Musul sorunu
"Kürt araştırmaları alanındaki pek çok değerli eser çağdaş araştırmacıların dikkatinden kacmaktadır çünkü bunlar anlaşılması güç yayınlarda bulunmaktadırlar, yabancı dillerde yazılmışlardır veya eski tarihlerde kaleme alındıkları için gözardı edilmektedirler. Kürtler üzerine yaratıcı eserlerin göreli kıtlığı farkedildiğinde, bu dikkatsizliğe o kadar çok müsaade edilemez. Bu eserlerin ortaya çıkarılıp yeniden yayınlanması gerekiyor. Bu türden ilk deneme, böyle özgün araştırmaların ve belgelerin neden gözden kaçırılmaması gerektiğinin ilk örneği olarak hizmet etmelidir. Kürt incelemeleri alanının kurucularından biri olan Vladimir Feodorovic Minorsky (1877-1966) burada, Merkezi Kürdistan'ın yeni dogan Irak devletine verilişinin ayrıntılı bir hikayesini yazıyor. Yapıt, değişik kökenlerden çok sayıda belge ve sonraki kaynaklarda nadiren görülen ve çağdaş araştırmacıların çoğu tarafından neredeyse hiç bilinmeyen değerli istatistikler ve haritalar sağlamaktadır."
Mehrdad R. İzady
İçindekiler
Kürt Araştırmalar Derneği'nin (SAKS) önsözü / 7
Önsöz / 11
I. Alıntı yapılan kaynaklar / 13
II. "Tartışmalı" bölgenin tarifi / 19
III. Musul'la ilgili görüşmeler / 27
Müttefiklerin savaş sırasındaki planları / 27
Mütarekeden sonra / 29
Sèvres Antlaşması / 31
Irak - Bir Arap devleti / 31
Lozan Antlaşması / 32
Bozulan "Status quo" / 34
İstanbul'da konferans / 35
Konsey'in Eylül 1924'teki 30. oturumu (Cenevre) / 36
Sınırda daha sonraki olaylar / 37
Konsey'in Ekim 1924'teki 31. oturumu (Brüksel) / 37
"Brüksel Hattı" / 38
Soruşturma Komisyonu ve raporu / 39
Şeyh Said Kürt Ayaklanması / 44
Konsey'in Eylül 1925'teki oturumu (Cenevre) / 45
Üçlü Komite / 48
Hazırlık soruları / 48
General Laidoner Status quo'yu rapor ediyor / 50
Daimi Mahkeme'nin Tavsiye Kararı / 52
Konsey'in Aralık 1925'teki 37 oturumu (Cenevre) / 54
Milletler Cemiyeti'nin kararı / 57
Mr. Unden'in raporu / 58
Üçlü Komite'nin önerdiği çözüm / 60
IV. Milletler cemiyeti'nin kararından sonra / 63
İngiliz Hükümetinin 21 Aralık 1925 tarihli ilanı / 63
Avam Kamarası'da tartışma / 66
Lordlar Kamarası'nda tartışma / 71
İngiliz - Türk görüşmeleri / 72
Büyük Millet Meclisi'nde tartışma / 72
13 Ocak 1926 İngiliz - Irak Antlaşması / 73
Irak Parlamentosu'nda tartışma / 74
18 Şubat 1926'da İngiliz Parlamentosu'nda tartışma / 74
V. Sorunun ekonomik ve siyasi yönleri / 81
VI. Ek: Irak'ın anayasal tarihindeki dönemeçler / 87
KÜRT ARAŞTIRMALARI DERNEĞİ'NİN (SAKS) ÖNSÖZÜ*
Kürt araştırmaları alanındaki pek çok değerli eser çağdaş araştırmacıların dikkatinden kaçmaktadır çünkü bunlar anlaşılması güç yayınlarda bulunmaktadırlar, yabancı dillerde yazılmışlardır veya eski tarihlerde kaleme alındıkları için gözardı edilmektedirler.
Kürtler üzerine yaratıcı eserlerin göreli kıtlığı farkedildiğinde, bu dikkatsizliğe o kadar çok müsaade edilemez. Kürt Araştırmalarını Geliştirme Derneği (SASK), bu eserleri ortaya çıkarmak, İngilizce ise bu dergide** yeniden yayımlamak ya da gerektiğinde çevirilerini sağlamak niyetindedir. Bu türden ilk deneme, böyle özgün araştırmaların ve belgelerin neden gözden kaçırılmaması gerektiğinin ilk örneği olarak hizmet etmelidir. Kürt incelemeleri alanının kurucularından biri olan Vladimir Feodoroviç Minorsky (1877-1966) burada, Merkezi Kürdistan'ın yeni doğan Irak devletine verilişinin ayrıntılı bir hikayesini yazar. Yapıt, değişik kökenlerden çok sayıda belge ve sonraki kaynaklarda nadiren görülen ve çağdaş araştırmacıların çoğu tarafından neredeyse hiç bilinmeyen değerli istatistikler ve haritalar sağlamaktadır.
Bugün, Irak Kürdistanı yeniden bir dönüm noktasında bulunduğu için, diziye V. F. Minorsky'nin yaratıcı eserinin yeniden basımıyla başlamak uygun görünmektedir.
Apolitik bir akademisyen olan Minorsky, yazar olarak kendi kimliğini göstermek konusunda endişeliydi. Paris Amerikan Kütüphanesi Bülteninin kapak sayfasının yeniden basımından*** da görülebileceği gibi yalnızca adının baş harfleriyle tanınmaktadır. Bültenin editörü, Önsöz'de**** onun araştırmasının niteliği ve güvenilirliği üzerine bilgi verirken ünlü yazarın kimliğini tesbit etmekten açıkça kendini alıkoymaktadır. Minorsky'nin üstünlüğü buna rağmen çağdaşları tarafından tanındı ve bu makale aynı yıl Sir Arnold Wilson tarafından da tanıtıldı (Journal of the Central Asian Society'de XIII, 4, 1926, s. 397).
New York'taki Kürt Kütüphanesi Arşivi'nden bunun gibi değerli, eski ve gölgede kalmış yapıtları ışığa çıkartmaktan hoşnutuz. SAKS, elbette, yeniden basımları için izin alınabilirse benzer kaynakların yeniden yayımlanması için her öneriyi dikkate almaktan mutluluk duyacaktır.
Seyrek durumlarda, kesin tarihli beyanlar, artık kullanılmayan terimler, anlaşılması güç yer adları ve kaynak materyallerin kimlikleri konusunda açıklamalarda bulunma cüretini gösterdik. Bu tür açıklayıcı eklemeler köşeli parantez içinde verildi.
Mehrdad R. İzady
SAKS Koordinatörü
* Önsöz'ün orijinal başlığı; "Kürt Araştırmalarını Geliştirme Derneği, Kürt Kütüphanesi Arşivindeki Eski Bilimsel Eserlerin ve Birinci) Kaynakların Çevirilerinin Yeniden Yayımlanması Projesi". Society For The Avancement of Kurdish Studies, The Kurdish Heritage Foundation of America (Amerika Kürt Mirası Vakfı), The Kurdish Library (Kürt Kütüphanesi) ve The Kurdish Museum (Kürt Müzesi) Brooklyn, New Yorkta birlikte faaliyet gösteren, kâr amacı taşımayan kuruluşlardır ve New York Eyaleti Idare Heyeti tarafından tanınmaktadırlar. (- ç. n.)
** The International Journal of Kurdish Studies (-ç.n.)
*** The International Journal of Kurdish Studies, cilt 7, sayı 1-2, 1994, sayfa: 22.
**** agy, s. 23.
ÖNSÖZ*
Paris'teki Amerikan Kütüphanesi Uluslararası İlişkiler Araştırma Merkezi, Avrupa'nın siyasal ve ekonomik sorunlarını inceleme merkezi olarak faaliyet göstermek üzere 1924'te kuruldu. Avrupa'nın sorunlarıyla ilgili bilgiler yılda altı kere bülten ve ayda iki kez bir rapor yayımlanmasıyla kamusal kullanıma hazır hale getirilmektedir. Araştırma merkezinin bütün faaliyetleri tam anlamıyla tarafsızdır. Herhangi bir sorun hakkında görüşler ifade edilmemektedir, bununla birlikte bütün temel bilgiler verilmekte ve böylece okur akılcı bir sonuç çıkarabileceği hazır materyallere sahip olabilmektedir.
Bu Bülten, Musul sorununun diplomatik, coğrafi ve diğer yönlerini bilen, Musul vilayeti sınırı boyunca kapsamlı bir seyahat gerçekleştiren ünlü bir uzman tarafından yazıldı. Yakın ve Ortadoğu'nun sorunları ve ülkelerini ele alan çok sayıda araştırma bu yazarın kaleminden çıktı.
Son derece karmaşık olan Musul sorunu örneğinde, yalnızca diplomatik belgeler temelinde sorunu açıklamak çok daha zordur çünkü kesinlikle olayların altında yatan ama bu tür belgelerde dile getirilmeyen çok sayıda siyasal ve ekonomik etkenler vardır. Bu türden etkenlerle ilgili ipuçları V. Bölüm'de verildi. Bu kitapçığın derlenmesinde karşılaşılan diğer bir zorluk ise Türk kaynaklarının kıtlığı ve erişilemezliğinden doğmaktadır. Son olarak, Milletler Cemiyeti Konseyi'nin iki taraf arasında bir arabulucu olarak hareket etme girişimleri gibi görüşmelerin pek çok aşaması ile İngiliz ve Türk hükümetleri arasında şimdi yapılmakta olan doğrudan görüşmeler, bu görüşmelerle irtibatı olmayan kişilerin bilgisi dışındadır. Buna rağmen bir bütün olarak ele alındığında bu bülten genel çizgileri vermekte ve sorunların çoğuna da işaret etmektedir.
W.R.B
II. "Tartışmalı" Bölgenin tarifi
Türkler, sözde "Musul sorunu"nda tartışılan esas konunun Musul vilayetinin gelecekteki kaderi olduğunu ilan ederken İngilizler, Lozan Antlaşması'yla çözülmeden bırakılan sorunun Türkiye ve Irak¹ arasındaki sınırın tespiti olduğunu ileri sürdü. (Musul vilayetinin sınırlarına ayrıntılı bir göndermede bulunmaksızın).
Milletler Cemiyeti Konseyi, Eylül 1924'te Brüksel'de toplanan oturumunda, Musul vilayetinin kuzey sınırlarıyla uyuşmayan, Status quo'yu ifade eden "geçici" bir hat ('Brüksel hattı') tesis etti. 1925 Aralığı'nda bu "geçici" hat, sınırların oluşturulmasında nihai hat olarak onaylandı.
Bu yüzden "tartışmalı" bölgeden söz edildiğinde, yasal bakımdan bölgenin genişliği şu sınırlar dahilinde dikkate alınır. Kuzeyde, "Brüksel hattı"; güneyde, Musul vilayetinin güney sınırı; batıda, sırayla Fransız mandası (Suriye) ve İngiliz mandası (Irak) bölgelerini ayıran hat; doğuda İran sınırı.
.....
1 Minorsky, bu makale boyunca ülkenin adını 'Iraq' olarak yazmaktadır, burada modern, resmi yazılışıyla değiştirildi.
Vladimir F. Minorsky
Musul sorunu
avesta
Avesta | Kürdoloji: 42 | 3
Musul Sorunu
Vladimir Minorsky
İngilizceden Çeviren: Salim Şahin
Editör: Abdullah Keskin
Kapak: Ahmet Naci Fırat
Kapak illüstrasyonu: Helmuth von Moltke "Türkiye Mektupları"
Dizgi ve mizanpaj: Avesta
Baskı: Gülen ofset
Birinci baskı: 1998, İstanbul
Avesta basın yayın reklam tanıtım müzık dağıtım ltd. şti.
Asmalı mescit sok.
Şahin han 35 / 403
Beyoğlu / İstanbul
Tel - fax: (0212) 251 71 39
ISBN: 975-7112-55-0
Vladimir Feodoroviç Minorsky: 1900 yılında Moskova Üniversitesi Hukuk Fakültesini 1903'te Lazarev Doğu Dilleri Enstitüsü'nü bitirdikten sonra, Rusya Dışişleri Bakanlığı'nda diplomasiye atıldı. İran ve Türkiye'de bazı görevlerde bulundu. Bu ona, bu ülkelerde konuşulan dilleri öğrenme imkanı verdi. Ayrıca bu ülkelerdeki Kürtlerin hayatını yakından gözlemleme fırsatı buldu. Bu gözlemlerden bazılarını kitaplaştırdı. Ekim Devrimi'nden sonra 1919'da Fransaya göç etti ve 1930'da İngiltere'ye yerleşti. İngiltere Bilimler Akademisi ile Fransa Bilimler Akademisi'ne üye oldu. İslam Ansiklopedisi'nin birçok maddesini yazan Minorsky, tarih, coğrafya ve din konularında onlarca eser yazmıştır.
