Kurdoloji Belgeleri
Mehmet Bayrak
Özge
Tanınmış bir siyasal düşünür ve Kürt aydını olan Dr. Abdullah Cevdet, Diyarbakırlı Dr. îshak Sükuti ile birlikte 1899'de İttihad-ı Osmani Cemiyeti ile İttihad ve Terakki Cemiyet ve Fırkası'nın temellerini atanlardan biridir. Osmanlılık temelinde birliği ve ilerlemeyi amaçlayan bir örgütlenme, daha sonra Türk milliyetçiliğine ve ırkçılığına dönüşünce bu örgütlenmeden uzaklaşarak Kürt milliyetçiliği temelinde örgütlenmeye ve Kürt halkını aydınlatmaya yönelmiştir. Osmanlı aydınlanma hareketinin öncülerinden de olan Dr. Abdullah Cevdet'in bu doğrultuda kimi yayınları bulunuyor. İki Emel (1906), Uyanınız! Uyanınız! (1907) bu türden yayınlarındandır. Bir Hutbe / Hemşehrilerime (Mısır, 1909), Dr. Abdullah Cevdet'in doğrudan Kürt hemşehrilerine çağrı niteliğinde bir mektubu ya da muhtırasıdır. II. Meşrutiyet hareketinden sonra İstanbul'da yayımlanmaya başlayan Roji Kurd vb. dergilerden, sürekli olarak Türkler'le Kürdler'in kardeşçe yaşamalarının gerekliliğine değiniyordu.
Ömrünün birçok devresini sürgünlerde ...
İçindekiler
Önsöz / 9
I. Kesim
Sürgündeki Kürt aydınlarının yarı-diplomatik girişimleri
I. Bölüm: Kürt aydını Doktor Abdullah Cevdet'in halkına hitabesi: "Bir hutbe / Hemşehrilerime" (1909) / 13
II. Bölüm: Sevr Barış Konfernsının Kürt belgesi
Şerif pașa'nın konferansa sunduğu nota (1919) / 19
III. Bölüm: Dr. Şükrü Mehmed Sekban'ın kürt sorununa ilişkin bir muhtıra mektubu: "Kürdler Türkler'den ne istiyorlar?" (1923) / 26
IV. Bölüm: Kürt Hoybun örgütünün dünyaya çağrısı: "Kürtler'in kırımı" (1928) / 40
V. Bölüm: Bletch Schirguh (Celadet Bedirhan) "Kürt sorununun kökeni ve nedenleri" (1930) / 57
VI. Bölüm: 150'liklerden Mesud Fanizâde'nin "Kürt ulusunun sosyal evrimi" konulu doktora çalışması (1933) ve bir rapor / 120
VII. Bölüm: Ateşli Kürt milliyetçisi Dr. Şükrü Mehmed Sekbân'ın kemalist yönetimi yumuşatma çabaları ya da "Kürt sorunu / azınlıkların problemleri" (1933) / 129
VIII. Bölüm: Kürt aydını Refik Hilmi'nin Dr. Şükrü Mehmed Sekban'a cevâbı (1935) / 144
IX. Bölüm: Dr. Mehmet Nuri Dersimi'nin bazı diplomatik girişimleri (1937) / 177
II. Kesim
Kürtlere ve Aleviler'e ilişkin gizli raporlar
I. Bölüm: Ardahan mebusu Tahsin'in (Uzer) 1926 tarihli raporu: Kürdistan'da tekkelerin işlevi / 183
II. Bölüm: Kemalist aydın Avni Ali Candar'ın Türk tarih tezi adına trajikomik bir Araştırması: "Doğu Anadolu'da Kürd sanılan türkler" (936) / 194
III. Bölüm: Resmî ideolog Hasan Reşit (Tankut) tarafından Diyarbakır'da verilen konferans (1930) / 197
IV. Bölüm: Resmi ideolog Hasan Reşit Tankut'un yönetime verdiği Kürtlere ilişkin muhtıra: "Kürtler hakkında andaç" (1930) / 208
V. Bölüm: H. R. Tankut'un Atatürk'ün ölümünden sonra Türkiye'ye özgü bir "etnopolitik" çalışması (1938) / 211
VI. Bölüm: Güneş-dil kuramcısı Tankut'un 27 mayıs askeri darbesi sonrasında Kürdistan'a ilişkin etno-politik inceleme raporu: "Doğu ve Güneydoğu bölgesi üzerine etno-politik bir inceleme" (1961) / 218
VII Bölüm: Șark İstiklâl Mahkemesi savcısı (1925) ve birinci Umumi müfettiş Avni Doğanın "Kürt raporu" (1943) / 233
VIII. Bölüm: Birinci Umumi Müfettişlik'in isteğiyle hazırlanan "Dersim yöresi aşiret yerleşim listesi" / 271
IX. Bölüm: Cumhuriyet Halk Partisi'ne "Aleviler" konusunda verilen rapor (1949) / 295
X. Bölüm: İlâhiyatçı Profesör Yusuf Ziya Yörükan'ın anlatımıyla geçmişten günümüze "Alevilik" / 300
XI. Bölüm: Küçük Asya Yezidiler'inin Șeytan'a tap maları / 311
XII. Bölüm: Mem û Zîn'e Kürt yurtseveri Muallim Hamza tarafından Kürtçe yazılmış "önsöz"ün tercümesi / 325
XIII. Bölüm: "Kürt Devletinin hikâyesi" / 329
XIV. Bölüm: Muallim Hasan Bahri'nin anlatımıyla "Kürt düğünü" (1916) / 332
XV. Bölüm: Avriyanof'un anlatımıyla Bedirhanoğlu ve Ubeydullah isyanları (1900) / 341
XVI. Bölüm: "Büyük Sovyet Ansiklopedisi "nde Kürtler'e bakış / 352
XVII. Bölüm: Dr. Ali Nihad tarlan: "Zerdüşt'ün Gataları (Zerdüşt'ün öz şiirleri) / 357
XVIII. Bölüm: Prof. H. R. Tankut'un gizli "Zazalar" araştırması / 409
XIX. Bölüm: Kürt dilcisi Halil Hayali ve ilk Kürtçe Alfabe: "Elifbaya Kurmancî" (1909) / 491
III. Kesim
Mehmet bayrak: Kürdoloji yazıları
I- Alman emperyalizminin Türkiye ile Kürdistan'a girişi ve Ziya Gökalp / 509
M- Nazım Hikmet ve Türk-Kürt halklarının kardeşliği / 516
III. Kürtler, azınlık değil eşit haklara sahip ulus olmak istiyor / 531
IV. Ezilen ulus milliyetçiliğine "Evet", irkçılığa "hayır"! / 532
V- Kürtler ve sömürü / 534
VI. Kürtler ve anadilde eğitim / 535
VII. Kürt sorunu üstüne bir konuşma / 537
VIII. İlk Kürt kültür derneği'nin programı ve tüzüğü: "Kürt Neşr-i Maarif Cemiyeti ve nizâmnâmesi" / 544
IX- Batılı gözüyle Osmanlı toplumu ve Yezidî Kürtler üstüne bir tanıklık / 549
X. Birinci Dünya Savaşı koşullarında Kürdistan'a ilişkin bir gezi notları kitabı / 553
XI- Anadolu halklarının toplumsal muhalefeti ve "Babaîler isyanı"nın sunduğu gerçekler / 556
XII. Mem û Zîn'de Kürt milliyetçiliği dolayısıyla İlhan Selçuk'a açık mektup / 563
XIII. Mehmet Bayrak 'in yargılanan eserleri dolayısıyla Ankara DGM'de ve 2. Ağır Ceza Mahkemesi'nde yaptığı 2. savunma / 569
ÖNSÖZ
Türkiye'de sömürgeci anlayış, 1925 Takrir-i Sükûn'uyla Kürt kimlikli yayınları yasaklar ve bu konuyu tabulaştırırken; Türk Tarih Tezi'ne denk düşen bir Kürt politikasını da uygulamaya geçiriyordu. Tasfiye hareketlerinden geriye kalan Kürt aydınları büyük ölçüde ülkeyi terketmek zorunda kalmış, ülkede kalan sınırlı sayıda aydın ise susturulmuştu. Bunların yerine artık açık veya gizli resmi ideologlar konuşmaktaydı. Bunlar, ya Prof. Hasan Reşit Tankut gibi açık planda Güneş-Dil Teorisi doğrultusunda ipotekçi, red ve inkarcı, gizli planda kabulcü ve asimilasyoncu -sözde- bilimadamları; ya Mehmet Şerif Fırat gibi devlet güdümlü Kürt kökenliler; ya Ali Avni Candar gibi Kürtlerin yanısıra Araplar'ın Türklüğünü ispatlamaya çalışan traji-komik "bürokrat-yazar"lar ya da belli periyodlarla ortaya çıkan Alb. Nazmi Sevgen gibi "asker-yazar"lardır. Bunlara, Hakkı Naşid Uluğ ve Niyazi Ahmed Banoğlu gibi "muhbir gazetecileri de eklemek gerekiyor.
Sürgündeki Kürt aydınları ise seslerini yurtdışındaki çabalarıyla duyulmaya çalışmışlar, ancak çoğu kez Kürt halkına bile ulaştıramamışlardır. Resmi makamlara ulaşanlar ise, resmi Türk propagandası karşısında yeterince yankı bulamayıp boğulup kalmıştır. Bunlardan, Dr. Şükrü Mehmed Sekban'm Kürtler'i kıyımdan kurtarmak amacıyla yazdığı "Kürt Sorunu" gibi sayılı broşür ise, burjuvazi tarafından kıyasıya kullanılmıştır...
İşte çalışmamızın birinci kesiminde "Sürgündeki Kürt Aydınlarının Yarı-Diplomatik Girişimleri" ne; ikinci kesiminde "Kürtler'e ve Aleviler'e İlişkin Gizli RaporIar"a, üçüncü kesimdeyse gazete ve dergilerde kalan kimi "Kürdoloji Yazıları"mıza yer vereceğiz.
Çalışmamızın omurgasını oluşturan araştırmaların büyük bölümü ilk kez yayımlanmaktadır. Diğer bölümüyse ülke dışında Arap harfleriyle basıldıklarından bugüne kadar okuyucunun eline ulaşmamıştır.
İnanıyoruz ki, okuyucu, bu çalışmayla Kürt halkını daha iyi tanıyacak, 20. yüzyıl Kürt gerçeğini daha iyi kavrayacak ve Kürt sorununun demokratik çözümünü daha bir bilinçle savunacaktır...
Mehmet Bayrak
I. Kesim
Sürgündeki Kürt aydınlarının yarı-diplomatik girişimleri
I. Bölüm
Kürt aydını Doktor Abdullah Cevdet'in halkına hitabesi (1909)
Tanınmış bir siyasal düşünür ve Kürt aydını olan Dr. Abdullah Cevdet, Diyarbakırlı Dr. îshak Sükuti ile birlikte 1899'de İttihad-ı Osmani Cemiyeti ile İttihad ve Terakki Cemiyet ve Fırkası'nın temellerini atanlardan biridir. Osmanlılık temelinde birliği ve ilerlemeyi amaçlayan bir örgütlenme, daha sonra Türk milliyetçiliğine ve ırkçılığına dönüşünce bu örgütlenmeden uzaklaşarak Kürt milliyetçiliği temelinde örgütlenmeye ve Kürt halkını aydınlatmaya yönelmiştir. Osmanlı aydınlanma hareketinin öncülerinden de olan Dr. Abdullah Cevdet'in bu doğrultuda kimi yayınları bulunuyor. İki Emel (1906), Uyanınız! Uyanınız! (1907) bu türden yayınlarındandır. Bir Hutbe / Hemşehrilerime (Mısır, 1909), Dr. Abdullah Cevdet'in doğrudan Kürt hemşehrilerine çağrı niteliğinde bir mektubu ya da muhtırasıdır. II. Meşrutiyet hareketinden sonra İstanbul'da yayımlanmaya başlayan Roji Kurd vb. dergilerden, sürekli olarak Türkler'le Kürdler'in kardeşçe yaşamalarının gerekliliğine değiniyordu.
Ömrünün birçok devresini sürgünlerde geçirmek zorunda kalan ünlü Kürt aydını Dr. Abdullah Cevdet'in telif ve tercüme olarak çeşitli alanlarda 100'e yakın eseri bulunuyor. Tıp alanındakiler dışında bu eserlerin bir dökümü için bkz. Dr. M. Şükrü Hanioğlu: Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, ist. 1981 ve Malmîsanij: Yüzyılımızın Başlarında Kürt Milliyetçiliği ve Dr. Abdullah Cevdet, İsveç, 1984. (Ş. Hanioğlu, aynı zamanda şair de olan Dr. Abdullah Cevdet'in "Gizli Figanlar" adlı şiir kitabını kaynakçada vermemiş).
(M. Bayrak)
.....
Mehmet Bayrak
Açık-Gizli / Resmi-Gaynresmi
Kurdoloji Belgeleri
Özge
Özge yayınlan
Açık-Gizli / Resmi-Gaynresmi
Kurdoloji Belgeleri - I
Hazırlayan
Mehmet Bayrak
Öz - Ge Yayınları: 17
Birini baskı: 1994
Yönetim yeri: Meşrutiyet Cad. 17/19 Kızılay-Ankara, tel: 41 8 22 96
Dizgi: Biçem dizgi üniteleri, tel: 231 22 56 Ankara
Baskı: ABC matbaacılık Necatibey cad. 51/1, Tel: 230 36 19
Kapak: Metin Turan
Kapak resmî: Kürt aşiret reisi Kara Fatma ve bir Kürt süvarisi
(Kaynak / P.Tuglacı: Osmanlı döneminde Türk kadınları)
ISNB : 975 - 7861 - 02 - 2
