Kürdistan’da Türk Endüstrisi

Kürdistan’da Türk Endüstrisi: gelişim ve sömürü

Araştırma konusu kendi alanında ilk sayılır ve ben bu çorak tarlayı değerlendirmeye çalıştım. Araştırmaya başlarken hiçbir tezin doğruluğunu göstermek için kanıt aramaya çalışmadım, önce verileri toplayıp sonra da analiz ederek doğruyu aradım.

Doğruyu arama, Cumhuriyet dönemindeki tüm verilerin yanısıra, yer yer Osmanlı İmparatorluğu dönemine ait verileri de inceleyip değerlendirmeyi zorunlulaştırdı. Önce sadece endüstrinin günümüzdeki yapısını incelemeyi, doğrusu uzun bir makale yazmayı planlamıştım.

Sonuç ortada ve araştırma, bugüne dek alışık olmadığımız, kendim de dahil, ekonomik-politik sonuçlar ortaya çıkardı ve bugüne dek gözlem sonucu doğru görünen pek çok şeyin yanlış olduğunu gözler önüne serdi. Kürt politikası, böylece gözlem düzeyinden kurtarılıp maddi bir zemine dayandırılarak bir teorik çerçeveye sahip olma olanağına kavuştu.

Kürt politikasının net ve maddi bir zeminde kalması için bilimsel araştırmaların sürekli olarak yaprlması ve yeni gelişmelerin sonuçlarının saptanması gereklidir, çünkü toplumsal yaşam statik değil, dinamiktir.

Bu araştrrmanın yapılması sırasında arkadaşım Sait Aydoğmuş'un bana çok yardımları oldu. Kardeşim Ali Tuku ile tüm konuları tartıştım. O, araştırmayı okudu, eleştiri ve öneriler yaptı. Kendisine teşekkür ediyorum. Araştırma çalışmaları boyunca Kızlarım Medya ve Rojîn beni anlamaya çalıştılar, yemek yememi ve kahve içip enerji toplamamı bana düzenli hatırlatmaktan yorulmadılar. Araştırmamı bu iki "arikar"ıma sunuyoruın.

Bu araştırmamın ilk basımının Avrupa'da yapılması planlanmıştı. Değişik nedenlerden dolayı Avrupa baskısı gerçekleşemedi. Şerafettin Elçi, Zeruh Vakıf Ahmetoğlu ve Bayram Ayaz'ın bana yardımları oldu. DOZ yayınları çalışanları da kitabın bir an önce çıkması için çok çalıştılar. Kendilerine teşekkür ediyorum.

İçindekiler

Önsöz / 10
Tablo dizini / 11
Kısaltmalar / 16

Kürdistan'da Türk endüstrisi
Gelişim ve sömürü

Birinci bölüm
Giriş / 17

İkinci bölüm
Maden endüstrisi / 19
I. Madenlerin arama ve çıkarılmasına ilişkin yasal düzenlemeler / 19
II. Maden üretimi / 22
1. Kömürler / 22
2. Metal madenler / 23
3. Metal dışı madenler / 26
III. Maden endüstrisinde istihdam, işyerleri sayısı, mülkiyet ilişkileri / 27
1. İstihdam ve işyeri sayısı / 27
2. Mülkiyet ilişkileri üzerine / 28
IV. Sonuç / 30

Üçüncü bölüm
Elektrik enerjisi endüstrisi / 33
I. Elektrik enerjisi üretiminin gelişimi / 33
II. Elektrik enerjisinin bugünkü üretimi, dağılımı ve tüketimi üzerine / 36
1. Üretim ve istihdam / 36
2. Dağıtım ve tüketim / 4I
III. Sonuç / 44

Dürdüncü bölüm
Petrol endüstrisi / 45
I. Yasal düzenlemeler / 45
II. Petrol üretimi ve şirketler arasındaki dağılımı / 46
III. Petrolün rafine edilmesi / 5I
IV. Petrolün Türk ekonomisi için önemi / 52
V. Özet ve sonuç / 55

Beşinci bölüm
Gıda, içki ve tütün endüstrisi / 57
I. 1920-1989 Yılları arasında gıda, içki ve tütün endüstrisinde işyerleri ve istihdamın bölgesel dağılımı / 57
1. 1923-1950 arasındaki durum / 58
2. 1950-1989 arasındaki durum / 60
II. Gıda erdüstrisinin alt dalları / 6I
1. Mezbaha ürünleri endüstrisi / 62
2. Şeker fabrikaları / 65
3. Yem fabrikaları / 69
4. Süt işleme ve yağ endüstrisi / 71
5. Un ve unlu ürünler endüstrisi / 74
6. Tuzlalar / 78
7. Diğer gıda ürünleri endüstrisi / 79
Alkollü ve alkolsüz içki endüstrisi / 79
Tütün işleme endüstrisi / 83
Gıda, içki ve tütün endüstrisinin yapısı / 86
Özet ve sonuç / 89

Altıncı bölüm
Dokuma, giyim ürünleri ve deri Endüstrisi / 93
I. Osmanlı İmparatorluğu dönemi / 93
II. Cumhuriyet döneminde dokuma endüstrisi / 95
1. 1923-1962 dönemi / 95
2. Planlı dönem / 99
a) 1960 ve 1970'li yıllarda küçük dokuma endüstrisi / 99
b) 1980’li Yıllarda küçük dokuma endüstrisi / 101
c) Küçük dokuma endüstrisinin yapısal gelişimi / 104
3. Büyük Özel Sektör işletmelerinin durumu / 105
4. Dokuma, giyim ve deri endüstrisinde devlet işletmeleri / 108
III. Sonuç / 113

Yedinci bölüm
Orman ve mobilya endüstrisi / 115

Sekizinci bölüm
Kağit-kağit ürünleri ve basım endüstrisi / 121

Dokuzuncu bölüm
Kimya endüstrisi / 125
Kimya endüstrisinin yapısal gelişimi / 125
Kimya endüstrisinin Kürdistan'daki bölgesel dağılımı ve gelişimi / 127
III. Özet ve sonuç / 133

Onuncu bölüm
Taş ve toprağa dayalı endüstri ve inşaat / 135
I. Taş ve toprağa dayalı endüstri / 135
1. Çimento endüstrisi / 135
2. Kiremit-tuğla, keramik ve metal dışı ürünler (Çini porselen ve diğer endüstri) / 140
II. İnşaat endüstrisi / 145
III. Özet ve sonuç / 148

Onbirinci bölüm
Metal endüstrisi / 151
I. Küçük metal eşya, ana metal ve makina işletmeleri / 151
1. Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki durum üzerine / 151
2. 1930-1970 Yılları arasındaki durum üzerine / 152
3. Üretim dokusunun yapısal değişimi üzerine / 154
II. Büyük metal eşya ve makina endüstrisi / 155
1. Özel sektör işletmeleri / 155
2. Devlet sektörü tesisleri / 156
III. Metal endüstrisinde çalışanların sayısı / 160
IV. Özet ve sonuç / 161

Onikinci bölüm
İmalat endüstrisinin yapısal gelişimi ve tüm endüstride çalışanlar / 163
I. İmalat endüstrisinde işyerleri, istihdam, scktörel dağılım ve üretim yapısı / 163
1. Küçük imalat endüstrisi / 164
2. Büyük imalat endüstrisi / 166
II. Tüm endüstride çalışanlar / 170
III. Ek tablolar / 173

Onüçüncü bölüm
Kürdistan'da sömürü ve Türkiye'ye kaynak aktarma mekanizmasının kısa bir analizi / 181
I. Türk ekonomik politikasının amacı: Modern bir endüstri burjuvazisi yaratmak / 181
II. Sermaye birikimi ve kaynak aktarımı için işleyen bir infrastrüktürün (altyapı) yapımı üzerine / 184
III. Teşvikler ve yatırımlar politikası üzerine / 185
1. Yatırım ve teşvik kavramları / 186
2. Yatırımların bölgesel dağılımı / 186
3. Teşviklerin bölgesel dağılımı / 189
IV. Ucuz girdi, ortaklıklar vasıtasıyla kaynak aktarımı üzerine / 192
V. "Emperyalizmin" payı üzerine / 195
VI. Sonuç / 195

Ondördüncü bölüm
Ekonomik-politik sonuçlar / 197
Kaynakça / 205
Dipnotlar / 209

Birinci bölüm

Giriş

Bu araştırmada, "Kürdistan'da Türk endüstrisi, gelişim ve sömürü", endüstriyel gelişimin bir analizi yapılarak değerlendiriliyor; bunun ışığında sömürü mekanizması üzerinde duruluyor ve böylece Kürdistan'ın geri kalmışhğının nedenleri saptanmaya çalışdıyor.

Birinci Bölüm'de maden, Üçüncü ve Dördüncü Bölümlerde ise enerji sektörü üzerinde duruluyor. İmalat endüstrisinin sektörel gelişimi Beşinci-Onbirinci Bölümlerin konusudur. Sonra Onikinci Bölüm'de imalat endüstrisinin genel yapısal gelişimi incelenerek, Türkiye ile de karşılaştırılıyor. Endüstrinin analizi ışığında sömürü ve kaynak aktarımı mekanizmasının analizi ve değerlendirilmesi, Onüçüncü Bölüm'de yapılıyor. Tek tek endüstri sektörlerinin "özet ve sonuç"u alt başlıkları altında sözkonusu sektörlerin spesifik özellikleri üzerinde durulurken, Ondördüncü Bölüm'de tüm araştırmanın genel sonuçları çıkarılıyor ve bu sonuçlara uygun Kürt politikasının yenileşmesine ilişkin tezler geliştiriliyor.

Endüstrinin yapısı yanında KİT'lerin gelişimi ve onlara ilişkin yasalar de değerlendirildi. Değerlendirme endüstriyel gelişimin analizi ve objektif bir yorum için gerekliydi.

Araştırmada kullanılan tüm kriterlerin ve başvurulan metodolojinin açıklaması yapılıyor. Buna rağmen kimilerini açıklamakta yarar var.

Araştırmanın coğrafik kapsamı, 19 Kürt bölgesi veya illeriyle, yani Türklerin egemenliği altındaki Kürdistan parçasıyla sınırlanmıştır. Tersi belirtilmedikçe "Türkiye ortalaması" olarak verilen veriler, Cumhuriyetin resmi sınırları içindeki bölgeleri -Kürdistan dahil- kapsıyor.Urfa’nın "Şanlı", Maraş'ın "Kahraman" ve Anteb'in "Gazi" vasıfları stili bozdukları için çizildiler. Kürtler her övgüye layıktır ama sömürgecilerinkine değil.

1-9 kişilik işyerleri küçük, 10-24 kişilik işyerleri orta ve 25, ve daha fazla kişi çalıştıran işyerleri büyük olarak kabul ediliyor. DPT ve DİE'nin getirdiği bu kriterler …

Ömer Tuku
Kürdistan’da Türk endüstrisi, gelişim ve sömürü

Doz

Doz yayınları : 12
Araştırma - inceleme dizisi : 3
Birinci baskı : Kasım 1991, İstanbul
Dizgi : Sımko 518 39 42
Montaj : Kenan Çalıkoğlu
Kapak tasarım : Ceren İncesu
Baskı : Baran ofset
Kapak baskı : Aydınlar matbaası

© Bu Kitabın yayın hakları Doz basım ve yayıncılık ltd. şti.’nindir.

Doz basım ve yayıncılık ltd. şti.
Nakilbent sok. no : 49 kat : 2 d. 3
34400 Sultanahmet - İstanbul
Telefax : 517 13 78