olarak hazırlanmıştır. Kendisinin, kürtçe-fransızca olarak hazırlanmış, ayrıntılı, büyük bir gramer kitabı mevcuttur. Yine Dr. K. Bedirhan tarafından hazırlanmış, ancak ne yazık ki henüz basılmamış 45 bin kelimelik bir Kürtçe sözlük olduğu da bilinmektedir.
Bu Kürtçe gramer kitabının aslında, gramer terimleri, genellikle Fransızca ifade edilmişti. Biz, kitabı yayına hazırlarken, bu fransızca terimlerin büyük bir kısmını muhafaza etmekle birlikte, okuyucu için kolaylık olsun diye, bir kısmının türkçe karşılığını yazdık veya bazılarının yerine yalnızca Türkçelerini kullandık. Yine. fransızca ve türkçe terimlerin yanına, bazı yerlerde kürtçelerini de yazdık. Zaten kitabın sonunda, yazar tarafından hazırlanmış fransızca - kürtçe - türkçe bir terimler listesi bulunmaktadır. Biz bu listede de, eksik olan türkçe terimleri genellikle tamamladık.
Ayrıca, sayın profesörün kitapta kullandığı türkçe, kendisi çok eski bir tarihten beri Türkiye'den ayrı bulunduğu için, tabii olarak, eski terimleri fazlaca ihtiva etmekte idi. Bu nedenle biz, genç kuşakların onu rahatça okumaları ve anlamaları ıçin, kitabın dilini de biraz sadeleştirdik.
Birkaç yerde not olarak bazı bilgiler ekledik ve bunları «Ronahi'nin Notu» (R.N.) rumuzu ile belirttik. Bunlar sayıca azdır.
Kürtçe bilenler için Kürtçe gramerin kavranması, Kürtçe doğru okumayı ve yazmayı kavrama oldukça kolaydır. Üç-beş aylık bir çalışmayla bu işin üstesinden rahatlıkla gelinebilir. Şüphesiz bunun için istek ve biraz çaba gereklidir. Zaten her işin başarılması biraz çabayı gerektirir. Türlü şövenist baskılarla, kendi dillerinde eğitim imkânlarından yoksun bırakılan Kürt kardeşlerimiz, bu işi, şimdilik kendi imkanlarıyla başarmak zorundadırlar.
Bu kitabın yayınını sağlamakla okurlarımız için yararlı bir iş yaptığımız kanısındayız.
Saygılar ve iyi dileklerle..
Ronahi, 1974
Yayıncının notu
Dr. Kâmuran Ali Bedirhan tarafından hazırlanan bu küçük boydaki gramer kitabı, ilk kez 1974 yılında, İsviçre'de çıkan Ronahi (Aydınlık) Dergisi'nin yayınları arasında basıldı. Kurrnanci lehçesinde hazırlanan bu kitapta Kürt dilinin kuralları kısa, ama özlü biçimde verilmektedir.
Türkiye dışında, Latince Kürt alfabesinde (i) harfi Türkçedeki (ı); (î) harfi de Türkçedeki (i) yerine kullanılır. Ama Türkiye'de Kürtçe metinlerde bu sesler genellikle Türkçe alfabedeki gibi yazılmaktadır. Okuyucu için kolaylık olsun diye, biz de bu sesleri Türkçedeki gibi yazdık.
Dr. Kâmuran Bedirhan şimdi Sorbon'daki görevinden emekliye ayrılmış ve Paris'te yaşamaktadır. O ve yıllarca önce ölmüş bulunan kardeşi Celadet Bedirhan, modern Kürt yazı dilinin oluşmasında ve dilin gelişmesinde büyük çabalar gösterdiler.
Sovyetler Birliği'nde Kürtçe için eskiden Latin alfabesi kullanılıyordu. Sonradan, diğer Sovyet halklarının da ortak alfabesi olan Kiril'ce alındı.
Bu kitaptaki kurallar Sorbon, Upsala ve diğer batı Avrupa ülkeleri üniversitelerinde Kürt dili öğreniminde esas alınmaktadır. Sovyetlerdeki sistemle arasında çok küçük bazı farklar vardır.
Okuyucular, yazı dilinin, yerel olarak değişiklikler gösteren konuşma dilinden de ufak tefek ayrılıklarını göreceklerdir. Bu durum doğaldır. İleri derecede gelişmiş dillerde bile aynı şeye rastlanır.
Bu küçük kitabın, Kürtçe metinleri okumada ve yazmada henüz yeter deneyi olmayan okuyuculara yardımcı olacağı kanısındayız.
En içten dileklerle..
Kasım 1977 Ö. Y.
Kamuran Ali Bedir-Xan
Türkçe izahlı Kürtçe gramer
Özgürlük Yolu Yayınları
Özgürlük Yolu Yayınları : 5
Birinci basım: Kasım 1977
İkinci basım : Haziran 1986
Kamuran Bedirhan'ın yaşamı ve eserleri üzerine
Bu kitabın ikinci baskısı yapıldığında (Kasım 1977) Dr. Kamuran Bedirhan hâlâ hayattaydı. Bir yıl kadar sonra 6 Aralık 1978'de, Paris'te yaşama veda etti. Öldüğü zaman 83 yaşındaydı.
Dr. Kamuran Bedirhan uzun yaşamını halkının ulusal kurtuluş mücadelesine adadı. Kendi dönemindeki politik mücadeleler içinde yer aldı, Kürt halkının kültürüne, edebiyatına büyük hizmetlerde bulundu.
Kamuran Bedirhan, Kürt tarihinde önemli bir rol oynayan son Cizre beyi Bedirhan'ın torunudur. Mir Bedirhan 1840'larda bağımsız bir Kürdistan kurmak için Osmanlı yönetimine karşı ayaklandı, çevresinde önemli bir birlik oluşturdu ve çetin savaşlar verdi. Ancak yenildi ve geniş ailesiyle birlikte Girit'e sürgün edildi, daha sonra Şam'a yerleşti ve orada öldü. Oğullarından Emin Ali Bedirhan ve onun oğulları Süreyya, Celadet ve Kamuran Bedirhan'lar mücadeleyi sürdürdüler, daha sonraki dönemlerde Kürt halkının özgürlük mücadelesinde önemli roller aldılar.
Kamuran Bedirhan yüksek öğrenimini İstanbul Hukuk Fakültesinde yaptı ve avukat oldu. Kurtuluş Savaşı yıllarında kardeşi Celadet Bedirhan'la birlikte Kürt halkının örgütlenmesi ve ülkenin bağımsızlığı için çalıştı. Bu nedenle Ankara hükümeti tarafından ikisi hakkında idam kararı çıkarıldı. Ülkeyi terk etmek zorunda kaldılar. Kamuran 1926 yılında doktora yapmak üzere Almanya'ya gitti.
Gerek Celadet, gerekse Kamuran daha çocukluk ve gençlik yıllarında özel öğretmenlerin yardımıyla iyi bir eğitim görmüşler, Arapça ve Farsça'nın yanısıra Fransızca, Almanca gibi Batı dillerini iyi öğrenmişlerdi.
Celadet ve Kamuran kardeşler 1930 yılında Suriye'ye geçtiler. Celadet Bedirhan bu yıllarda latince bir Kürt alfabesi hazırladı ve gramer üstünde önemli çalışmalar yaptı. 1932 yılında Hawar dergisi Celadet Bedirhan'ın yönetiminde yayın hayatına başladı. Kamuran Bedirhan Hawar'da ve ayrıca Ronahi dergisinde Fransızca ve Kürtçe olarak çeşitli yazılar yazdı. Kısa süre sonra Beyrut'a yerleşti, burada Roja Nû adında bir dergi çıkardı, Beyrut'taki Kürt emekçileri için dil dersleri kursu açtı, onlara öğretmenlik yaptı.
Daha sonraki yıllarda Suriye ve Lübnan'da Kürt aydınları için politik ve kültürel çalışma koşulları güçleşince Paris'e geçti. Paris'te 1848'de "Kürt Araştırmaları Merkezi" adında bir dernek oluşturdu. Kürtlere sempati duyan birçok araştırmacı ve ünlü kişi bu derneğe dayanışma gösterdi, destek oldu. Aynı yıl, kendi girişimi ile kurulan bir komite, Kürt halkının haklarının tanınması için Birleşmiş Milletlere bir memorandum verdi.
1950 yılında Sorbon Üniversitesi'nde öğretim üyesi oldu, Doğu dilleri bölümünde Kürtçe dersleri verdi. Bu görevi ölümünden birkaç yıl öncesine kadar sürdürdü.
1954 yılında evlendi.
1961 yılında Irak Kürdistanı'nda başlayan ulusal kurtuluş mücadelesinin Avrupa temsilciliğini üstlendi, halkımıza dayanışma ve destek sağlamak için önemli çabalar gösterdi.
Celadet ve Kamuran, güçlü bir bey ailesinden gelen bu iki aydın kardeş, yaşamlarını Kürt halkının kurtuluş mücadelesi gibi soylu bir davaya adadılar. Politik kavgada yenildikleri zaman da hiç bir dönemde karamsarlığa düşmediler, mücadeleden el etek çekmediler. Her keresinde kavgayı yeni biçimde ve inatla sürdürdüler. Uzun sürgün yıllarına, gurbetin yarattığı binbir soruna yiğitçe dayanmasını bildiler. Bu, yurtsever ve devrimci insanlarımızın için her zaman örnek alınması gereken bir yaşam örneğidir.
Gerek Celadet, gerek Kamuran, dil ve kültürün bir ulusun, özellikle de yüzyıllarca boyunduruk altında tutulmuş bir ezilen ulusun yaşamındaki önemini iyi kavramışlardı. Latince Kürt alfabesinin temelini attılar ve geliştirdiler. Kürt dili gramerini hazırladılar ve yazılı dilin halk arasında öğrenilmesi, yaygınlaşması için büyük çabalar harcadılar, öğretmenlik yaptılar. Çağdaş Kürt dili ve edebiyatında onların büyük emeği vardır.
Kürt halkı bu iki örnek evladını her zaman derin saygıyla anacaktır.
Mayıs – 1986
Dr. Kamuran Bedirhan'ın eserleri:
Elfabeya kurdi (Kürt alfabesi) Elfabeya mın (Alfabem) Zmanê kurdi (Kürt dili) Rêzana zmanê kurdi (Kürt dil bilgisi) Ferhanga kurdi (Kürtçe sözlük, henüz yayınlanmadı) Zmanê mader (Anadil) Destpêka xwendınê (Okumaya giriş) Parçeyên bıjarte (Seçilmiş parçalar) Xwendına kurdi (Kürçe okuma kitabı) Tefsira quranê (Kuranın tefsiri)Dersên şerietê (Din dersleri) Çarinên Xeyyam (Hayyam'dan rübailer) Proverbes Kurd (Kürtçe atasözleri, Lucy Paule Margeritta ile birlikte, Paris, 1937) Şıhrên kurdi (Kürtçe şiirler) Der adler von Kurdistan (Eyloyê Kurdıstanê - Kürdistan kartalı, Herbert Örtel ile birlikte, Berlin, 1937) Berfa ronahiyê (Der schnee des lichtes - Aydınlığın karı) La lyre Kurde (Kürtçe Şiirler, Fransızca) Türkçe izahlı kürçe gramer
