Karanlığa süzülen ışık Mehmet Bayrak, belgesel biografi
Firaz Baran
Özge
Firaz Baran, 1977'de Pazarcık'ta doğdu. 20 yaşına kadar, yaklaşık 10 yıl süreyle akrabası Pazarcıklı Elif Ana'nın dergâhında hizmet gördü ve çeşitli işlerde çalıştı. 1997 - 2007 arasında Med TV, Medya TV, Özgür Politika, Mezopotamya Haber Ajansı ve Roj TV'de ofisboy, asistan, muhabir ve editör olarak görev yaptı. Televizyonlarda toplam 7 yıl seslendirme yaptı. Baran'ın daha önce yayınlanmış bir eseri bulunmaktadır: "Hunerkom Akademi Mir 1978-2006".
Mehmet Bayrak, değerli bir araştırmacıdır. Yayınlarıyla Kürdolojiye önemli katkılar yapmış bir araştırmacıdır. Çalışmaları, araştırmacıların her zaman başvurabileceği kitaplardır.
Dr. İsmail Beşikçi
Son yirmi senede Kürd yayın ve araştırma hayatında Mehmet Bayrak'ın çok önemli bir yeri var. Yayınladığı dergi ve kitaplarla, topladığı ve kendinin yaptığı araştırmalarla ölümsüz bir mekân kazanmıştır.
Prof. Dr. Martin van BruinessenMehmet Bayrak'ın çalışmaları fevkalade önemli referans kitaplarıdır. Bu kitaplardan sonra artık havaya konuşmuyoruz.
Prof. Dr. Baskın Oranİçindekiler
Önsöz / 11
A - Giriş / 13
B - Mehmet Bayrak için kim ne dedi? / 17
Dr. İsmail Beşikçi (Sosyolog - yazar) / 17
Martin van Bruinessen (Prof. Dr.) / 18
Baskın Oran (Prof. Dr.) / 20
Kemal Burkay (Politikacı – yazar - şair) / 20
Avukat Yusuf Alataş (Hukuk danışmanı, İHD Eski Genel Başkanı ) / 22
Munzur Çem (Araştırmacı - yazar) / 24
Faysal Dağlı (Gazeteci - yazar) / 26
Ali Haydar Avcı (Halkbilimci) / 27
Dr. Daimi Cengiz (Halkbilimci) / 29
Ethem Xemgîn (Yazar) / 30
Ozan Telli (Şair) / 30
Süleyman Yağız (Gazeteci - yazar, milletvekili) / 32
Şeyhmus Diken (Yazar) / 34
Mehmet Korkmaz (Gazeteci) / 35
Naci Kutlay (Siyasetçi - yazar) / 35
Avukat Halit Çelenk (Hukukçu - yazar) / 36
Çerkez Karadağ (Fotoğraf sanatçısı) / 36
Hasan Kıyafet (Yazar) / 38
Yılmaz Çamlıbel (Siyasetçi - yazar) / 39
Canip Yıldırım (Avukat) / 39
Yılmaz Ateş (Gazeteci - milletvekili) / 40
İbrahim Aksoy (Eski milletvekili) / 41
İkram Oğuz (Gazeteci) / 42
Ozan Şexo (Sanatçı) / 45
Ulaş Özdemir (Etnomüzikolog) / 47
Metin Turan (Halkbilimci - yayıncı) / 48
Nazife Mertoğlu (Çevirmen) / 50
Cemşid Bender (Tarihçi) / 51
Gülay Bayrak (Eşi) / 52
Devrim Bayrak (Kızı) / 53
Özgür Bayrak (Oğlu) / 56
Zeynep Bayrak (Ablası) / 57
Taki Bayrak (Kardeşi) / 58
Şükrü Bayrak (Kardeşi) / 58
C - Mehmet Bayrak'a ithaf edilen veya yazılan şiirler / 60
Sabri Soran / 60
Ali Yüce / 61
Pınar Giriftinoğlu / 62
Âşık Kul Ahmet / 63
Ozan Temeli / 64
Ozan Mecali / 71
Ozan Emekçi / 72
Ozan Meçhuli / 73
Mehmet Bayrak'ın bazı şiir karalamaları / 75
D - Hayatı / 79
Üniversite, iş hayatı ve evlilik / 82
İlk yazı, ilk kitap / 84
TRT yılları / 86
Özgür Gelecek serüveni / 90
Mehmet Bayrak cezaevi saldırısında ağır yaralandı / 96
Beyin travması geçirdi, 25 kilo verdi / 99
Mehmet Bayrak'ın "Özgür Gelecek serüveni"ni anlatan bir cezaevi yazısı / 100
E - Eserleri / 105
1 - Tevfik Fikret ve devrim / 105
S. Serpil Savcıoğlu: Tevfik Fikret ve Mehmet Bayrak'ın incelemesi / 108
Taceddin Büyükbaykal: Tevfik Fikret / 110
Hikmet Altınkaynak: Tevfik Fikret / 112
Ahmet Telli: Tevfik Fikret üstüne / 112
Mustafa Ekmekçi: Tevfik Fikret ve Perapalas olayı / 115
Mehmet Başaran: Fikri hür irfanı hür bir ozan / 116
2 - Köy Enstitülü yazarlar - ozanlar / 120
Emin Özdemir: Köy Enstitüleri özlemi / 121
Doğan Hızlan: Köy Enstitülü yazarlar, ozanlar / 122
Mehmet Koç: Bir kitap: Köy Enstitülü yazarlar - ozanlar / 122
Mehmet Başaran: Köy Enstitülü yazarlar - ozanlar / 123
Xenia Celnarova: Köy Enstitülü yazarlar - ozanlar / 125
TÖB-DER Gazetesi: Köy Enstitülü yazarlar – ozanlar çalışmasıyla ilgili Bayrak'la bir konuşma / 128
Kemal Ateş: Mehmet Bayrak'la Köy Enstitüleri kitabı üstüne bir konuşma / 130
3 - Halk Hareketleri ve çağdaş destanlar / 134
Mehmed Kemal: Hep böyle olur / 135
Ruşen Hakkı: Halk hareketleri ve çağdaş destanlar / 137
Hüseyin Kılıç: Halk hareketleri ve çağdaş destanlar / 138
Dr. Xenia Celnarova: Halk hareketleri ve çağdaş destanlar / 142
Serhan Güzel: Mehmet Bayrak'la bir söyleşi / 145
4 - Eşkıyalık ve eşkıya türküleri / 148
Mehmed Kemal: Eşkiyalık türküleri / 149
Hasan Kıyafet: Eşkiyalık ve eşkiya türküleri / 151
Dr. Xenia Celnarova: Türkiye'de halk direniş hareketi sorunsalına katkı: Eşkiyalık ve eşkiya türküleri / 152
Mehmet Koç: Mehmet Bayrak: "Eşkiyalık bir çeşit patlamadır" / 157
Burhan Günel: Mehmet Bayrak'la söyleşi / 162
Prof. Dr. P.N. Boratav, Prof. Dr. İ. Başgöz, Dr. M. Tuğrul ve Prof. Dr. S. Tanilli'nin değerlendirme mektuplarından kesitler / 167
5 - Pir Sultan Abdal / 168
Adnan Yücel: Özgün bir araştırma: Pir Sultan Abdal / 169
Mehmet Başaran: Ozanlar imecesi ya da çok keramet var insanda / 171
Pınar Girftinoğlu: Pir Sultan Abdal çalışması dolayısıyla Mehmet Bayrak'la söyleşi / 173
Mehmet Bayrak: Bir Türk-Islam Sentezci'ye cevap / 177
6- Halk gülmecesi / 183
Sultan Elmas: "Toplumcu gerçekçi sanat anlayışından yanayım" / 184
İlkay Kalkan / Gül Özba: Yazar ve araştırmacı Mehmet Bayrak'la "Halkbilimi" üzerine konuşma / 187
7 - Kürt halk türküleri (Kilam û stranên kurdî) / 192
Veysi Varil: Kürd müziği ve Kürdlerin varlığı üzerine cevaptır / 193
8 - Red ve inkârdan kabullenmeye... Kürt kimliği mücadelesi / 195
9 - Kürdler ve Ulusal-Demokratik Mücadeleleri / 197
İlhan Selçuk: 3'üncü binyıl eşiğinde Kürdçülük / 199
İsmail Göldaş: Belgesi bol bir kitap / 201
Cemil Gündoğan: Kürdler ve ulusal - demokratik mücadeleleri; Gizli belgeler – araştırmalar - notlar / 204
Mehmet Bayrak: Mem û Zîn'de Kürd milliyetçiliği dolayısıyla İlhan Selçuk'a açık mektup / 208
10 - Kürdoloji belgeleri I / 215
11 - Öyküleriyle halk anlatı türküleri / 217
Doğan Hızlan: 'Türkü türkü Türkiyem' / 217
A. Haydar Avcı: Eşkiyalık olayı ve halk anlatı türküleri / 219
12 - Alevilik ve Kürdler / 226
Çetin Taşçı: Alevilik ve Kürdler / 228
Ozan Emekçi: Alevilik ve Kürdler / 229
Mehmet Bayrak: Alevi-Kürt kimliğine karşı sansür ve saptırma / 230
13 - Kürd sorunu ve demokratik çözüm / 248
Ziya Laçin: Mehmet Bayrak'tan yeni bir kitap: Kürd sorunu ve demokratik çözüm / 248
Ozan Emekçi: "Kürd sorunu ve demokratik çözüm" / 249
Mehmet Sebatlı: Kürt sorunu ve demokratik çözüm / 251
İsmail Beşikçi: İkinci Dr. Friç olayı / 252
Remzi İnanç: Kürd sorunu üzerine (Mustafa Kemal, Nâzım Hikmet ve Aziz Nesin ne dediler?) / 255
14 - Köy Enstitüleri ve köy edebiyatı / 259
Ozan Telli: Köy Enstitüleri ve köy edebiyatı / 260
Oral Çalişlar: Köyün modernleşmesi - Köy Enstitüleri / 261
15 - Kürt müziği, dansları ve şarkıları I-II-III / 263
Ferhad Can: Mehmet Bayrak'ın yeni eserleri / 264
Tuğrul Eryılmaz: Kürt halk müziği / 266
Hasan Kıyafet: Kürt müziği, dansları ve kadını / 267
Rohat Alakom: Mehmet Bayrak'tan üç yeni eser / 270
Eskerê Boyık: Değerli bir kitap / 272
Nuray Sancar: Mehmet Bayrak'la "Kürt müziği, dansları ve şarkıları" üstüne konuşma / 274
16 - Geçmişten günümüze Kürt kadını / 278
Müjde Arslan: Tarihte gizemli bir kadın: Kara Fatma / 279
17 - Gravürlerle Kürtler -Bi gravuran Kurd- / 282
Mehmet Kenan Kaya: Gravürlere yansıyan tarih / 283
Mehmet Sebatlı: Kadın, tarih ve folklor seti / 284
18 - Ortaçağ'dan modern çağa Alevilik / 288
Güney yıldız: Ortaçağ'dan modern çağ'a Alevilik / 289
19 - Kürdoloji belgeleri II / 292
Güney Yıldız: Yeni bilgi ve belgeler ışığında Kürdoloji / 292
20 – Alevi - Beştaşi edebiyatında Ermeni âşıkları (Aşuğlar) / 295
Hrant Dink: Ermeni aşıklar dile geliyor / 296
Nesimi Aday: Terk-i diyarın bahtsız ozanları: Ermeni aşuğlar / 297
Ali Haydar Koç: Alevi - Beştaşi edebiyatında Ermeni âşıkları (Aşuğlar) / 300
A. Galip: Mehmet Bayrak'tan Ermeni aşıkları antolojisi / 303
Bihterin Saraç: Alevi - Bektaşi edebiyatında Ermeni aşıklar (Aşuğlar) üstüne Mehmet Bayrak'la Konuşma / 305
21 - İç Toroslar'da Alevi - Kürd aşiretleri / 310
Jiyan Akbay: Torosların asiliğini taşıyanlar / 311
Ali Çarman: iç Toroslar'da Alevi - Kürt aşiretler / 313
Erdal Alıçpınar: 'İçtoroslar'da Alevi; Kürd aşiretler" üstüne Mehmet Bayrak'la konuşma / 315
Hasan Göksungur: Bir tutsaktan mektuplar / 320
22 - Osmanlı'da Kürt kadını / Jinên Kurd di serdema Osmani de / 322
Amed Gökçen: Osmanlı'da Kürt kadını / 323
Milliyet Sanat: Osmanlı'da Kürd kadını / 324
Baki Gül: Kürd tarihinde kadın rengi / 324
Evrensel kültür sanat servisi: Osmanlı'da Kürt kadını / 327
Mustafa Akyol: Osmanlı'da Kürt kadını / 327
F - Davalar ve savunmalar / 329
Mehmet Bayrak hakkında açılan davaların dökümü / 329
Mehmet Bayrak "Halk şiirinde toplumsal olaylar ve başkaldırmalar" Yazıdizisi dolayısıyla iki savunma / 332
Prof. Dr. Zeki Hafızoğlulları: Etnik ayrımcılık üstüne bir bilirkişi raporu / 340
Mehmet Bayrak: "Kürd halk türküleri (Klam û stranên Kurdî)" savunması / 347
Mehmet Bayrak: "Kürdler ve ulusal - demokratik mücadeleleri" hakkında karşıt bilirkişi raporları, iddianame ve savunmalar / 351
Doç. Dr. Nur Centel'in "Suç unsuru oluşmadığına dair" bilirkişi raporu / 351
Üç kişilik Bilirkişi Kurulu'nun "Suç unsuru oluşduğuna dair" bilirkişi raporu / 352
Ankara DGM Cumhuriyet Savcısı Talat Şalk'ın iddianamesi / 357
Mehmet Bayrak: "Kürtler ve ulusal - demokratik mücadeleleri" üstüne savunmalar / 364
Mehmet Bayrak: Çağdaş Kürd destanları savunması / 392
Bir toplatma kararı: "Öyküleriyle halk anlatı türküleri" / 406
Ankara DGM Cumhuriyet Savcısı Hamza Keleş: "Kürd müziği ve Kürd kadını" iddianamesi / 407
Mehmet Bayrak: "Kürd müziği ve Kürd kadını" savunması / 410
Kürd yasağı üstüne bir değerlendirme / 417
G - Sonuç yerine / 425
Mehmet Bayrak'la sürgünde bir söyleşi: "TMY Değişince Türkiye'ye döneceğim" / 429
Kürd aydını Mehmet Bayrak ve Türk adaleti / 430
Sürgün biterken / 434
Araştırmacı hastalığı / 434
Dede Mehmet Bayrak / 435
Hilmi'nin serveti, Komitas'ın acısı / 436
Aleviliğe ilişkin tesbitlerinden seçmeler / 438
H - Mehmet Bayrak kaynakçası / 441
ÖNSÖZ
Elinizdeki bu çalışma belge ağırlıklıdır.
Bu çalışmada; 22 kitap yazmış, yazıları 50 davaya konu olmuş, gördüğü işkence sonucu beyin travması geçirmiş araştırmacı - yazar Mehmet Bayrak'ın öyküsünü bulacaksınız.
Bayrak'ın yazdığı kitapların tümü, hakkında açılan davalar, savcıların iddianameleri, Bayrak'ın ve avukatlarının yaptığı savunmalar incelendi.
Bayrak ve çalışmaları hakkında yapılan haberler, yazılan makaleler, hazırlanan dosyalar derlendi, titiz bir şekilde gözden geçirildi.
Ayrıca Bayrak'ın çalışmaları hakkında İsmail Beşikçi, Martin van Bruniessen ve Baskın Oran gibi bilim adamları ile görüşüldü, yazar dostları ve ailesi ile röportajlar yapıldı.
Ve en önemlisi de Bayrak'ın eserlerinin özgün yanlarını ortaya çıkarmak için Kürdoloji alanında çıkan yayınlara hakim insanlarla görüşüldü, bu alanda yapılmış çalışmalar incelendi - karşılaştırmalar yapıldı.
Tüm bu çalışmalar şunu ortaya çıkardı: Mehmet Bayrak, 20. yüzyıl Kuzey Kürdistan tarihinin karanlık yönlerini ortaya çıkaran çok önemli çalışmalara imza atan bir araştırmacı. Kitapların tanıtım ve özgünlükleri ile "Sonuç" bölümü bu konuda veriler sunmaktadır. Baskın Oran'ın "Mehmet Bayrak'ın ortaya çıkardığı belgeler sayesinde artık havaya konuşmuyoruz" demesi de bu açıdan anlamlı.
Yasaklı milletlerin öğretmenleri kurtuluş savaşçıları ve cesur yazarlardır. Kürd halkının cesur yazarlarından biri de Mehmet Bayrak'tır. 1993'ten bu yana Bayrak'ın bir okuruydum. Yayımladığı eserler bir Kürd olarak halkımı, bir Alevi olarak inancımı ve bir Kürdistanlı olarak ülkemin değişik kültürlerini tanımama büyük katkı sağlamıştır.
Mehmet Bayrak'ın "Kürdler ve ulusal demokratik mücadeleleri" ile İsmail Beşikçi'nin "Devletlerarası sömürge Kürdistan" adlı kitapları biz genç nesilleri 1990'ların ölüm kusan yıllarında devletin ve "güdümlü aydınların" kafa karıştırıcı teorilerine karşı korumuştur.
Her alanda verilen mücadelelere, yazarların kitaplarıyla bilinç taşımaları genç nesillere nefes vermiştir. Bu açıdan da Kürd halkı gazete ve dergilerine, yazarlarına ve yayınevlerine borçludur. Özgür Gündem geleneği; Öz-Ge, Mezopotamya, Deng, Komal, Apec, Perî, Avesta, Yurt gibi yayınevleri "bizi biz eden amansız sevdanın" bilinç taşıyıcıları olmuşlardır. Bu, bazen bizi kederlere boğsa ve çok çok pahalıya mal olsa da başarılmıştır.
Son yıllarda Kürdler içinde biyografi kitapları artmaktadır ve bu sevindiricidir. Ancak ben edebiyat yapmak yerine belgeleri konuşturmaya ve özlü bilgiler vermeye özen gösterdim. Bununla bir Kürd aydınının yasal zeminde sömürgeciliğe karşı mücadelesini vermeye çalıştım. Savcının ve mahkemenin karşısında yapılan konuşmalar, onurlu bir Kürd aydınının tavrını yansıtan tarihi vesikalardır. "Özgür Gelecek serüveni" ve "Davalar" bölümü bu konuda okuyucuyu epey bilgilendirecektir.
2003 yılında Özgür Politika gazetesinde çalışırken, Ölümsüz Kürd liderlerinden Faik Bucak'ı anlatan bir yazı yazmıştım. Yazı yayınlandıktan bir gün sonra sayfa editörü Cemal Turan, "Mehmet Bayrak, yazında bir maddi hata tespit etmiş ve onun üzerine bir makale göndermiş" deyince çok sevinmiştim. O zaman deyim yerindeyse hava atmıştım. Ne de olsa Kürdoloji yayınlarında otoritelerden biri olan Mehmet Bayrak, yazımı ele almış ve değerlendirmişti.
Mehmet Bayrak ile 2004 yılında Medya TV'de tanıştık. Başak Canda'nın programına katılacaktı. Bayrak'ın kitaplarını tanıdığım için Başak'a ardarda bilgiler sıralayınca, "Firaz, aslında tam senin konuğun" demişti. Yazarken materyalist olan Bayrak’ı, o kısa görüşmede yaşamda hümanist ve sıcakkanlı bulmuştum. Ama siyasi bir konu konuşulduğu zaman yine kitaplardaki Mehmet Bayrak oluyor ve enine - boyuna irdeliyordu.
"İnsan Mehmet Bayrak"ı daha yakından son 1 yıl içinde tanıdım. Son bir ay içinde de Almanya'daki evlerinde 10 gün boyunca misafirleri oldum. Mehmet Bayrak ve eşi Gülay Bayrak, arşivlerini ve çalışma odalarını bana açtılar; dost ve aile sıcaklığını eksiltmediler. Sorduğum her soruya içtenlikle yanıt verirken, istediğim her belgeye ulaşmam için yardımlarını esirgemediler. Sohbetlerinin de -yakın tarihin canlı tanıkları oldukları için- bilgi dolu olması benim gibi genç bir araştırmacı için çok değerliydi.
"İnsan Mehmet Bayrak"ı tanımak açısından kızı Devrim'in yazısı öğretici olacaktır. Gülay Abla ve Mehmet Ağabeye misafirperverlikleri ve yardımları için çok teşekkür ediyorum.
3 Mayıs 2008, Köln
Firaz Baran
A- Giriş
Mehmet Bayrak, 1973 - 2008 yılları arasında 22 kitap yazdı. İlk makalesi 23 yaşında, ilk kitabı 25 yaşında yayınlandı. İlk altı kitabı ilerici bir şair, toplumsal olaylar ve Alevi isyanları üzerinedir. Diğer kitapları da Kürdler, Aleviler ve Ermeniler ile ilgilidir. Bayrak'ın eserleri şunlardır:
1 - Tevfik Fikret ve devrim (Tel yayınları, 1973 / İstanbul)
2 - Köy Enstitülü yazarlar - ozanlar (TÖB-DER yayınları, 1978 / Ankara)
3 - Halk hareketleri ve çağdaş destanlar (Araştırma, Yorum yayınları, 1984 / Ankara)
4 - Eşkiyalık ve eşkiya türküleri (İnceleme - antoloji, Yorum yayınları, 1985 / Ankara)
5 - Pir Sultan Abdal (İnceleme - araştırma, Yorum yayınları, 1986 / Ankara)
6 - Halk gülmecesi (İnceleme - Örnekleme, Yorum yayınları, 1987 / Ankara)
7 - Kılam û stranên Kurdî (İnceleme - antoloji, Öz-Ge yayınevi, Ankara / 1991)
8 - Red ve inkardan kabullenmeye... Kürt kimliği mücadelesi (Savunmalar, kararlar, Öz-Ge yayınevi, Ankara / 1992)
9 - Kürtler ve ulusal demokratik mücadeleleri / Gizli belgeler, araştırmalar, notlar (Araştırma, Öz-Ge yayınevi, Ankara / 1993)
10 - Açık-gizli / Resmi-gayriresmi Kürdoloji belgeleri I (İnceleme - araştırma, Öz-Ge yayınevi, Ankara / 1994)
11 - Öyküleriyle halk anlatı türküleri (İnceleme - antoloji, Öz-Ge yayınevi, Ankara / 1996) -Bu kitap 1985'te yayınlanan "Eşkıyalık ve eşkıya türküleri" isimli kitabın geliştirilmiş halidir.
12 - Alevilik ve Kürtler (Öz-Ge yayınevi, Ankara / 1997)
13 - Kürt sorunu ve demokratik çözüm (Öz-Ge yayınevi, Ankara / 1999)
14 - Köy enstitüleri ve köy edebiyatı (Öz-Ge yayınevi, Ankara / 2000)
15 - Kürt müziği, dansları ve şarkıları I-II-III (Öz-Ge yayınevi, Ankara / 2002)
16 - Geçmişten günümüze Kürt kadını (Öz-Ge yayınevi, Ankara / 2002)
17 - Gravürlerle Kürtler (Öz-Ge yayınevi, Ankara / 2002)
Firaz Baran
Karanlığa süzülen ışık Mehmet Bayrak, belgesel biografi
Öz-ge yayınları
Öz-ge yayınları- 36 -
Karanlığa süzülen ışık Mehmet Bayrak, belgesel biyografi
Firaz Baran
İrtibat Adresi:
Planlamacılar sitesi 150. sok. no; 42
Beysukent - Ankara
Tel; +90 (312) 236 00 32
www.ozgeyayinleri.com
info ozgeyayinleri.com
Ankara 2008
Tasarım - baskı:
Yorum basın yayın sanayi ltd. şti.
İvedik matbaacılar sitesi 35. cadde no: 36
Yenimahalle - Ankara
Tel: (0.312) 395 21 12
Ön kapak tasarımı:
Sedat Mehder - Deniz Schwenk
ISBN: 978-975-7861-15-7
