Κουρδικό Ζήτημα-Τουρκία: μια ιστορική, κοινωνιολογική και πολιτική προσέγγιση
To 1990, όντας νέα επαγγελματίας στο χώρο των κοινωνικών υπηρεσιών μη κυβερνητικών οργανώσεων που ασχολούνταν με πρόσφυγες και εκτοπισμένους πληθυσμούς, μου ανατέθηκε να διερευνήσω τις συνθήκες διαβίωσης μια μεγάλης ομάδας προσφύγων που είχαν έρθει πρόσφατα στην Ελλάδα. Επρόκειτο κατά κύριο λόγο για πρόσφυγες Κουρδικής εθνικής καταγωγής. Το άκουσμα της εθνικότητας της «ομάδας - στόχου» μου φάνηκε οικείο αρχικά, για να ανακαλύψω σε μια δεύτερη σκέψη ότι μου ανακινούσε μάλλον κάποιες στερεοτυπικές αντιλήψεις ή φαντασιώσεις, παρά κάποια συγκεκριμένη γνώση. Στην πραγματικότητα, η εικόνα που κατείχα, αφορούσε σε κάποιο άγνωστο εξωτικό λαό, που ζούσε απομονωμένος και αποκομμένος κάπου στην μυστηριώδη Ανατολή. Η απουσία από τον παγκόσμιο χάρτη κάποιας χώρας με το όνομα «Κουρδιστάν» έκανε εξάλλου συγκεχυμένα τα όρια μεταξύ μύθου και πραγματικότητας...
Περιεχόμενα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ / 1
ΟΙ ΚΟΥΡΔΟΙ
ΟΙ ΚΟΥΡΔΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΥΡΔΙΣΤΑΝ / 9
Η ΓΛΩΣΣΑ / 12
Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ / 16
ΔΟΜΕΣ ΤΗΣ ΚΟΥΡΔΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ / 20
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΦΥΛΗΣ
Α. Η Φυλή / 22
Β. Ο Ηγέτης της Φυλής / 24
ΤΟ ΚΟΥΡΔΙΣΤΑΝ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ
ΤΟ ΚΟΥΡΔΙΣΤΑΝ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΣΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ / 29
Το Οθωμανικό Κουρδιστάν / 32
Το Περσικό Κουρδιστάν / 33
Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ / 35
ΟΙ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΟΥΡΔΙΚΩΝ ΜΠΕΗΛΙΚΙΩΝ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΟΥΣ / 41
ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΩΝ ΚΟΥΡΔΙΚΩΝ ΜΠΕΗΛΙΚΙΩΝ / 44
Ο ΣΕΙΧΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ / 45
Η Αίρεση Νακσιμπεντί (tariqat Naqshibendi) / 48
Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΠΑΓΊΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΥΡΔΙΚΩΝ ΦΕΟΥΔΑΛΙΚΩΝ ΣΤΡΩΜΑΤΩΝ / 52
Ο ΠΑΝΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΣΟΥΛΤΑΝΟΣ ΑΜΠΝΤΟΥΛΧΑΜΙΝΤ Ο Β' / 54
Τα Συντάγματα Ηαmediyeh / 56
ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΖΥΜΩΣΕΙΣ -ΟΙ ΝΕΟΤΟΥΡΚΟΙ-
Ο Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ / 60
Η Κουρδική διανόηση / 69
Το Κουρδιστάν υπό το καθεστώς των Νεότουρκων και στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο / 73
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ -Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ-
Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΝΗΣ / 76
ΤΟΥΡΚΙΑ
Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ / 95
0Ι ΚΟΥΡΔΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ ΣΤΗΝ Α' ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ / 101
Η εξέγερση του Σείχη Σαϊντ / 101
Η εξέγερση στο όρος Αραράτ / 108
Η εξέγερση στο Ντέρσιμ / 110
ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΑΤΑΤΟΥΡΚΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ / 112
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΟΝΟΚΟΜΜΑΤΙΚΗΣ ΓΙΕΡΙΟΔΟΥ / 123
ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΥΡΔΙΣΤΑΝ / 126
Η εκλογική συμπεριφορά των Κούρδων μετά το τέλος τον μονοκομματισμού / 130
ΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΤΟΥ '60 ΚΑΙ Η Β' ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ / 135
Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ / 141
ΟΙ ΚΟΥΡΔΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ / 143
ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΓΧΥΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ / 146
Η ΑΚΡΑ ΔΕΞΙΑ
Οι Εθνικιστές / 150
Οι Ισλαμιστές / 152
ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΤΟΥ 1971 / 154
ΟΙ ΚΟΥΡΔΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ / 161
Η ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 1980 / 166
Η προετοιμασία για την αποκατάσταση του κοινοβουλευτισμού - Το νέο θεσμικό πλαίσιο / 170
Η επιστροφή στη «Δημοκρατία» / 177
Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΟΖΑΛ / 180
ΤΟ GAP / 183
Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΜΕ ΤΟ ΠΚΚ / 186
ΤΟ ΠΚΚ (Pαrtiyα Καrkeren Κυrdίstαn) / 188
ΟΙ «ΦΡΟΥΡΟΙ ΤΩΝ ΧΩΡΙΩΝ» / 194
Η ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ ΕΝΟΣ «ΜΥΣΤΙΚΟΥ» ΠΟΛΕΜΟΥ / 198
Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΧΩΡΑ ΥΠΟΔΟΧΗΣ ΚΟΥΡΔΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ (?!!) / 202
Η ΛΑΪΚΗ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ / 207
Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΥΡΔΙΚΟ ΣΤΗ «ΝΕΑ ΔΙΕΘΝΗ ΤΑΞΗ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ»
«Η ΝΕΑ ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΑΞΗ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ» / 211
Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗ «ΝΕΑΣ ΤΑΞΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ» / 221
ΟPΕRΑΤΙΟΝ ΡRΟVΙDΕ CΟΜΡΟRΤ / 225
Ο «προστατευόμενος» Κουρδικός θύλακας και η πολιτική των κυρίαρχων όμορων κρατών / 230
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΖΑΛ ΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΚΟΥΡΔΙΚΟ / 234
Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΣΙΛΕΡ / 245
Η ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΩΣΗ / 249
Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΩΣΗ / 254
ΤΟ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΚΡΑΤΟΣ / 261
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΣΙΛΕΡ ΣΤΗ Μ. ΑΝΑΤΟΛΗ / 266
Το Ιράν / 267
Η Συρία / 269
Το Ιράκ / 270
Το βόρειο Ιράκ / 273
ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ – ΕΥΡΩΠΗΣ / 278
Οι Ευρωπαϊκές χώρες / 280
Η Ευρωπαϊκή Ενωση / 283
ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1995 ΚΑΙ Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ / 286
Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΡΜΠΑΚΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΥΡΔΙΚΟ / 291
Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΡΜΠΑΚΑΝ / 293
Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΡΜΠΑΚΑΝ / 302
Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΚΑΙ Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΟΥ Α. ΟΤΣΛΑΝ / 313
Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΟΤΣΑΛΑΝ ΚΑΙ Η ΑΝΑΚΩΧΗ / 321
ΤΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΥΡΔΙΚΟ ΣΗΜΕΡΑ / 329
ΤΡΕΙΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ / 337
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ - ΧΑΡΤΕΣ
Χάρτης Ι / 355
Χάρτης ΙΙ / 356
Χάρτης ΙΙΙ / 357
Χάρτης ΙV / 358
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / 359
Εισαγωγή
To 1990, όντας νέα επαγγελματίας στο χώρο των κοινωνικών υπηρεσιών μη κυβερνητικών οργανώσεων που ασχολούνταν με πρόσφυγες και εκτοπισμένους πληθυσμούς, μου ανατέθηκε να διερευνήσω τις συνθήκες διαβίωσης μια μεγάλης ομάδας προσφύγων που είχαν έρθει πρόσφατα στην Ελλάδα. Επρόκειτο κατά κύριο λόγο για πρόσφυγες Κουρδικής εθνικής καταγωγής. Το άκουσμα της εθνικότητας της «ομάδας - στόχου» μου φάνηκε οικείο αρχικά, για να ανακαλύψω σε μια δεύτερη σκέψη ότι μου ανακινούσε μάλλον κάποιες στερεοτυπικές αντιλήψεις ή φαντασιώσεις, παρά κάποια συγκεκριμένη γνώση. Στην πραγματικότητα, η εικόνα που κατείχα, αφορούσε σε κάποιο άγνωστο εξωτικό λαό, που ζούσε απομονωμένος και αποκομμένος κάπου στην μυστηριώδη Ανατολή. Η απουσία από τον παγκόσμιο χάρτη κάποιας χώρας με το όνομα «Κουρδιστάν» έκανε εξάλλου συγκεχυμένα τα όρια μεταξύ μύθου και πραγματικότητας.
Η συγκεκριμένη ομάδα προσφύγων είχαν ως χώρα καταγωγής το Ιράκ και είχαν καταφτάσει μαζικά στην Ελλάδα. Επρόκειτο για 3000 περίπου άτομα, μέλη πολυμελών οικογενειών κατά κύριο λόγο, Κουρδικής στην συντριπτική τους πλειοψηφία εθνικότητας, αν και ανάμεσα τους υπήρχαν και κάποιες οικογένειες Ασσυρίων. Όλοι τους, ήταν φυγάδες της χημικής επίθεσης που είχε εξαπολύσει ο Σαντάμ Χουσείν στο βόρειο Ιράκ το 1988. Προσπαθώντας να σώσουν τις ζωές τους, είχαν καταφύγει τότε στην Τουρκία, όπου οι Τουρκικές Αρχές τους είχαν τοποθετήσει σε στρατόπεδα προσφύγων κυρίως στο Ντιγιάρμπακίρ και στο Μαρντίν. Όμως, όπως οι ίδιοι κατήγγελλαν, ένας νέος εφιάλτης τους περίμενε εκεί. Σύμφωνα με τους ίδιους, εκτός από τις συνθήκες φυλάκισης κατά τις οποίες κρατούνταν, οι Αρχές των στρατοπέδων προσπάθησαν εσκεμμένα να τους δηλητηριάσουν μέσα από το συσσίτιο που τους παρείχαν. Αρκετοί από τους κατοίκους των στρατοπέδων είχαν χάσει τη ζωή τους ή είχαν αρρωστήσει βαριά. Φοβούμενοι τυχόν επανάληψη τέτοιων επεισοδίων, πολλοί προτίμησαν να εγκαταλείψουν την Τουρκία, αφού η παραμονή εκεί εκτός των στρατοπέδων απαγορευόταν. Οι περισσότεροι κατέφυγαν στην Ελλάδα προσπαθώντας να βρουν κατ' αρχήν μια στοιχειώδη ασφάλεια...
Κουρδικό Ζήτημα-Τουρκία:
μια ιστορική, κοινωνιολογική και πολιτική προσέγγιση
Μαρία Δημητρακά
Πάντειο Πανεπιστήμιο
Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Τμήμα Κοινωνιολογίας
Διδακτορική Διατριβή
Αθήνα 2001
