Bütün Cepheleriyle İran Meselesi
Burhan Bozgeyik
Yeni Asya
- İran'daki hadiseler Islâmi bir şuurun mahsulü müdür?
- Nereden kaynaklanmaktadır?
- Niçin ısrarla "İslâm Devrimi" denilmektedir?
- İran'daki fikri yapıyı islâmi zaviyeden incelediğimizde ortaya ne çıkıyor?
İran, tarih boyunca hâdiseleriyle dikkat çekmiş ve yine pek çok ülkeyi yakından alâkadar etmiştir. Bu araştırmada yaptığımız gibi İran, tarihi seyri içerisinde incelendiğinde hâdiselerin şaşılacak derecede birbirine benzediği görülecektir. Bilhassa İran için tarih tekerrür etmektedir. İran tarihinde beşer için ibretli pek çok hâdiseler vardır...
İçindekiler
Önsöz / 11
Giriş / 15
I. Bölüm
Bilinen Tarihinden İslâmiyetin Yayılışına Kadar İran
Bugünkü sınırlarına kavuşuncaya kadar / 19
Coğrafi hususiyetler / 20
Bilinen tarihinden itibaren İran / 21
İran’da Medler / 21
İran’da Persler / 22
İran’da Sasaniler / 25
İslâmiyetten önce İran’da dini hayat / 23
İran’da Komünizm / 24
Veladet-i Nebi esnasında İran / 25
İslâma Davet / 26
Bizanslılarla İranlılar arasındaki muharebeler / 27
Müslümanların İranlılarla ilk teması / 50
Hz. Ömer (R.A.) devrinde İranla temas ve İran'ın fethi / 53
Kadisiye Savaşı / 54
Medayin’in fethi ve diğer fetihler / 55
Fetihname ve Halifenin Hutbesi / 5-7
Halife Hz. Osman (R.A.) devrinde İran / 58
Hz. Ali (R.A.) devrinde İran / 58
İran’da başlayan karışıklıklar / 59
II. Bölüm
Şiilik Meselesi ve Ehl-i Sünnet Açısından Değerlendirmesi
Şiîlik ve İran / 45
Şiîlik ne demektir / 47
Şiîlik ne zaman ve nasıl ortaya çıkmıştır / 48
Peygamber Efendimizin işaretleri / 49
Şiî mezhebinin fırkaları / 50
İmamiye fırkası ve görüşleri 51
Şiîliğin ve İmamiyenin hilafet görüşü / 52
Dört delil ve Şiîlik / 53
İmamiyenin diğer görüşleri / 58
Hilafet meselesi / 59
Şiîlerin Sahabelere bakış tarzları / 68
Mehidi-i muntazır meselesi / 71
Mevzu hakkında umumi bir hülasa / 74
III. Bölüm
Osmanlı Devleti İle Temasa Kadar
İslâmiyetten sonra İran / 81
Emeviler devrinde İran / 81
Abbasiler devrinde İran / 83
İran’da Müslüman Türkler / 85
Gazneliler / 86
Büyük Selçuklular / 86
İran’da Moğol afeti / 88
İran’da Timur hakimiyeti / 92
Safevi âilesi / 93
Anne katili Şah İsmail / 95
Avrupa ve Safevi devleti / 96
IV. Bölüm
Osmanlı-İran Münasebetleri
İttifakla ihtilafın amansız mücadelesi / 101
Fitne kazanı Anadolu’da / 104
Şah Kulu isyanı / 106
Şah İsmail Anadolu’da / 107
İslâm birliği için çalışan Padişah / 110
Ulemanın fetvaları / 112
Fitne kazanı İran / 120
Yerli hainler / 121
Asi Pir Sultan Abdal / 122
Pir Sultan Abdal’ın fikri yapısı / 125
İran’a göç / 127
İran’a sefer / 128
Kanuni’nin mektubu / 129
Kanuni’nin İran üzerine diğer seferleri / 131
Cezmi romanında İran / 134
Tekrar bozulan sulh / 135
Genç Osman / 138
Sefer-i Hümayunlar / 140
Bağdad sefer-i Hümayunu / 140
Sultan III. Ahmed devrinde İran ile savaşlar / 142
Patrona Halil isyanı ve İran seferi / 143
Sultan I. Mahmud devrinde İran ile savaş / 143
İran’la Osmanlı devleti arasındaki savaşların sonu / 145
Savaşların bedeli / 145
V. Bölüm
Pehleviler Devrine Kadar İran
Safevilerden sonra İran’ın durumu / 151
Rus-İngiliz çekişmeleri başlıyor / 152
Nasırüddin Şah devri / 155
Muzafferüddin Şah devri / 157
Muhammed Ali Şah devri / 157
Ahmed Mirza Şah ,devri / 159
I. Dünya savaşı ve. sonrası / 160
Pehleviler Devri
Yirminci asırda dünya ve Pehleyiler devri / 165
I. Dünya savaşı ve neticeleri / 165
Şah Rıza Pehlevi devri / 168
Şah Muhammed Rıza Pehlevi devri / 171
İran’da ayaklanmalar / 173
Komünistler sahnede / 175
Musaddık devri / 176
Neticesiz darbe ve sonrasi / 178
Şahlıkta ikinci devre / 179
Şahın debdebesi / 182
Şah devrinin umumi manzarası / 183
VII. Bölüm
Dünyadaki Fikri-Siyasi Hadiselere Umumi Bakış ve İran’da Şahlığın Yıkılışı
Kutuplaşan dünya / 189
Rusya’nın emelleri ve faaliyetleri / 190
Varşova paktı / 191
Rusya Macaristan’ı nasıl ele geçirdi / 192
Çekoslovakya işgali / 194
Utanç duvarı / 195
Rusya’nın diğer tecavüzleri / 195
Afganistan dramı / 196
Polonya hadiseleri, yahut Kızıl imparatorluğun sarsılması / 197
Bağdat paktı / 200
İslâm dünyası, Türkiye ve İran / 201
Şah’a karşı ayaklanma / 202
VIII. Bölüm
Şahlıktan Sonraki Devir: Günümüzde İran
Şahlıktan sonraki devrin öncesi ve sonrası / 211
İran’da hükümet / 215;
Selahiyetleri ve şahsiyetiyle meyni / 216.
Devrim komitesi ve faaliyetleri / 216
İran’da seçimler ve Anayasa / 218
Azerilerin ayaklanması / 220
Kürtlerin ayaklanması / 222
Elçilik baskını ve gelişmeler / 224
Islâmda zimmilerin durumu / . 227
İran’ın dış politikası / 228;
İran-Irak savaşı / 231
İç ve dış politikada son durum / 235
İran’daki devrim nasıl bir devrimdi / 2395
İran’ı bekleyen sualler / 240
IX. Bölüm
İran Hadiselerinin Dünyada ve Yurdumuzda Akisleri
Dünyanın dikkati / 245
Rusya’nın değerlendirmesi / 245
ABD’nin tavrı / 246
İslâm âleminin tavrı / 247
İslâmiyet ve İran hadiseleri / 248'
Yurdumuzda akisleri / 249
İran’da Islâmın zaferi mi / 251
İran İslâm devrimi mi / 252-
Netice ve son söz / 253
Han’da hakim olan Devletler-Hükümdarlar ve İdareciler / 257
Kaynaklar / 259"
İndeks / 261
ÖNSÖZ
İran, bilhassa son iki yılda dünya efkârı umumiyyesini kendisiyle ciddi şekilde meşgul etmiş ve nazarları üzerine çekmiştir. Öyle ki dünyada cereyan eden çok daha mühim hadiseler bile —Afganistan’ın Rusya tarafından işgali gibi...— İran hadiselerinin yanında ikinci planda kalagelmiştir...
İran’da cereyan eden hadiseler gittikçe beynelmilel mahiyet arzetmeye başlamış ve buna paralel olarak da ehemmiyeti artmıştır.
Bilindiği gibi 1977’de başlayan hâdiseler şiddetini arttırarak gelişmiş, neticede Şah ülkeyi terkederek İran dışına kaçmak zorunda kalmış, yerine harekâtın perde önündeki lideri Humeyni gelerek idareyi ele almıştır...
İran’daki bu değişikliğin ehemmiyeti; dünyada görülen emsali hareketler gibi sadece bir darbeden ibaret kalmayıp fikrî ve siyasî yapısı itibariyle sınırdışına taşmasından veya taşırılmaya çalışılmasından ileri gelmektedir...
İran hâdiseleri yapılan propaganda ve telkinlerle, bir kısım çevrelerce, ısrarla «İslâmî bir Hareket» olarak gösterilmeye çalışılmış, dolayısiyle zihinlerde çeşitli istifhamların meydana gelmesine sebep olunmuştur. İran’da Şahlığın yıkılışı «İslâm Devrimi» olarak tanıtıldığından bütün dünyada, bilhassa Müslüman olmayan ülkelerde İslâmiyet İran’da cereyan eden hâdiselere ve ortaya çıkan yeni duruma göre değerlendirilmeye başlanmıştır...
Yurdumuzda da, İran hâdiselerinin yanlış aksettirildiğini ve yanlış anlayışlara sebebiyet verici neşriyatın yapıldığını ve bu neşriyatın tesirsiz kalmadığını üzülerek müşahede ettik...
Üzüldük çünkü İranla ilgili değerlendirmelerin hiçbiri, realiteler göz önünde bulundurularak yapılmıyor; hadiseler derinlemesine ve enine boyuna incelenmiyordu. Sadece bazı şeklî hareketler nazara veriliyor ve meselenin «Nasıl başladığı?», «Nereye varacağı» ve «perde gerisi» araştırılmıyordu. Değerlendirmeler umumiyetle hissi oluyor ve bu durum zaman zaman ciddî fikir ayrılıklarına yol açabiliyordu...
Fikir birliğine her zamankinden daha ziyade muhtaç olduğumuz günlerde bulunuyorduk. Bu durum devam edip gidemezdi, gitmemeliydi... İrandaki huzursuzluk ve karışıklık Yurdumuza sirayet etmemeliydi... Üzerinde çok çeşitli değerlendirmelerin yapıldığı bu mesele, açıkça ortaya konulmalı ve demogojiye sed çekilmeliydi. İşte bu düşünceler bizi «Bütün Cepheleriyle İran Meselesi» adlı bu araştırmayı yapmaya sevketmiş tir.
İran, bizim kapıkomşumuzdur. Bir İslâm ülkesidir. Aynı zamanda petrol üreticisi bir ülkedir... Ve kızıl emperyalizmi dünyaya hakim kılmak isteyen Rusya’nın da kapıkomşusudur. Rusya’nın sıcak denizlere inme ezelî rüyası önündeki mânilerden birisidir!..
İran’ın bizim tarihimizde mühim bir yeri vardır. Tarih boyunca İran’la münasebetlerimizde hâlâ örnek alınacak pek çok hâdiseler cereyan etmiştir. Araştırmamızda bu mevzulara da hep temas ettik...
İran topraklarında petrolün bol olarak çıkmaya başlamasından sonra dünya için ehemmiyeti daha da artmıştır. Stratejik mevkii yanında ekonomik bakımdan bu büyük avantajt pek çok ülkeleri kendisiyle yakından alâkalanmaya mecbur etmiştir. Öyle ki bu alâka zaman zaman sıcak harplere de yol açmış ve «Dünya hakimiyeti» kurmak isteyen «Süper Devletler» tabir edilen güçler İran için çetin mücadelelere girişmişlerdir.
Ayrıca İran’daki ABD elçiliğinin basılarak Amerikalı personelin rehin alınmasıyla, direkt olarak ABD ile yüz yüze gelinmiştir. Son olarak Irak - İran harbinin de patlak vermesiyle İran hâdiseleri yukarda belirttiğimiz fikrî yapısı yarınıda siyasî yönüyle de dışarıya taşmış; bütün dünyayı kendisiyle alâkadar eder hale gelmiştir.
İran, tarih boyunca da hâdiseleriyle dikkat çekmiş ve yine pek çok ülkeyi yakından alâkadar etmiştir. Bu araştırmamızda yaptığımız gibi İran, tarihî seyri içerisinde incelendiğinde hâdiselerin şaşılacak derecede birbirine benzediği görülecektir. Bilhassa İran için tarih tekerrür etmektedir. İran tarihinde beşer için ibretli pek çok hâdiseler vardır...
«Bütün Cepheleriyle İran Meselesi» araştırmasını yaparken, kendimize Tarih’i temel yaptık. Zaman zaman İran’ın tarihî seyri içerisindeki fikrî yapışma da temas ettik. Bu şekilde araştırmamız şu dokuz ana bölümden teşekkül etti: 1 — Bilinen tarihinden İslâmiyetin yayılışına kadar olan İran tarihi... 2 — Şiilik meselesi ve ehl-i sünnet açısından şiiliğin değerlendirilmesi... 3 — Osmanlı Devleti ile temasa kadar İran... 4 — Osmanlı - İran münasebetleri... S — Pehlevîler devrine kadar İran... 6 — Pehlevîler devri... 7 — Dünyadaki fikrî ve siyasî hâdiselere umumi bir bakış ve İran’da Şahlığın yıkılışı... 8 — Şahlıktan sonraki devir... 9 — İran hâdiselerinin dünyada ve Yurdumuzdaki akisleri...
Bu araştırma neticesinde, herkesin kafasını meşgul eden şu suallere de tatmin edici cevaplar ortaya koyduğumuz kanaatindeyim: «İran’daki hâdiseler İslâmî bir şuûrun mahsulü müdür?..», «Nereden kaynaklanmaktadır?..», «Niçin ısrarla «İslâm Devrimi» denilmektedir?..», «İran’daki fikrî yapıyı İslâmî zaviyeden incelediğimizde ortaya ne çıkacaktır?..»
Her şeyden önce, demogofiden uzak ve hasbî olmaya gayret ettik... Ondört asırdan beri çığ gibi büyüyüp gelişen İslâmiyet Hicrî XV. Asırda dünyada en gür sadâ olmanın eşiğinde iken, İslâm Âleminin ve Müslümanların, bu sadâyı rencide edecek en ufak harekete tahammülü olamazdı... Bunun için, ne olup bittiğini anlamadan, İran’daki hâdiselere «Çağın Olayı», «İslâm’ın Zaferi», «İslâm Devrimi» diyemezdik. Denilebilir mi?.. Araştırmamızda bu suale de cevap aramaya çalıştık...
Bu çalışmamız meselenin aydınlanması için bir fayda temin edebilirse ve zihinlerdeki, İran’la alâkalı suallere cevap teşkil edebilirse, harcanan vakit ve emeğe acımayacağız.
4 Ocak 1981 / Cağaloğlu
Burhan Bozgeyik
Giriş
Bilinen tarihinden itibaren İran’ın bütününü gözönünde bulundurduğumuzda; O’na şayet «İran» ismi verilmeseydi Türkçe «Keşmekeşlik Ülkesi» mânasına gelen bir isim vermek münasip düşerdi zannederim...
Sakin bir dönemi yok denecek kadar az olan böyle bir ülkenin eşine tarihte rastlamak zordur...
İslâmiyete kadar mutlak cehâlet ve dalâlet içerisinde boğulup kalan bir ülke... Öyle ki, günümüz komünizminin daha ifrat şeklinin yüzlerce yıl önce İran’da mevcut olduğunu görmekteyiz...
İslâmiyet’in bütün insanlığı ebedî saâdete dâvetine kılıçla cevap vermiş İran... Kılıca kılıç... Ebedî saâdete inananlarla, elleriyle yaktıkları ateşi İlâh kabul edenlerin mücadelesi, uzun sürmüş. Ve İran, binlerce şehid bahasına İslâm mülküne dahil edilmiş... Kendi rızasıyla İslâm’a dahil olan yeri nadirdir İran’ın...
İslâm’la müşerref olan diğer beldelerdeki huzur ve sükûna mukabil, İran’da İslâm’a girmesine rağmen kargaşayı görmekteyiz. İslâm’a tefrika sokmak isteyenlerin ortaya attıkları ve yanlış şekilde tanıtmaya çalıştıkları şiîlik hareketleri,. İran’da rağbet görmüş... Yayılmış...
Huzur, sükûn, refah, istikrar sanki İran ismine zıtmışcasına, İran’da kılıçlar kınına girmemiş... Çoğu kez İslâm’a çekilmiş bu kılıçlar...
Şah İsmail, İran sınırlarını genişletmek hırsıyla tutuşan Safevî padişahı... Öz annesini acımadan katlettirecek kadar: gözü dönmüş bir cani.. Ve Şah İsmailler...
Burhan Bozgeyik
Bütün Cepheleriyle İran Meselesi
Yeni Asya
Yeni Asya Yayınevi
Bütün Cepheleriyle İran Meselesi
Burhan Bozgeyik
Yay : 206-900/1 (Tarih)
Yeni Asya Yayınevi
Prof. Kâzım İsmail Gürkan Cad. No: 6
Cağaloğlu - İstanbul
Tel: 20 70 72
Dizgi: Ayyıldız Matbaası
Baskı: Er - Tu Matbaası
İstanbul — 1981
