Doğunun kapısı, Diyarbakır

Doğunun kapısı, Diyarbakır

Bejan Matur

Diyarbakır Kültür Sanat Vakfı

Şehirlerin göksel kaderine inananlar, o kaderin gökyüzünden göründüğünü bilirler.
Diyarbakır, gökyüzünden Anadolu’nun bağrında bir kalp gibi görünür.
Bir kalp gibi yoğun ve hayati olduğunu hissettirir.
Diyarbakır sadece Anadolu’nun değil, Ortadoğu’nun da kalbidir.
Amida, Kara Amid, Arabi bir sesin “Amid-i Sevda” dediği, önce gökyüzünde tasarlanmış.
Öylece inmiş yere...
Bir varlık olarak duran, hep olan...
Diyarbakır, sen karanlığın girmeye korktuğu şehirsin. Gölgenin titrediği...

Bejan Matur, 1968’de Maraş'da doğdu. Ortaokul ve liseyi Antep’te okudu. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdi. 5 şiir kitabı Metis Yayınlarınca yayımlandı. İlk kitabı Rüzgar Dolu Konaklar ile 1997 Orhon Murat Arıburnu ve Halil Kocagöz şiir ödüllerini aldı. Şiirleri İngilizceden Farsçaya pek çok yabancı dile çevrildi. Kitaplarından yapılan bir derleme 2004’de İngiltere'de ARC yayınları tarafından In The Temple of a Patient God adıyla, bir başka şiir seçkisi Lüksemburg’da PHI yayınevi tarafından Winddurchwehte Herrenhauser adıyla çıktı. 2008’de çıkan son şiir kitabı İbrahim’in Beni Terketmesi’ni Diyarbakır’da yazdı. Diyarbakır Kültür Sanat Vakfının (DKSV) kurucu başkanlığının yanı sıra günlük basında periyodik olarak siyasal ve kültürel yorum yazıları yazmaktadır.

İçindekiler

9 / Şehrin Göksel Kaderi
14 / Şehrin Hançerdeki Adı: Amid
16 / Allah'a Giden Yol: Dicle
18 / Doğunun Başladığı Yer
20 / Kara Kitap, Siyah Şehir
22 / Alev Taşları: Fis Kayası
24 / Şeytanı Olmayan Şehir
26 / Küskün Peygamberler Yurdu
28 / Dicle'nin Yol Haritası
30 / Doğunun ve Batının Sınırı: Surlar
32 / Surların İlk Sahibi
34 / Şehrin Kapılarında Bekleyenler: Güneyden Hicret Edenler
36 / Doğudan Gelen Kavim Sasaniler: Kavad'ın inadı
38 / Mezopotamya Romasınm Sonu
40 / Surların Dirayeti
42 / Hayalin Karatahtası: Surlar
44 / Sultanın Surları Teberrük Etmesi
46 / Timur'un Surlara Öfkesi
48 / Surların Üzerindeki Ay
50 / Atların Koşusu
52 / Şehrin Karanlığı
56 / Şehrin Kapıları
58 / Fetihler Çağı
60 / Fetih Ordularının Bekleyişi
62 / İyaz'aAğıt
64 / Mar Toma'nın Almışı
68 / Gökyüzü Yok
70 / Meryem'in Gizli Kapısı
72 / Gidiş ve Dönüş Umutlarının Kapısı: Rum Kapı
74 / Dünyanın Dört Ciheti, Dört Kapı: İlk Seyahatname
76 / Kapıların Açılması, Kapanması Birşey Söylemektedir
78/ Mühür
80 / Abbasi Harfler, Teli Kapısı, Muhammedi Güller
82 / Kayıp Saray
84 / Artuklu Sarayında Çini Sesleri
86 / Arapçanın Sınır Şehri
88 / Hayaller Kitabı
90 / Selahaddin
92 / Amid'in Kayıp Bilgisi: Kütüphane
94 / Kavimler Kapısı, Hayali Kavim
96 / Şehrin Yabancıları: Gezginlerin Gözünden
100 / Surların Metaneti
102 / Sonsuzluğa Akan Nehir
108 / Gece, Diyarbakır, Yıldız Yağmuru
110 / Şehrin Siyah Kordonu: Hevsel Bahçeleri
112 / Nehrin Öte Yakası
114 / Suların Bildiği, İnsanın Unuttuğu: Ongözlü Köprü
116 / Adı Kırk Olan Dağ: Kırklar Dağı
118 / Erenlerin Sırrı
120 / İnsan Aklının İlk İşaretleri: Burçlar, Kitabeler
122 / Harflerin ve Hayvanların Kardeşliği
124 / Göğün Hep İçinde: Abbasi Kitabeleri
126 / Hayallerin, Aşıkların, Görkemin Burcu: Keçi Burcu
130 / Zamansız Bir Mekan: Hz. Süleyman Camii
132 / Gölgeler Avlusu: Cami-i Kebir
144 / Diyarbakır'ın Sesi 146 Büyük Yangın
152 / Bir Hakikat Mekanı: Meryem Ana Kilisesi
154 / Keldani Kızlar Korosu: Keldani Kilisesi
160 / Şehrin Vicdanı: Mar Petyun Kilisesi
164 / Bir Çöl Durağı: Kervansaray
166 / Şehrin Kalbi: Hasanpaşa Hanı
168 / Esrarın Avlusu: Sülüklü Han
170 / Gölgeler Medresesi: Mesudiye
172 / Su İle Mekanın Ahengi: Hamamlar
174 / Evlerin Yüzü
176 / Suriçi'nin Perdesiz Geceleri
178 / Evlerin Motifleri, Beyaz Çiçekler, Gidenler
180 / Seferberlik ve Felaketler Yüzyılı
184 / Ağlayan Erkekler Duvarı: Diyarbakır Hapishanesi
186 / Evlerin Kapıları
190 / Kapı Tokmakları
192 / Suriçi'nde Yağmur. Şadırvan... Zaman
194 / Evlerin Cinleri
196 / Kuyular
198 / Artık Olmayan Su Arkları: Kantaralar
200 / Sokaklarda Bayram Telaşı
202 / Sokaklar, Kadınlar, Çocuklar
206 / Nar Sepetli İhtiyar
208 / Doğunun Çarşıları
210 / Şehrin Lezzeti, Tadı: Ciğerciler
212 / Bir Çeyiz Sandığı
214 / Gelin Mumu, Gelin Ağacı
216 / Perilerin Şerrinden Çocukları Koruyan Tılsımlar
218 / Surların Damıttığı Karanlık Şiir
220 / İsyanın, Kimliğin Şiiri
224 / Siyah Güller, Ak Güller
226 / Minyatür Sessizliği: Matrakçı Nasuh
228 / Diyarbakır Etrafında Bağlar Var
230 / Unutulmuş Durak
232 / Bozkır
234 / Başlangıcı Olmayan Ses
236 / Ölümün Sonsuz Ülkesi: Mezarlıklar
240 / Olmayan Çocukların Duası: Şeyh Bilal Ziyareti
242 / Mühürlü Yüzler: Karacadağ
246 / Neolitik Bilinç: Çayönü
248 / Ölü Evler, Ölen Evler
250 / Dünyanın Bittiği Yer: Bırkleyn Mağaraları
254 / Ölümsüzlük Suyu: Ab-ı Hayat
256 / Tarihin Hayret Vadisi: Hasuni Mağaraları
260 / Uykuda İnanmak: Eshabül Keyf
264 / Asur Kral Mezarları: Eğil
266 / Peygamber Mezarları
270 / Kırılan Nar Sesi
272 / Kanatlı At: Nebi Harun Efsanesi
274 / Tüm Zamanların Sınır ve Garnizon Kenti Silvan, Martiropolis, Meyyafarikin
276 / Selahaddin'in İşığı: Farkin Ulu Camii
278 / Aşk Çağrısı: Zembilfroş
280 / Vuslat Taşları: Malabadi Köprüsü
282 / Fotoğraf Dizini

ÖNSÖZ

Diyarbakır binlerce yıllık tarihi ile sadece Anadolu’da değil, Ortadoğu’da da önemli bir merkez oldu. Adeta bir açık hava müzesi görünümünde olan şehir bu özelliğinin yanı sıra, canlı, dinamik sosyal hayatıyla benzerlerinden ayrılır. Bulunduğu coğrafyayı anlamak isteyen herkes için bir kilit rol üstlenen Diyarbakır için sarf edilecek her söz, elbette kifayetsiz kalacaktır. Bu nedenle Diyarbakır’a bir şairin gözünden bakmak ayrıca değerli. Yeni bir kent vizyonu oluşturmak açısından önemli bulduğum bu çalışmaya büyük bir memnuniyetle destek verdim.

Diyarbakır’ın tarihsel geçmişine ruh katan bu eser, bizleri standart kalıpların dışına çıkarıp özel bir anlam dünyasına davet ediyor. Görkemli Surlarını günümüze taşımayı başarmış, üç dine mabed olan Ulu Camisi, mimari açıdan şaheser olan Dört Ayaklı Minaresi, 82 burcu, On Gözlü Köprüsü, evleri, sokakları ve sahip olduğu bütün kültür birikimi ile Mezopotamya’nın kadim şehri Amid, nam-ı diğer Diyarbekir, bu eserle kapılarını aralıyor.

Sahip olduğu tarihi, kültürel değerleri şiirin gözünden bize duyuran bu çalışmaya katkı sunmak bana gurur verdi. Çünkü Diyarbakır ancak şiirli bir dilin anlatabileceği güzelliklere sahip bir şehir. Diyarbakır’ın tarihsel birikimini şiirin kendi güzelliği içinde veren bu çalışma, dilerim hak ettiklerinin başlangıcı olur.

Ahmet Aydın
Diyarbakır İl Özel İdaresi Genel Sekreteri
Diyarbakır Hizmet Vakfı Başkanı

Şehrin Göksel Kaderi

Şehirlerin göksel kaderine inananlar, o kaderin gökyüzünden göründüğünü bilirler.
Diyarbakır, gökyüzünden Anadolu’nun bağrında bir kalp gibi görünür.
Bir kalp gibi yoğun ve hayati olduğunu hissettirir.

Diyarbakır sadece Anadolu’nun değil, Ortadoğu’nun da kalbidir.
Amida, Kara Amid, Arabi bir sesin “Amid-i Sevda” dediği, önce gökyüzünde tasarlanmış.
Öylece inmiş yere...

Bir varlık olarak duran, hep olan...
Diyarbakır, sen karanlığın girmeye korktuğu şehirsin. Gölgenin titrediği...

Bejan Matur

Bejan Matur

Doğunun kapısı
Diyarbakır

DKSV

Diyarbakır Kültür Sanat Vakfı
Diyarbakır Kültür Sanat Vakfı Yayınları: 1
Doğunun kapısı
Diyarbakır
Bejan Matur

Editör: Fidel Balta
Fotoğraflar: Murat Düzyol & M. Halil Kayır
Görsel Yönetmen: Kerem Öztürk
Fotoğraf Editörü: Ufuk Küçükgüngör
Redaksiyon: Dilara Gerger
Baskı ve Cilt: Mas Matbaacılık A.Ş., 2009
Hamidiye Mahallesi, Soğuksu Caddesi,
No: 3 34408 Kağıthane - İstanbul
Tel: 0212 294 10 00 Faks: 0212 294 90 80
info@masmat.com.tr

Diyarbakır Hizmet Vakfı katkılarıyla yayınlanmıştır.