Yarı bir Çermikli olarak, elime geçen bilgi ve belgeleri bir arada yayınlamanın yararlı olacağını düşünerek bu kitabı yayınlamaya karar verdim. Çünkü; Çermlk'in yaşamımda önemli, anılarımda anlamlı bir yeri var.
Birincisi; Annemin Çermikli olması nedeniyle sık sık Çermik'e dedemlere giderdim. En büyük torun olmam, erkek çocuğu olmam, Ergani'den misafir olarak gittiğim için el üstünde tutulurdum. Tüm akrabalarım tarafından sevilirdim. Sevilmem, el üstünde tutulmam ve farklı bir yerde olmam bende Çermik ve Çermiklilerle karşı güzel duyguların oluşmasına neden ...
Müslüm Üzülmez, 1950'de Ergani'de (Diyarbakır'da) doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Ergani'de, yüksek öğrenimini Ankara'da 1977'de kimya mühendisi olarak tamamladı. Çeşitli kamu ve özel sektöre bağlı işyerlerinde mühendis olarak çalıştı. Eylül 2010 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma Müdürlüğü'nden emekli oldu.
Mühendislik, Mimarlıkta ve planlamada Ölçü, Metal Dünyası, Kimya Mühendisliği, Kimya Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi'nin Yayını Bülten, Bilim ve Gelecek, Berfin Bahar, Arkeoloji ve Sanat, Yeni Çaba dergilerinde; Politika, Atılım, İstanbul Ticaret, Evrensel, Milat, Yeni Yurt, Özgür Haber, Ergani Haber, Ergani Söz, Ergani Postası, Çermik ve Dicle gazetelerinde bilim, kültür, sanat, sosyal, siyasal, çevre ve tarih konulannda çeşitli yazılan yayınlandı. Şimdiye kadar on beş kitabı basıldı.
Şu anda kitap çalışmalannın yanında çeşitli gazete, dergi ve sitelerde yazılar yazmaktadır. Ayrıca kendi şahsi Web sitesi http://www.uzulmez.info da yazı ve araştırmalarının yanında değişik gazete, dergi ve web sitelerinde yayınlanan yazılarını okuyucularıyla paylaşmaktadır.
İçindekiler
Sunu / 09 Önsöz / 13
Birinci bölüm: Türkçe yazılı kaynaklarda çermik / 17 I. Osmanlı kanunnamelerinde Çermik sancağı kanunnameleri / 19 II. Tahrir defterleri'nde Çermik / 31 III. 16. Yüzyılda Çermik'te bulunan vakıflar / 38 IV. Idrisi Bitlîsî'nin Selimname'sinde Çermik / 43 V. Şerefname'de Çermik Beyleri / 48 VI. Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'nde Çermik / 57 VII. Arifi Paşa'nın Seyahatnamesi'nde Çermik / 58 VIII. Kamus-u A'lam'de Çermik / 69 IX. Pars Tuğlacı'nın "Osmanlı Şehirleri"nde Çermik / 71 X. Salnamelerde (Yıllıklarda) Çermik / 74 Xi. 1927 ve 1935 Tarihli Nüfus Sayımlarında Çermik / 80 XII. Son Teşkilat-ı Mülkiyede Çermik Köylerinin Adları / 86 XIII. Basri Konyar'ın Kaleminden Çermik / 89 XIV. Karacadağ Dergisi ve Çermik / 85 XV. Kırzıoğlu'ndan "Çermik Kasabası Üzerine Notlar" / 98 XVI. Rahmi Hüseyin Ünal'ın İncelemesi Ve Çermik Hanları / 105 XVII. Sinek Çayı Kayaaltı Sığınağı Resimleri / 109
İkinci bölüm: Ermeni, Yahudi, Süryani, Fransız Kaynaklarında Çermik / 117 I. Rahip Ğugas İnciciyan'ın Dünya Coğrafiyası Kitabında Çennik / 119 II. Armemans In Turkey 100 Years Ago'da Çermik / 121 III. Ermeni Raporlannda Çermik / 122 IV. Yahudi Kaynaklannda Çermik / 125 V. Süryani Kaynaklannda Çermik / 132 VI. Vıtal Cünnet'in Kitabında Çermik / 134
Üçüncü bölüm: Osmanlı Arşiv Belgelerinde Çermik / 137 Çermik'le İlgili Bazı Osmanlı Arşiv Belgeleri ve Çevrileri / 138
Ekler: Çermik'le ilgili yazılar / 173 I. Haburman Köprüsü - Müslüm Üzülmez / 175 II. Çeteci Abdullah Paşa Medresesi - Müslüm Üzülmez /177 III. Çermik'te Culfacılık ve Culfacılar - Müslüm Üzülmez / 180 IV. İki Kaplıca Hakkında Düşüncelerim - Müslüm Üzülmez / 185 V. Çermik Değerli Bir Evladını Kaybetti - Kamil Sümbül / 189 VI. Çermik'le İlgili Bazı Bilgiler - Nurettin Değirmenci / 197 VII. Uzun Hasan ve Çermik - Müslüm Üzülmez / 202 VIII. Tarihimize Sahip Çıkalım - Hamdullah Işık / 209 IX. Sinagogla İlgili Bir Şey Yapamaz mıyız? - Müslüm Üzülmez / 213
Çermik / Çermuk / Aberna tarihi bir yerleşim yeridir. İlçe olarak Diyarbakır'a bağlıdır. Ismini 3 km doğusunda bulunan kaplıcadan almaktadır. Diyarbakır iline 90 km. uzaklıkta olup, ulaşım Ergani üzerinden karayoluyla sağlanmaktadır. Güneyinde Siverek, kuzeyinde Çüngüş, doğusunda Ergani ve bahsında Fırat nehri yer almaktadır. Yüzölçümü 1.032 km, denizden yüksekliği yaklaşık 710 m'dir. 2011 verilerine göre nüfusu ilçe merkezinde 18.286, köylerde 32.164; toplam 50.450 kişidir. Çukur, Kale, Saray ve Tepe adlı 4 mahallesi, 77 köyü ve yaklaşık 38 mezrası vardır. Etrafı dağ ve tepelerle çevrilidir. Çevresinde çok sayıda akarsu ve dere olması nedeniyle yeşillikler içindedir; meyve ve sebzesi boldur. Haburman Köprüsü, Ulu Cami, Beyler Sarayı, Saray Hamamı, Sinagog, Surp Abtılmesih Ermeni Kilisesi, Çeteci Abdullah Paşa Medresesi, Şeyhandede Şelalesi, Sinek Çayı Kaya Mağaraları Kabartmaları, Su Sarnıçları ve Antik Taş Ocağı, Gelincik Dağı, Çermik Kalesi, Belkis Kaplıcaları gibi tarihi ve turistik mekanları ilgi beklemektedir.
Huriler, Mittanniler, Asurlular, Urartular, İskitler, Medler, Persler, Makedonlar, Selevkoslar, Partlar, Ermeniler, Romalılar, Bizanslılar, Araplar, Emeviler, Abbasiler, Şeyh-Oğulları, Hamdaniler, Mervaniler, Selçuklular, İnanoğulları, Nisanoğulları, Eyyubiler, Anadolu Selçukluları, Artuklular, Osmanlılar belli dönemlerde sırasıyla Çermik'e egemen olmuşlardır. Çermik'te eskiden birçok inanç ve etnik gruba mensup insanlar birlikte yaşardı. Ama bu inanç, etnik grup ve uygarlıklardan geriye kalan bilgiler elimizde çok azdır. Çermik'le ilgili günümüzde yayınlanmış eser hemen hemen yok gibidir. Kaymakamlığın yayınlamış olduklarının dışında, bildiğim kadarıyla Nurettin Değirmenci'nin anılarını içeren 196o'lı Yıllardan Bir Kesit Çermik adlı eserinden başka basılı bir eser yoktur.
Mezopotamya "kendi halkını yiyenlerin toprağı" olmanın yanında, bilgi ve belgelerin de yok edildiği politik bir mekandır. Ama ben yine de Çermik'te hüküm süren devlet veya uygarlıklardan, yaşayan halklardan az da olsa bazı bilgi ve belgelerin bir yerlerde var olduğunu, saklı durduğunu düşünüyorum. Bu belgeleri bir bir bulup ortaya çıkartmalıyız; geçmişimizi bilmek istiyorsak önümüzde duran bu görevin üstesinden gelmeliyiz. Cumhuriyet dönemi ve öncesine ait ne kadar çok bilgi ve belgeyi gün yüzüne çıkartabilirsek tarih o oranda yalandan arınacak ve tarihi zenginliğimiz bir anlam kazanacaktır. Bu anlayışla, yan bir Çermikli olarak, elime geçen bilgi ve belgeleri bir arada yayınlamanın yararlı olacağını düşünerek bu kitabı yayınlamaya karar verdim. Çünkü Çermik'in yaşamımda önemli, anılanmda anlamlı bir yeri vardır.
Birincisi; Annemin Çermikli olması nedeniyle sık sık Çermik' e dedemlere giderdim. En büyük torun olmam, erkek çocuğu olmam ve Ergani'den misafir olarak gittiğim için el üstünde tutulurdum. Tüm akrabalanm tarafından sevilirdim. Sevilmem, el üstünde tutulmam ve farklı bir yerde olmam bende Çermik ve Çermiklilerle karşı güzel duyguların oluşmasına neden olmuştur. İkincisi; Gençliğe ilk adım atış dönemlerimde Çermik'e gitmelerimle dayım Nurettin Değirmenci ve yakın akrabam Osman Bardakçı'dan kitap okuma sevgisini edindim. Kitaplan sevdim, kitapların dünyasına girdim. Birçok kez Haburman Köprüsü'nün altında ve Göze'de geceleri parlak yıldızların altında yeşil kurbağaların ve cırcır böceklerinin şarkılan eşliğinde arkadaşlarla harefene yaparak sabahlayıp onlarla birlikte gelecek güzel günleri düşledik. Bunlar anılanmda silinmez yer edinmiştir.
Üçüncüsü; Ankara'da 1971-1976 yıllarında yüksek okulu okurken Faho dedemin (Fahri Değirmenci'nin) yanında kalmamın yarattığı olumlu etkidir. Dedem ve Çermikliler o dönem Altındağ ilçesinde Ulus'un kuzey kısmında Sular İdaresi ile İskitler arasında kalan ve Kazıkiçibostanlan olarak diye anılan bölgedeki gecekondularda kalıyorlardı. Kazıkiçibostanlan'nda 4-5 tane Çermiklinin kahvesi vardı. Dayım Veyis'in, Tingolar'ın, Ulus Rüzgarlı sokakta Neco'nun vs. Ben genellikle Dayım Veyis'in ve birde Erganiler gittiği için Neco'nun kahvesine takılırdım. Kahvede oyun oynamazdım, genellikle Çermikli ve Erganililerle çay içip sohbet ederdim. Kahveye gelen Çermikliler hemen hemen hepsi dedemden, dayılanmdan ve de babamdan dolayı beni tanırlardı. Hiç biri sevgide kusur etmezdi. Anılanmda bunlarında çok özel ve farklı bir yeri vardır.
Velhasıl kelam Çermiklilerin çok ekmeğini yedim, suyunu ve çayını içtim; çok nasihatlerini dinledim. Faho dedem; "İnsanın en hayırsızı nankör olatııdır" derdi. Veinsanın, "anaya, babaya, doğduğu ve ekmeğini yediği yere, kendisine yardım edene bir borcu olduğunu" söylerdi hep. "İnsan borcunu ödemeli ki, hem bu dünyada, hem de öbür dünyada yüzü kara olmasın, ak olsun" deyişini ise hiç unutmadım.
Ben, dedemin öğüdüne uyarak hazırlamış olduğum Yazılı Kaynaklarda Çermik kitabımla Çermik ve Çermiklilere olan borcumu ödemek istedim.
Kitapta yer alan yazılar kitap formatında yazılmamıştır. Birinci, ikinci ve üçüncü bölümde yer alan yazıların çoğu değişik tarihlerde, değişik yayın organlannda yayınlanmak üzere kaleme alınmış yazılardır. Üçüncü bölümde ise Çermik'le ilgili bazı Osmanlı Arşiv Belgelerinin orijinalleri ve Latin harflerine dönüşümleri yer almaktadır. Kitabın sonuna ise ek olarak Çermik'le ilgili 11 yazı ekledim. Kitabın kültürel yaşamımıza bir zenginlik katacağını; ve "tarihin hüküm sürdüğü, zamanın durduğu, tabiatın konuştuğu" Çermik'le ilgili güzel eserlerin yazılışına vesile olacağını umuyorum. Yazım ve basım aşamasında yardımlannı esirgemeyen herkese en içten borçluluk duygulanınla teşekkür ediyorum. Saygılanınla ...
Müslüm Üzülmez
Müslüm Üzülmez
Yazılı kaynaklarda Çermik
Kent ışıkları
Kent ışıkları: 47 Yazılı kaynaklarda Çermik Hazırlayan: Müslüm Üzülmez
Editör: Süleyman Çevik Kapak tasarımı :İHB Reklam Ajansı Kapak fotoğrafı: Alpay Bizbirlik'in 16. yüzyıl ortalarında Diyarbakır Beylerheyliği'nde Vakıflar kitabından alınmıştır (TTK, Ank.-2002, s.173)
Mizanpaj: Dawud Rêbiwar
Baskı ve cilt: Çınar Matbaacılık Ltd. Şti. Yüzyıl mah. Matbaacılar cad. Ata han, no: 34 kat 5 Bağcılar / İstanbul Tel: 0212 628 96 00
1 Baskı: 2012
Kent ıșıkları Pak ajans yayıncılık ltd. ști, Büyük Reşitpaşa cad. Yümni iş merkezi no: 22/29 Vezneciler - İstanbul
