Anılar, Şeyh Mahmud Berzenci Hareketi

Anılar, Şeyh Mahmud Berzenci Hareketi [Türkçe, İstanbul, 1995]

Yadașt, Bașûrê Kurdistanê û Șoreșa Șêx Mehmûd [Kurdî, İstanbul, 2010]

Memoires, Iraq & Kurdistan (1908 - 1923) [Français, Birmingham, 2007]

Anılar, şeyh Mahmud Berzenci hareketi

1934 yılında, Musul şehrinde matematik öğretmeniydim. Çok değerli ve sevgili arkadaşım Dr. Mecit Haduri de sosyoloji öğretmeniydi. Dr. Mecit Haduri, daha sonra Irak'ı terkedip Amerika'ya gitti. İkimiz de Musul Bilim Cemiyeti'ne üyeydik. Dr. Mecit Haduri, Suriye Sorunları adıyla yazdığı kitabının bir örneğini bana gönderdi. Bu kitapta yeralan Kral I. Faysal ile Suriye sorunlarının, birçok yönden Şeyh Mahmud ve Irak Kürdistanı sorunlarına benzemesi dikkatimi çekmişti. Ben de Şeyh Mahmut'a ve onun çevresindeki bazı İngilizlere yakınlığımdan dolayı, birçok not alabildim. Bu nedenle de. Şeyh Mahmud ve Irak Kürdistanı sorununu yazmayı düşündüm. Ama bunu gerçekleştirmek için, birçok kitap ve incelemelere, özellikle yabancı dillerle yazılan kitaplara ihtiyacım vardı, Yardım istediğim Kürt arkadaşlar, yardımlarını esirgemedi. Arap arkadaşlarımın da bazıları, bana istediğim kitapları vererek yardım etti. Bunlardan Dr. Mecit Haduri'yi, Derviş Mikdadi'yi ve Dr. Fadıl Hüseyni'yi sayabilirim. Bana yardım eden Kürt arkadaşlarımdan Mamosta* Naci Abbas’ı, Abdülkadir Kazzaz'ı, Faik Kakemin'i, Edip Arif'i, Mamosta Gyo'yu ve Keik Şakir Mücrimi'yi anabilirim. Onlara teşekkür borçluyum. Aynı zamanda değerli yazar ve tarihçilerimizden Emin Zeki Bey, Emir Celadet Bedirhan, Hazni Mukriyani, Maruf Çiyavk, Dr. Bleç Şerko ve Mela Cemil Rojbeyani'nin eserlerinden çok faydalandım. Yukarıda da belirttiğim gibi arkadaşlarımın yardımıyla ve yine yukarıda belirttiğim Kürt yazarlarının eserlerinden faydalanarak bu anıları yazmaya başladım. Bu anılarda Kürt tarihinin bir bölümüne, özellikle Irak Kürdistanı ile Şeyh Mahmut'a önemli yer veriliyor. Aynı zamanda kızım Nahide'nin katkılarını unutmayacağım. Özellikle İngilizce olan eserleri çevirmesiyle bana büyük yardımı olmuştur.

Şimdi de sayın okuyuculardan ricam, kitaptaki eksikliklerden dolayı beni bağışlamalarıdır.

Refik Hilmi
25 Temmuz 1956

İçindekiler

Önsöz / 7

Cilt I
Bölüm I
Giriş / 10
Anlaşmadan sonra osmanlı devletinin durumu / 11
Mustafa Kemel Anadoluda / 11
Mustafa Kemal ve Damat Ferit Paşa'nın Bakanlar Kurulu / 13
Sultan Selim ile Kürt Emirlikleri arasındaki birlik anlaşması ve bu birliğin sonuçları / 14
1. Dünya savaşının sonlarında Güney Kürdistan / 15
Şeyh Mahmudun yaşamı / 15
Musul olayları ve Şeyh Said ve oğlu Ahmed'in öldürülmesi / 16
Şeyh Mahmud'un Suleymaniye'ye dönüşü / 17
Şeyh Mahmud'un Süleymaniye'ye dönüşünden sonra gelişen olaylar / 18
1. Dünya savaşı ve Şeyh Mahmud / 18
İngilizlerin Kerkük'e dönüşü / 19
Binbaşı Noel'in Süleymaniye'ye gelişi / 20
Kürdistan yöneticisi / 20
Şeyh Mahmud ve Barış Konferansı / 21
Şeyh Mahmud hükümdarlığında Süleymaniye'nin durumu / 21
Binbaşı Noel ile Faik Tapo'nun Türkiye gezisi / 23
Noel'in gitmesinden sonra süleymaniyenin durumu / 23
Şeyh Mahmud ve etrafındaki adamlar ne yapıyorlardı / 25
Kaptan Bill ile Köysancak'a yolculuğum / 25
Kaptan Bill'in gariplikleri / 26
Aşiretler içinde Şeyh Mahmud'un etkisinin azalması / 26
Sindolanlı Şeyh Emir / 27

Bölüm II
Şeyh Mahmud'un etkisinin kırılması için İngilizlerin diğer bir davranışı / 29
Şeyh Mahmud'un Başkaldırışının başlangıcı / 30
Bill ile Rewanduzdaki gezileri / 30
Şeyh Mahmud'un I. Başkaldırışı ve sonuçları / 31
Darbend Savaşı sırasındaki Rewanduz olayları / 34
Kurtuluş Savaşında Şeyh Mahmud'un yanlışları / 35
Bill Erbil'e gittikten sonra Rewanduz ve ben / 35
Rewanduz'daki tutuklanışım ve Köysancak'daki hapisaneye gönderilişim / 36
Abdullah Ağa, Hacı Tahir Ağa Hewezi / 38
Hapisaneden çıkışım / 39
Şeyh Mahmud'un Bağdat'ta mahkeme edilmesi / 39
Yunan Ordusunun Türkiye'ye girişi / 40
Venizelos Kabinesinin düşmesi ve Türkiye'de
Kemalistlerin siyaset sahnesine çıkmaları / 41
Bekir Sami Beyin Fransız ve İtalyanlarla anlaşması / 42
İstanbul'da Kürt sorununu tartışılması / 43
Şeyh Mahmud'un Ölümü / 44
Mustafa Kemal ve Kürtler / 45
Mustafa Kemal'in Zafer Kazanmasının Nedenleri / 46

CILT II:
Bölüm I
Son Türk - Yunan savaşı ve Türklerin Zaferi / 48
Şeyh Mahmud'un Hindistan'a sürgün edilmesinden sonraki süreç / 49
Amediye ve Akra Bölgelerindeki Kürtlerin Kurtuluş Savaşı / 49
Özdemir Paşa'nin Rewaznuz'a gelişi / 51
Şemdinanlı Seyit Taha ve Kürt sorunu / 53
Kürt sorununun çözümlenmemesinde Kürtler kendileri de sorumludur / 53
Mustafa Paşa Yamulki'nin İstanbul'dan Süleymaniye'ye dönmesi / 54
Irak'taki Arap ve Kürt ayaklanmalarından bir özet / 55
Irak Araplarının 1920'deki büyük ayaklanmaları / 57 /
Babanzade Hamdi Bey / 59

Bölüm II
Nazmi Beyin evindeki toplantı / 62
Hamdi Beyin Süleymaniye'ye gelişi / 63
Derbendi Ranya'daki İngiliz - Kürt savaşı / 65
Kahire'deki İngilizlerin Kongresi ve Arap - Kürt sorunu / 66
Bağımsızlık Cemiyetinin sonu / 66
Kerkük'ten gelen bir telgraf / 67
Kıraathane açmak istedik / 68
Kerkük'te Zafer okulunun öğretmeni oldum / 68
Necme - Yıldız gazetesi / 69
Yanlışlığa düşmüştüm / 70
Irak Araplannın devriminde bir sayfa / 72
Irak'taki İngiliz siyasi kurumlara / 74
Irak Devriminin sonuçları, Faysal'm Suriye'den Irak'a gelişi, Kral olması ve Kürt sorunu / 76
Faysal Suriye'de / 77
Emir Faysal Suriye Kralı oldu / 79
Bir çoklarının Şeyh Mahmud ve onun.ayaklanmalarının değerlendirmesi / 80
Irak Araplarının devriminde bir sayfa / 80
Türkler kongrelerde nasıl başardılar / 81
Kürt ve Ermeni sorunu / 81

Bölüm III
Seyit Abdurrahman nakibin 1. Kabinesi ve Kürt sorunu / 83
Irak Hükümeti ile Sami Temsilciliği arasındaki mektuplaşma ve Kürt sorunundan bahsedilmesi / 84
Sami Temsilcisi Sekreterinin cevabı / 85
Britanya ile Irak arasındaki anlaşma / 88
Kurucu Meclisin toplanması / 88
Ittifak Nasıl uygulandı / 89
Barış Kongresi ve Kürt sorunu / 89
İngilizlerle Araplar / 90
Kürdistan Cemiyeti / 93
Mustafa Paşa ile İsmail Ağa Şikak (Simko) / 94
Musul Sorunu ve Şeyh Mahmud'un II. Hükümeti / 95
Şeyh Mahmud'un dönmesinden önce Süleymaniye'nin durumu ve Kürdistan Bayrağını asma törenleri / 96
Şeyh Mahmud'un Süleymaniye'ye dönüşü / 98
Şeyh Mahmud'un dinlenmesi ve Bakanlar Kurulununu oluşturulması / 100
Yöneticinin dinlenme sürecinin bitmesi / 100
Şeyh Mahmud Bağdat'ta kendisini Kral Faysal ve Sami Temsilcisine nasıl göstermişti veya nasıl bir imaj bırakmıştır / 101

Bölüm IV
Süleymaniye Eğitim Müdürlüğü / 102
Türklerin Rewanduz'a gelişi ve Ahmed Taki'nin bu işteki rolü / 104
Özdemir'in Rewanduz'a gelişi / 106
Şeyh Mahmud nasıl aldatıldı ve Türklerin kucağına nasıl düşürüldü / 107
Simko'nun Süleymaniye'ye gelişi / 110
Rewanduz'da Özdemir'in davranışları / 112
Süleymaniye ve Özdemir / 113
Şeyh Mahmud'un Süleymaniye'ye dönmesi ve Özdemir / 114
Kürtlere karşı Özdemir'in siyaseti / 115
Özdemir'in cemaatleri, Şeyh Mahmud ve Süleymaniye'nin zor günleri / 116
Süleymaniye Kongresi ve Özdemir'in şartlarının kabul edilmesi / 117
Gece yarısından sonra Şeyh Mahmud ve Simko ile görüşmem / 117
Şeyh Mahmud ve Simko ile aramdaki gizli görüşmeler / 118
Tahir Emin Efendi Masraf, Şeyh Mahmut ve Kürtler / 118
Kürtlerle Türklerin anlaşması ve Şeyh Mahmud'un talepleri / 118

CİLT III
Giriş / 121
Musul sorunu ve Kürtler / 121
Süleymaniye'de Kürdistan Cemiyeti / 123
Simko sorunu / 124
Şeyh Mahmud'un II. Hükümeti ve Musul sorunu / 125
Şeyh Mahmud'un Süleymaniye'ye dönüşü / 127
Simko'nun Süleymaniye'ye gelişi / 130
Ankara şehri / 134
Urumiye şehri / 135
Urumiye'den Şerefhane'ye / 136
Şerefhan'dan Sister'e / 136
Tebriz / 137
İstanbul / 138
Cufa şehri / 139
Tiflis / 139
Eski Kafkasya tarihinden bir sayfa / 140
İzmit şehri / 140
Batum / 141
İzmir şehri / 141
Ankara / 145
Ankara'dan. Süleymaniye'ye dönüşüm / 146
Adana / 148
Antep / 148
Urfa / 149
Diyarbakır / 150
Bitlis / 150
Van / 151

ÖNSÖZ

Güney Kürdistanlı yazar ve araştırmacıların, şimdiye kadar Türkçe'ye çok az sayıda kitabı çevrildi. Halbuki Güney Kürdistan'da geçmişte, Kürt halkı çok ağır bedeller ödeyerek -ve halen de ödüyor- okul, radyo vs gibi bazı haklar kazandı. Bunların sonucu, çok denilebilecek kitap yayını da yapıldı. Ama ne yazık ki Kuzey Kürdistanlı aydınlar, "olayların akışı içinde" bu yönde gerekli ilgiyi gösteremedi.

Kürdistan'ın özgürleştirilmesi mücadelesinde birçok tarihi fırsatın kaçırıldığı açık. Bizler, ilk önce kendi hatalarımızı eleştirip bilince çıkarmalıyız. Madem ki mücadelede kendi gücümüzü temel alacağız, yarının özgür ve sömürüsüz Kürdistan'ın güvencesi, yeni tip insan ve politikalar üretmekten geçecektir.

Kürdistanlılar yüzyıllardır değişik biçimlerde hem düşmanlarıyla savaşıyor, hem de kardeş kavgası yapıyor. Hem de kardeş kavgaları üzerine, durmaksızın söylevler vere vere, bildiriler dağıta dağıta.

Günümüzde, ülke topraklarımızın bir bölümünde düşman askeri yok. İşgalciler, Körfez Savaşı'nın bir sonucu olarak koyuldu. Şu an bağımsız bir devlet gibi. Onun bağımsızlığı tanınmasa dahi, var olanı korumak ve ilerletmek önemli bir görev olarak önümüzde duruyor.

Güney Kürdistanlılar, I. Dünya Savaşa sonrası da benzer bir fırsatı yakalamıştı. Savaşın galipleri bölgenin statükosuyla ilgili toplantı üzerine toplantı yaparken, Kürtler yine aralarında birlik yapamadığından, fırsatı bir kez daha kaçırmışlardı. Aşiret yapıları örgütsüzlüklerinin başlıca nedenidir. İngilizler, Kürdistan'ın bağımsızlığı konusunda hep çelişkili oldular. Bu yönde düşünceleri netleştiğinde, Mahmud Berzenci'yi ön plana çıkarttılar. Gün gelip politikaları değiştiğinde ise, bomba yağdırmaktan kaçınmadılar. Osmanlı sömürgecilerinin yerine, yeni işgalciler olarak Kürdistan'da bulunan İngilizlere karşı çıkışlar, doğrudan anti-emperyalist bir mücadeleydi. Ama Kürt önderlerinin İngilizlere karşı direnişleri, ne yazık ki çok kısa sürede bastırıldı ve gerekli uluslararası desteği alamadı. Tartışma gündemine dahi girmedi. İngilizler, o tarihlerde isteselerdi Kürtlere bağımsızlık da verdirebilirdi. Tıpkı Araplara verdikleri gibi.

Öğretmen-politikacı ve yazar Refik Hilmi, anılarında Güney Kürdistan'daki o sıcak günleri, bir başka boyutuyla açıklıyor.

Gelişmelerin doğrudan tanıklarından olan Refik Hilmi'nin yazdıklarıyla, çıkarları birbiriyle çatışan İngilizlerle Türklerin, Kürdistan topraklarını kendi egemenlik alanları içine alma yönündeki entrika ve faaliyetlerini, daha etraflıca ve ayrıntılarıyla öğreniyoruz.

Refik Hilmi'nin Anıları, üç kitap olarak Arap harfleri ve Soran lehçesiyle yazılmış. Biz, üçünü bir arada tek bir kitap olarak yayınlamayı doğru bulduk. Aydınlık ve güzel günlere.

M. Kalman
Kasım 1994

Refik Hilmi
Anılar, şeyh Mahmud Berzenci hareketi

Nûjen yayıncılık

Birinci baskı: Süleymaniye
İkinci baskı: İstanbul, temmuz 1995
Dizgi: İsmail Uyar
Diş kapak : Ceren İncesu
Grafik: Oluşur
Baskı: Ceylan matbaacılık

Yönetim yeri:
Nûjen basın yayıncılık san. tic. ltd. şti.
Çakırağa mah. Çakırağa camii sk. Utku ap. no: 18/7
Aksaray / İstanbul
Tel : 530 65 24 - 530 64 73
Fax: 530 65 58