VersionsDoğu ve Güneydoğu’ya Farklı Bir Bakış [Türkçe, Diyarbakir, 2009]
Another Look at East and Southeast Turkey [English, Diyarbakir, 2009]
Doğu ve Güneydoğu’ya Farklı Bir Bakış
Bir dönem için Türkiye’nin güneydoğusu, turistlerin belli başlı gezi ve ziyaret rotalarının dışında kalmıştır.
Bu, 1990’lı yıllardaki çatışmalardan kaynaklanan, bölgenin hiç de hak etmediği bir durumdu. Ancak, hevesiniz kırılmasın: Bugün bölgenin büyük bölümü sakindir ve sorunsuzca ziyaret edilebilir. Üstelik bölgeye gelen turistler, burada Türkiye’nin batısında ticarete konu olmuş turizmden oldukça farklı bir görüntüyle karşılaşacaklardır.
Bu bölgede, geleneklerin daha ağır bastığı, büyük ölçüde Kürt Kültürünün özelliklerini taşıyan bir ortam bulacaksınız; bölgenin tarih- sel zenginliklerinin de ülkenin başka yerlerindeki kadar çarpıcı olduğunu göreceksiniz.
Bereketli Hilal’in kuzey uçlarında yer alan bölge, insanlık tarihindeki en eski yerleşimlerden kimilerine ev sahipliği yapmıştır. Bölgede bir çok yerde bulunan höyük ve tümülüsler de bu gerçeğin kanıtlarıdır. Bölgenin kırsal kesiminde görülen kale kalıntıları ve kaya mezarları ise herkesin ilgisini çekecek türdendir. Bu kalıntılardan bir bölümünün tarihi, MÖ 9. yüzyıl, Urartu Krallığı’na kadar gitmektedir. O zamanlardan başlayarak, ardarda pek çok devlet, krallık ve uygarlık bölgede egemen olmak istemiştir. Hıristiyanlık öncesinde bölgede Büyük İskender tarafından yenilgiye uğratılan Medler, Akamenidler ve Partlar egemen olmuştur. Bizans’ın yükselişiyle birlikte bölge bu kez ilk Hıristiyan topluluklarının bir bölümünün yurdu olmuştur. Bu ilk Hıristiyan topluluklara ait kimi manastır ve kiliseler bugün de ayaktadır. Bölgede İslamiyetin yayılmaya başlamasıyla beraber Bizanslılar önce Sasanilerle, ardından Emeviler ve Hamdaniler dahil birçok İslam hanedanlığıyla savaşmıştır. Bundan sonra 10. ve 11. yüzyıllarda bir Kürt Hanedanlığı olan Mervaniler Bölgenin büyük bir kısmına egemen olmaya başlamıştır....
Önsöz
Diyarbakır’da doğup büyümüş ve tüm hayatı boyunca bölgede çalışmış biri olarak, mütevazı ancak çığır açıcı bu rehber kitap sayesinde kentimin ve Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun eşsiz güzelliğini bir kere daha keşfetme şansına sahip oldum. Bölge nin saklı hazinelerini sizin de bizzat keşfetmenizi canı gönülden dileyerek, bu rehberi size bir davetiye olarak sunmak isterim.
Niye böyle bir rehber hazırladık? Meraklı gezgine sunabileceği onca zenginliğine rağmen, şimdiye kadar bölgemiz çoğunlukla popüler gezi literatürünün dışında bırakıldı veyahut bilgi yetersizliğinden dolayı hak ettiği yeri alamadı. Bütün bu coğrafyayı yakından bilen bizler, bu rehber kitap ile sadece ilgi çekici tarihi mekânlarımızı tanıtmayı değil, aynı zamanda geleneklerimizi, köklü kozmopolit kültürel yapımızı, zengin dil, inanç, doğa ve kültür mirasımızı da sizinle paylaşmayı arzuladık. Okuyucunun, bölgenin konuksever insanları ve eşsiz arkeolojik sit alanları, Fırat ve Dicle Nehirlerinin hayat verdiği Mezopotamya coğrafyası ve zaman zaman aynı sularla yok olma tehdidiyle karşı karşıya bırakılan zengin kültürel mirasımız hakkında da bilgi sahibi olmasını istedik. Diğer bir ifadeyle, bölgemizin bir diğer yüzüyle tanıştırmak istedik sizi.
Bölgeyi merak ediyorsanız, bu rehber ile heyecan verici bir yolculuğa çıkmaya hazırlanın. Pek çok uygarlığın gelip geçtiği ve iz bıraktığı bu topraklar, kadim tarihini, kimi zaman vakur kaleleriyle kimi zaman mütevazı bir ziyaret yeriyle anlatacaktır size. Onu dinlemeyi bilenlere kucak açar bu kadim topraklar. Konuğumuz olun, hiç şüpheniz olmasın bu topraklar en iyi şekilde ağırlayacaktır sizi.
Belediyeler Birliği olarak, henüz potansiyeli tam olarak açığa çıkarılamamış bir sektör olan ve “bacasız sanayi” olarak anılan turizmi harekete geçirerek, bu rehber kitabın aynı zamanda Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin ekonomik açıdan kalkınmasına katkı sunmasını da umut ediyoruz. En başta bölge halkı olmak üzere, bu kitabın araştırma ve yayına hazırlama aşamalarında emeği geçen herkese derin saygı ve teşekkürlerimizi sunuyoruz.
İçten davetimizi kabul edin. Yenilik ve ebediyet ile; anın içindeki geçmişle tanışın. Kendinize katın, öğrenin, keyif alın!
Av. Osman BAYDEMİR
Güneydoğu Anadolu Bölgesi Belediyeler Birliği Başkanı ve
Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı
Proje Hakkında
Ortadoğu’da ağırlıklı olarak Kürtlerin yaşadığı coğrafya, tarihi ve kültürüyle, ma-cera seven gezginler için keşfedilmeyi bekleyen zenginliklerle doludur. Ne var ki “Mezopotamya” adıyla bilinen tarihsel yörede konumlanan bu bölge, bir takım pratik ve politik nedenlerden dolayı gözlerden uzak tutulmuştur. Türkiye’nin do-ğusunu ve güneydoğusunu kapsamına alan ve temelde bir gezi rehberi olarak hazırlanan bu kitap, bu boşluğu kısmen de olsa gidermeyi amaçlamaktadır.
Kitap, etnografik ayrıntılara ışık tutmakta, birçok gezi kılavuzunda bulunabilecek bilgilerin ötesine geçerek bölgedeki geleneklerin ve çağdaş yaşamın bir tablosu¬nu sunmaktadır. Bu yanıyla kitap, bölgeye özel ilgi duyanlarla birlikte, yöre halkı, kültürleri ve doğal özellikleriyle doğrudan ve iç içe alternatif turizm deneyimleri yaşamak isteyenlere yöneliktir. Kitapta, görece seyrek ziyaret edilen yerlerin de kapsanması için özel çaba harcanmıştır. Bunların arasında, müzeler ve harabeler dahil olmak üzere, meraklı konuklarca keşfedilmeyi bekleyen sıradışı kimi yerler de bulunmaktadır.
Rehberde 15 kente ilişkin bölümler bulunmaktadır. Her bölüm, il merkezine ilişkin bilgilerle başlamakta, ilçelere geçilmeden önce yöreye nasıl ulaşılabileceğine ilişkin ayrıntılar verilmektedir. Ayrıca, pratik tavsiyeler veren ve kapsanan konuların tarihsel ve diğer arkaplan bilgilerini de içeren ek bölümler bulunmaktadır.
Ortadoğu’ya ve anayurduma özel ilgi duyan usanmaz bir gezgin ve aynı zamanda da bir diaspora Kürdü olarak bölgede dolaşırken birçok güçlükle karşılaştım. Bu güçlüklerin kaynağında bölgede turizm altyapısının zayıf olması ve eleştirel-karşılaştırmalı içerikte bir yerel Kürt yazın ve kaynakların olmayışı bulunuyordu. Bölgedeki yaşama ilişkin kişisel ve mesleki gözlemlerimi aktaran bu kitap, bölgeyi göz kamaştırıcı özellikleriyle hem yabancı hem de yerli turistlere tanıtma açısın-dan fırsatlar sunmaktadır.
Kitap, Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı Sayın Osman Baydemir’in bölgede turizmi geliştirme tutkusu ve bu yönde hiç eksilmeyen desteği sayesinde ortaya çıkmıştır. Çalışma boyunca sağladığı günlük pratik yardımlar için GABB Genel Sekreteri Sayın Abdülmenaf Şeker’e; proje çalışanlarına ulaşım ve konaklama açısından kolaylık sağlayan GABB üyesi belediyelere ve Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’nin çeşitli birimlerine de teşekkür borçluyuz. Özellikle teşekkür etmek istediklerim arasında, işlerini adanmışlıkla yapmış olan bir uzmanlar ekibi, profesyonel desteği ve titizliğiyle başta Richard Lim olmak üzere editörler kurulu, tercüman, redaktör, fotoğrafçı ve grafik tasarımcıları, olağan görevlerinin çok ötesinde katkılar sunmuş olan proje asistanları İpek Taşlı ve Şirin Gencer yer almaktadır. British Library’deki ön araştırma sürecinde projeye ilişkin esinlendirici görüş ve katkılarından dolayı Dr. Sarah Keeler’e de içten teşekkürlerimi iletmem gerekir.
Öyle sanıyorum ki, ekip üyelerinin bölgede yaşayan kişilerden oluşması ve sahip oldukları deneyim, bölge gerçekliklerini sıradan kişilerin algıladığı şekliyle yansıtabilmemizde bize yardımcı oldu. Çalışmada yöredeki yazarların, müze yönetim-lerinin, tarihçilerin ve çeşitli STK’ların görüşlerine de yer verildi. Bu kitap, mükem-mel olmayabilir ancak, böylesine geniş bir kapsama sahip olması açısından kendi alanında bir ilktir. Bu çalışmamızın, bölgede uzun süre ihmal edilmiş turizm sek-törünü geliştirmeye yönelik benzer projelerin de temelini oluşturmasını umud ederim.
Kameel Ahmady
Proje geliştiricisi ve koordinatörü
_____________
NOT: Kitapta yer adları büyük ölçüde Türkçe verimştir. Ancak, pek çok yerin Kürtçe veya diğer dilerde esk adları da olduğundan, bunlar söz konusu yern adı lk kez geçtğinde başlıkarda veya metn içinde parantez içinde bertilmiştr. Metinde yer aan nüfusa lgi istatistkler çoğunluka 2007 yılna attr.
Doğu ve Güneydoğu’ya Farklı Bir Bakış
© Güneydoğu Anadolu Bölgesi Belediyeler Birliği 1. Basım 2009
Proje Geliştiricisi ve Koordinatörü Kameel Ahmady
Editör
Richard Lim
Türkçe Çeviri Metin Çulhaoğlu
Düzeltmenler
İpek Taşlı Nil Ayhan fiirin Gencer
Şeyhmus Diken
Cavlan Erengezgin
Hatice Kamar
Kürt Enstitüsü, Diyarbakır Ömer Fidan
Proje Asistanları
Şirin Gencer İpek Taşlı
Ahmet Tanık Yekbun Gürgöz Hacer Sunar Metin Özçelik
Alan Araştırması Kameel Ahmady fiirin Gencer
İpek Taşlı
Haritalar
Şeyhmus Kalkan
Şirin Gencer’in katkılarıyla
Şiir Çevirileri Dr. Kadri Yıldırım
(Kırmanci- Türkçe)
Ömer Fidan
(Türkçe- Kırmanci ve Türkçe -İngilizce) Ahmet Tanık
(Türkçe- İngilizce)
Sabahattin Gültekin
(Zazaca- Türkçe) Semra Özbey
(Kırmanci- Türkçe)
Kapak Fotoğrafı
Mehmet Masum Süer (Ulu Cami-Diyarbakır)
Kapak Tasarımı Deniz Akkol
Grafik Tasarım Sevinç Tanyıldız
İkinci Grafik Tasarım ve Kontrol
Murat Oğurlu
Grafik tasarım kalite
kontrol ekibi Murat Oğurlu Kameel Ahmady Abdülmenaf Şeker
Şirin Gencer Sevinç Tanyıldız
Bu kitabın her türlü yayın hakkı GABB’a aittir. GABB’ın izni alınmaksızan tamamı veya bir kısmı hiçbir şekilde yaynlanamaz ve çoğaltlamaz.
Bölümlere katkıda bulunanlar
Ilse Sturkenboom, Groningen Üniversitesi, Hollanda (Arkeoloji)
Nevin Soyu kaya, Diyarbakır Müzesi (Arkeoloji)
Nejdet İnal, Diyarbakır Müzesi (Arkeoloji)
Mesut Alp, Mardin Müzesi (Arkeoloji)
Dr. Birgül Açıkyıldız, Doğu Enstitüsü, Oxford Üniversitesi, UK (Yezidi bölümü)
Kameel Ahmady, Kent Üniversitesi, UK (Giriş, Newroz, Teşekkür, Mutfak)
Dr. Sarah Keeler, Hewler Kürdistan Üniversitesi ve Exeter Üniversitesi, UK (Proje Özeti/Danışman)
Hatice Kamar (Tarih)
İpek Taşlı (Terimler Sözlüğü, Gezi Sözlüğü)
Ömer Fidan (Biyografiler, Newroz)
Şeyhmus Diken (Diyarbakır Mahalleler)
Mustafa Gazî/Seyda (Yiyecek ve İçecekler, Gezi Sözlüğü)
Sabahattin Gültekin (Gezi Sözlüğü)
Jelle Verheij (Ermeni Kiliseleri Tarihi)
Şirin Gencer (Yiyecek ve İçecekler)
Hacer Sunar (Gezi Sözlüğü)
Semra Özbey (Gezi Sözlüğü)
Mark Cambell (Newroz)
