Küreselleşme ve Yerel Demokrasi

Küreselleşme ve Yerel Demokrasi

Cuma Çiçek

Vate

Demokrasi kadar eski bir geçmişe sahip olan katılım kavramının, 1970’li yıllarla birlikte daha fazla tartışılmaya başlandığı görülmektedir. 1990’lı yıllarla birlikte bu kavramın hem özel sektörde, hem sivil toplum kuruluşlarında hem de kamuda tartışılmaktan çıkıp popüler hale gelmiş, çok farklı siyasal kimliklere sahip politik hareketlerin tümünün programlarında yer alan bir kavram olarak öne çıkmaya başlamıştır. Özel sektörde, endüstriyel demokrasi gibi kavramlar kullanılsa da katılım kavramının daha çok verimlilik, performans artırma, değişen çevre koşullarına uygun dönüşümleri yapma çerçevesinde ele alındığı görülmektedir. Sivil toplum kuruluşlarının hem gelişmelerini sağlayan ideolojik arka plan kavramlardan dolayı (demokrasi, insan hakları, özerkleşme, devlet dışı denetim ve katılım, açıklık, hesap verebilirlik gibi) hem de üretim güçlerini, etkinlik düzeylerini geliştirmek için katılım kavramına sarıldıkları görülmektedir. Son yıllarda yapılan demokratikleşme, temsili demokrasiden doğrudan demokrasiye, katılımcı demokrasiye geçiş tartışmaları, devletlerin yaşadıkları meşruiyet krizi, küreselleşmenin yarattığı yeni dinamikler katılım kavramını kent yönetimleri bağlamında da popüler hale getirmiştir.
Bugün farklı ideolojik ve politik yaklaşımlara sahip kesimlerin sahiplendiği katılım kavramının gelişmesi birbiriyle ilişkili dört temel dinamiğe bağlanabilir...

Cuma Çiçek, 1980 yılında Diyarbakır’da doğdu. İlk, orta ve liseyi Diyarbakır’da okudu. 2004 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi’nde Endüstri Mühendisliği diplomasını aldı. 2008 yılında İTU Şehir ve Bölge Planlama Yüksek Lisans programını tamamladı. 2006-2008 yılları arasında Diyarbakır Büyük-şehir Belediyesinde, proje uzmanı, stratejik yönetim ve planlama koordinatörü ve danışman görevlerinde bulundu. 2009 yılından bu yana Paris Politik Etütler Enstitüsü’nde (Institut d’Etudes Politiques de Paris — Sciences Po.) Siyaset Sosyolojisi ve Kamu Politikaları programında doktor adayı olarak akademik çalışmalarına devam etmektedir. Demokratikleşme Sürecinde Sivil Toplum Örgütleri: Bir Örnek Olay İncelemesi Olarak Güneydoğu adlı ilk çalışması Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı tarafından 2004 yılında yayımlandı. 2007 yılında Girtî adıyla Kürtçeye kazandırdığı Melih Cevdet Anday’ın İçerdekiler adlı eseri Aram Yayınlarından çıktı. Kürt meselesi ve dil politikaları konularında Türkçe, Kürtçe ve İngilizce kaleme aldığı makaleler Birikim Aylık Sosyalist Kültür Dergisi, Zend ve Turkish Studies dergilerinde yayımlandı.

İçindekiler

Tablo Listesi / VIII
Şekil Listesi / X
Kısaltmalar / XV
Özet / XVII
Summary / XXVII

Giriş / 1
1. Amaç / 5
2. Kapsam / 5
3. Yöntem / 6

Birinci Bölüm: Küreselleşme ve Kentler / 11
1. Küreselleşmeyi anlamak / 11
2. Küreselleşmeyi yaratan dinamikler / 14
3. Küreselleşmenin yaratmış olduğu kentsel sorunlar / 17
3.1. Yoksulluk ve sosyal ayrışma / 20
3.2. Çevre krizi / 26
3.3. Kültürel yabancılaşma ve kentsel kimliğin yitimi / 30
4. Çözüm arayışİarı - Yeni kent gündemi / 31

İkinci Bölüm: Küreselleşme ve Yeni Kamu Yönetimi Sistemi / 35
1. Ulus - Devletin yeniden yapılandırılması / 37
2. Yerelleşme / 39
3. Kamunun küçülmesi: özelleştirme / 41
4. Küresel kentler ve dünya kentler hiyerarşisi / 43
5. Yerelin küreselleşmesi / 45

Üçüncü Bölüm: Katılımcı Kent Yönetimi / 49
1. Katılımcı yönetim / 50
2. Katılımcı kent yönetimi / 53
3. Neoliberal yönetişim modeli ve modele dair eleştiriler / 60
4. Sivil toplum: Hegemonyayı yeniden kurmak / 66
4.1. Hegel, Marks, Gramsci ve sivil toplum / 68
4.2. Sivil toplumun yeniden uyanışı / 74
4.3- Sivil toplum kuruluşları ve özellikleri / 78
5. Katılımcı demokrasi: iktidarın halka devri / 81
5.1. Porto Alegre ve katılımcı bütçe uygulaması / 81
5.2. Toplumsal ekoloji ve konfederalizm / 84
5.3- Katılımcı ekonomi / 87
6. Katılımcı kent yönetimi ve Yerel Gündem 21 süreci / 89

Dördüncü Bölüm:
Liberal Katılım Söyleminin Sınırları Diyarbakır Örneği / 95
1. Araştırma Sahasına İlişkin Genel Bilgiler / 95
1.1. Türkiye’de merkez-yerel ilişkisi ve iki başlı yerel yönetim sistemi / 95
1.2. Diyarbakır'ın tarihi / 99
1.3. Diyarbakır’da kentleşme süreci / 101
1.4. Diyarbakır’ın ülke ve bölgesindeki yeri / 103
1.5. Diyarbakır’ın demografik, ekonomik ve sosyal yapısı / 106
1.6. Diyarbakır’ın idari - kurumsal yapısı / 111
2. Saha Araştırmasının Amacı, Kapsamı ve Yöntemi / 113
3. Örgütlü Grupların Gözüyle Diyarbakır / 116
3.1. Diyarbakır’da ekonomik hayat / 117
3.2. Diyarbakır’da sosyal hayat / 119
3.3- Diyarbakır’da siyasal hayat / 120
3.4. Diyarbakır’da örgütsel hayat / 123
3.5. Diyarbakır’da kültürel hayat / 124
3.6. Genel bir Diyarbakır fotoğrafı / 126
3-7. Örgütlü grupların katılıma dair politika önerileri / 126
4. Diyarbakır Yerel Gündem 21: Belediye-STK işbirliği / 133
5. Yurttaşların kent yönetimine katılımı: Yurttaş algıları ve politika önerileri / 137
5.1. Yurttaşların sosyoekonomik koşulları / 140
5.2. Yurttaşların konut ve çevre kalitesi / 144
5.3. Yurttaşların örgütlülük durumu / 149
5.4. Yurttaşların kent yönetimine katılımı / 159
5-5. Yurttaşların politika önerileri / 166
5.6. Katılım alanlarına ilişkin politika önerileri / 174
5.7. Katılım algısını belirleyen dinamikler / 177
5.8. Politika önerilerini belirleyen dinamikler / 180
5.9- Katılım algılaması ile katılıma dair politika önerisi ilişkisi / 187
5.10. Değişkenler arası ilişki analizlerinin genel değerlendirilmesi / 188
5.11. İlçeler arası karşılaştırmalar: İki farklı Diyarbakır / 192
5.12. Yurttaş algıları ve politika önerilerine ilişkin genel değerlendirme / 196

Sonuçlar ve Tartışma / 201

Kaynaklar / 215
Ekler / 223
Ek 1: Örgütlü gruplar anketi formu / 223
Ek 2: Örgütlü gruplar anketi katılımcıları / 239
Ek 3: Dar grup toplantıları soru başlıkları / 240
Ek 4: Yurttaş anketi formu / 241
Ek 5: Mahalle bazlı konut ve anket sayısı / 252

Tablo Listesi

Tablo 2.1 Kitle ve esnek üretim modelleri ve mekansal özellikleri / 15
Tablo 2.2 Yerleşim yerlerine göre dünya nüfusunun (%) dağılımı (1975-2000) / 18
Tablo 2.3 Dünyanın en büyük 30 metropoliten kentinin son 30 yıldaki nüfus değişimi / 19
Tablo 2.4 Eşitsizliğin en kötü ve göreceli olarak daha adil olduğu 10 ülke / 22
Tablo 2.5 Günde bir dolardan aza yaşayan nüfus oranı (%) / 23
Tablo 2.6 OECD ve seçilmiş bazı ülkelerde gini katsayıları ve kişi başına GSMH ($) / 24
Tablo 2.7 Bölgelere göre ormanlık alanlardaki değişim 1990-2000 / 28
Tablo 4.1 Program ve projelerde katılım türleri / 56
Tablo 5.1 Diyarbakır ili ekonomik ve sosyal göstergeler / 107
Tablo 5.2 Diyarbakır Büyükşehır ve ilk kademe belediye nüfusları 1960-2005 / 108
Tablo 5.3 Diyarbakır kenti işgücünün ana sektörlere göre dağılımı / 109
Tablo 5.4 Eğitim göstergeleri Diyarbakır - Türkiye karşılaştırması (2000) / 111
Tablo 5.5 Sağlık göstergeleri Diyarbakır - Türkiye karşılaştırması (2000) / 111
Tablo 5.6 Diyarbakır'ınidari-kurumsalyapısı / 112
Tablo 5.7 İç çevre analizi / 127
Tablo 5.8 Dış çevre analizi / 128
Tablo 5.9 Kişi başına düşen yıllık gelir / 141
Tablo 5.10 Sosyoekonomik değişkenler / 145
Tablo 5.11 Konut ve çevre durumu değişkenleri / 150
Tablo 5.12 Örgütlülük durumu değişkenleri / 158
Tablo 5.13 Katılım algılaması ölçeği / 160
Tablo 5.14 Mahalle - ilçe - kent ölçeğinde yurttaşların kent yönetimine katılımı / 166
Tablo 5.15 Katılıma dair politika önerisi ölçeği / 167
Tablo 5.16 Mahalle - ilçe - kent ölçeğinde yurttaşların kent yönetimine katılımına dair politika önerileri / 173
Tablo 5.17 Vatandaşların katılım alanları / 176
Tablo 5.18 Değişkenler arası ilişki analizleri / 190
Tablo 5.19 Sosyoekonomik, konut-çevre ve örgütlülük durumu değişkenlerine göre ilçe karşılaştırmaları / 193
Tablo Ek 2.1 Örgütlü Gruplar Anketi katılımcıları / 239
Tablo Ek 5.2 Yurttaş Anketi mahalle bazlı konut ve anket sayısı / 252

Şekil Listesi

Şekil 1.1 Araştırma süreci / 9
Şekil 2.1 Büyük doğal felaketlerin ekonomik maliyeti (Milyar $), 1950—2000 / 29
Şekil 4.1 Yurttaş katılım merdiveni / 57
Şekil 4.2 Yönetişim modeli / 61
Şekil 5.1 Gabriel’in kale planı (Metin Sözen) / 100
Şekil 5.2 Diyarbakır’ın bölgesel konumu / 103
Şekil 5-3 Gelişmişlik endeksine göre kademeli il grupları / 105
Şekil 5.4 Yurttaş anketi araştırma modeli / 139
Şekil 5.5 Yerel yönetimlerin en çok önem vermesi gereken alanlar / 157
Şekil 5.6 Algılanan yerel yönetim organı / 157

ÖNSÖZ

Bu kitap 2005-2008 yılları arasında İstanbul Teknik Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı bünyesinde hazırladığım Katılımcı Kent Yönetimi 6- Yerelliği Yeniden Keşfetmek: Diyarbakır Örneği adlı yüksek lisans tezime dayanmaktadır. Sosyal adalet ile yönetim mekanizmaları-sistemleri arasında bir ilişki olduğu varsayımına dayanan bu çalışma, Diyarbakır örneğinde çekirdeğini Sivil Toplum Örgütlerinin oluşturduğu örgütlü gruplara dayalı yönetişim mekanizmalarının yurttaşların kent yönetimine katılımına ne ölçüde olanak tanıdığını sorunsallaştırmakta ve kentin yoksun ve yoksullarını dışarıda bırakan bu sürecin limitlerini tartışmaktadır.

Yönetişim olarak formüle edilen bu yeni anlayış, en önemli bileşeni Sivil Toplum Kuruluşlarının oluşturduğu örgütlü çıkar gruplarını merkeze almakta ve kamu kurumlarının en önemli ortağı olarak değerlendirmektedir. Bununla birlikte hem mali kaynakları hem de temsil düzeylerinden dolayı bu örgütlerin kentsel hayata dair karar verme yetkisine sahip olmalarının meşruluğu (legitimacy) tartışmalıdır. Bu kuruluşların mali kaynaklarının en iyi durumda bile yurttaşlardan alınan vergilerden ziyade üyelerine dayandığı görülmektedir. Öte yandan, ulusal ve uluslararası kuruluşlardan elde edilen fonların STK’ların gelir kaynakları içerisindeki yeri her geçen yıl artmaktadır. Ayrıca üyelerinin ve yöneticilerinin sınırlı bir grup tarafından seçildiği, büyük oranda sosyoekonomik ve sosyokültürel kaynaklara sahip, kentin çok marjinal bir grubunu temsil ettikleri ve bu bağlamda temsil düzeylerinin oldukça sorunlu olduğu görülmektedir. Son olarak, bu kuruluşların örgüt içi demokrasi, elitizm, şeffaflık, hesap verebilirlik gibi konularda dikkate değer sorunlar yaşandığı gözlemlenmektedir.

Bu bağlamda, örgütlü grupların katılımına dayalı yönetişim sürecinin, marjinal bir grup dışında tüm yurttaşları dışarıda bırakarak bir yandan politik katılım konusunda yeni eşitsizlikler yarattığı, öte yandan Diyarbakır gibi çok sayıda insanın hızla mobilize olabildiği bir kente, yurttaşların politik olana gerçek anlamda katılımına olanak tanıyacak ve politik olana müdahalesini mümkün kılacak süreçlerin-mekanizmalarının inşasını engellediği, bu yönlü çaba ve beklentileri manipüle ettiği iddia edilebilir. Elinizdeki kitabın neoliberal politikaların bir uzantısı olarak gelişen, örgütlü grupların katılımına dayalı yönetişim modelinin sınırları ve yurttaşların kentsel politikaların belirlenmesi, uygulanması ve denetlenmesi süreçlerinde etkin olabildiği, gerçek anlamda katılımı mümkün kılan süreçlerin inşası konusunda var olan tartışmalara katkı sunacağını umuyorum.

Bitirmeden, göstermiş olduğu anlayış ve yardımlardan dolayı tez danışmanım Sayın Prof. Dr. Gülden Erkut’a, Diyarbakır’da yaptığım saha araştırmasına sunduğu katkıdan dolayı ITÜ Rektörlüğüne, isimlerini burada sayamayacağım Diyarbakır Yerel Gündem, 21 Kadın Meclisi ve Gençlik Meclisi Koordinasyon Kurulu ve Kadın Ekonomi Grubu üyelerine, Örgütlü Gruplar Anketi katılımcılarına, Yurttaş Anketi katılımcılarına, anketörlere, kitabın hazırlanması ve yayınlanmasını olanaklı kılan Vate Yayınevi çalışanlarına ve Sevgili Deniz Gündüz’e ve son olarak çalışmalarım sırasında sevgilerini ve yardımlarını benden esirgemeyen aileme ve eşim Xece’ye teşekkür etmek isterim.

Cuma Çiçek

Küreselleşme ve Yerel Demokrasi

Vate

Vate Yayınevi
Kitap: 60
Araştırma - nceİeme: 13
Küreselleşme ve Yerel Demokrasi
Liberal Katılım Söyleminin Sınırları
Diyarbakır Örneği
Cuma Çiçek

©Cuma Çiçek
Weşanxaneyî Vateyî
Vate Yayınevi
İstanbul 2011

Baskı: Berdan Matbaası
Davutpaşa Cad. Güven Sanayi Sitesi,
C. Blok, No: 239
Topkapı - İstanbul
Tel: 0212 613 12 11

Editör: Deniz Gündüz
Mizanpaj: Deniz Gündüz
Kapak Çalışması: Nuran Gündoğdu

Vat e Yayınevi
Katip Mustafa Çelebi Mah.
Tel Sok. No: 18 Kat: 3
Beyoğlu - İstanbul
Tel: 0212-244 94 14
wesanxaneyevateyi@hotmail.com

ISBN: 978-975-6278-57-4