Pira Hemyar
Şamîlê Selîm
Nergîz
Xwendevanên bi rûmet! Vê pirtûkêda helbestên ku, Şa- mîlê Selîm bi kurdî nivîsîne, him jî helbestên helbestvanên Azerbaycanê, yên ku wî wergerandîye zimanê kurdî hatine weşandin. Eva cêrbandina wîye yekem bû. Heyf felekê nehîşt ew vê pirtûka xwe bibîne.
Şamilê Selîm Esker sala 1929-a li gundê Axcakendê, nehiya Kelbecerê, rûspûblîka Azerbaycanê xainkî reşî bînerda htîye gerdûnê.
Pey xilazkirina mekteba nevîna, înstîtûta bilind, ya beşa fizîkayê-riyaziyyet, dibistana Partîyayê ya bilind bi diplemên sorva xitim dike.
Ew peywirên bilinda karê dike, wêra tevayî xwe dide ser rêke daha ronahîdar. Şamîlê Selîm helbestan diefirîne, dibe helbestvanekî naveyan, dîsêrtasîyê diparêze dibe ulumdarekî zaneyî-kûr, wergerîyêva mijûl dibe, dibe wergêrvanekî destnegihîştî!
Helbestvan, ulumdar, wergervan, zimanzan mamoste Şamîl pey xwe xezneke efrandariyê ji 30 zêdetir karpêk hiştine. Ji wana navê çend heba bînîne holê: “Çiya li ser çiya”, “Helbestvanê gel”, “Dengê Delîdaxê”, “Kulîlkên çiya” û yên mayîn.
Helbestvanê heq, gazîdarê dostê herdu gela-gelê Azerbaycanî, bi sedan efrandinên helbestvanên Azerbaycanan wergerande kurdî. Ev pirtûka destê we da makkirîna nêtên jorgotî û keda Şamîlê helale.
Şamîlê nemir pirtûka helbestvan Eliyê Evdilrehman “Sîyanet”, ya helbestvanê navdar Ehmedê Xanî “Mem û Zîn” wergerande zimanê Azerbaycanî û bi wê yekêva wejeya gelê xwe da naskirinê.
Torîvanê ferhanga “Kurdî-Azerbaycanî, Azerbaycanî-Kurdî û mişarên zimanê kurdî” mamoste şamîl bona wêjezaniyê serdewaneke nûh vekir!
Bila bi vê pirtûka “Pira hemyar”iyêva ruhê wî şad be”
Naverok
I .Pira hemyarîyê / 3
2. Helbestên bi kurdînivîsî / 8
3. Du biraye, du hemyare / 9
4. Kurd-Azerbaycan / 9
5. Mirin bedewe / 10
6. Du tûj şûrin, du îrban / 11
7. Destê neyardaye Kewlecera min / 13
8. Bilind dibe ala gel / 14
9. Kurd ji Azerî / 14
10. Bi wan yektî dixwezin / 15
11 .Dilok-beyt / 15
12.Keçên Kurdistanê / 49
Çarîn
1 .Nîrane / 54
2. Diln me / 54
3. Tadane / 54
4. Evîxane / 55
5.Seccane / 55
6. Ez / 55
7. Bûye / 55
8. Cebbare / 55
9. Meke / 56
10. Va pêşnihade / 56
11. Neye / 56
12. Çi teherî / 56
13. Gace / 56
14. Bike / 57
15. Maye / 57
16. Bawerdike / 57
17. Birîne, birîne / 57
18. Bizan / 57
19. Vaçi / 58
20. Dayîn / 58
21. Biger / 58
22. Nebe / 58
23.Sosrete / 58
24. Meqese / 59
25. Mame / 59
26. Heye / 59
27. Gelek / 59
28. Çîye / 59
29. Lê bona / 60
30. Maye kurd / 60
31. Mezine / 60
32. Pire / 60
33.Sefaye / 60
34. Derdim / 61
35. Tebaye / 61
36. Hela / 61
37. îro / 61
38. Bê hêjaye / 61
39. Kengê / 62
40. Pêşxana me / 62
41. Cîye / 62
42. Bê dîyarim / 62
43. Dayîka min / 62
44. Tu / 63
45. Darda kirine / 63
46. Bibe tu / 63
47. Nayîbê gelim / 63
48. Mesnevî / 63
49. Mesnevî bi hevdeng / 64
50. Bûye / 68
51. Heye / 69
52. Li destê teye / 70
53. Çima? / 71
54. Mirîye / 72
55. Çiman / 73
56. Xatîrat / 74
57.Sebelan / 74
58. Heye / 75
59. Gerdûn / 76
60. Bedewî / 76
61. Merivtî çîye? / 77
62. Îro / 77
63. Digerim / 78
64. Li ku maye / 78
65. Dijmin / 79
66. Keçakurd / 79
67. Rabin / 80
68.Sayî û şayî / 80
69. Kurd şa dibe / 81
70. Pire / 82
71. Ez / 82
72. Pir bawer kir, bawer nekir / 83
73. Zane / 84
74. Kanê / 85
75. Virda-wêda / 85
76. Heye tûne / 86
77. Kurê minra / 87
78. Heye / 87
79. Kerîbûyîn, bê warî 87
80. Tune / 88
81. Loma dil birîndarim / 88
82. Hêza dilê birîndarim / 89
8 3. Cegerxwînê mezinra / 89
84. Kurd / 90
85. Va pirçûkek girane / 91
86. Dişewtîne dilê gel / 92
87. Mizgîn dibe li dawî / 92
88. ETi yektîye gel te / 93
89. Niha gerewe / 93
90. Min pirskir / 94
91. BiIawerên / 94
92. Keça kurd / 95
93. Yektîye / 96
94. Çawa bêjim ez şame / 96
95. Heq distînin, dijmin nade / 97
96. Bûye / 98
97. Tîr û kovanim / 99
98. Undabûye / 99
99. Cîye / 100
100. Xezal / 100
101. Jan / 101
102. Tune / 102
103. Darîk / 102
104. Nexaşîya min / 102
105. Çiman / 103
lOö.Hîvîya min / 103
107. Rastî jî heye / 103
108. Ew lêye / 103
109. Heye / 104
HO.Ligerdûn / 104
111 .Jiyîn çiye / 104
112. Zimanê azadîye / 104
113. Bêziman / 105
114. Dibêjin / 105
115. Bawer meke / 105
116. Bonakê / 105
117. Çirabe / 105
118. Hergav / 105
119. Jiyîn / 106
120. Mebêkîme / 106
121. Ceşê,ceş! / 106
122. Dilê min pir bawere / 106
123. Ewe ku / 107
124. Rastî / 107
125. Ewladên me / 107
126. Dibêjin bêje / 108
127. Canpolaye / 108
128. Bişûr / 109
129. Mebe / 109
130. Balûke / 109
131. Ev bûye şîret / 110
132. Ewîn / 114
133. Neyar / 114
134. Dijmintî / 114
Lêvlîhevnektîn
1. Gelêakrad / 115
2. Gelek dengîne / 115
3. Heye / 115
4. Azerî / 116
5. Cindîye / 116
Mamîk (têderxistnok) / 117
Kurd Û Kurdîstan (poyêm bi kurt) / 119
1 .Dilar çima girîya / 128
2. Dilşabe, dilzar mebe / 129
3. Lawêçîya / 132
Jî Zîmanê Azerbaycanî Werger
1. Ji şîretên Hezret Elî / 141
2. Ji pûrtûka - Dede Korkûd / 142
3. Ji folklora Azerbaycanê / 142
4. Nizamî Gencevî
Bo law şîret / 145
Gilî / 146
5. Efseleddin Xeganî
Dayîk / 148
6. Mehemmed Fuzûlî / 149
7. Neîmî / 150
8. îmameddin Nesîmî / 150
9. Qetran Tebrîzî / 150
10. Şah îsmayil Xetayî 151
11. Mesîhî / 151
12. Mîraqali Ebhedî / 152
13. Felekî Şirvanî / 152
14. Qudret Dede Tebrîzî / 152
15. Cahanşan Heqîqî / 152
16. Essar Tebrîzî / 153
17. Nizamî Tebrîzî / 153
18. Bedreddin Qadîrî / 153
19. Fedayî / 153
20. Şems Tebrîzî / 153
21. Mehemmedbaxir Xalxalî / 154
22. Human Tebrîzî / 154
23. Saîb Tebrîzî / 154
24. Mucîreddin Bêyleqanî / 154
25. Şeyx Mahmud Xîyabanî / 155
26.SariAşiq / 155
27.Arîf Erdebîllî / 155
28. Hûman Tebrîzî / 155
29. Aşiq Abbas Tûfarkanh / 156
30. Êynelkuzat Mîyanecî Hemedanî / 156
31. Mirze Şefî Vazêh / 156
32. Molla Velî Vîdadî / 156
33. Molla PenahVaqîf / 157
34. Abbasqûlû Bakixanov / 157
35. Seyîd Ezîm Şîrvanî / 157
36. Mirze Elekber Sabîr / 157
37. Qasimbey Zakîr / 158
38. Abbas Sehet / 158
39. Memmed Hadî / 158
40. Mîrzelî Mocuz / 159
41. Şeyx Mahmûd Şebûsterî 159
42. Huseyn Cavîd 159
43. Aşiq Ali
1. Çima / 160
2. îro / J60
3. Liwarêmin / 161
4. Bû / 161
44. Aşiq Elesker / 162
45. Aşiq Huseyn Bozaqanli / 163
46. Aşiq Qurban / 163
47.Semed Vûrxûn / 164
48. Aşiq Şemşîr / 165
49. Resûl Rza / 165
50. Sûlêyman Rustem / 166
51 .Memmed Rahîm / 166
52. Mîkayil Muşfîk / 166
53. Memmedhuseyn Şehrîyar / 167
54. Ehmed Cavad / 167
55. Cefer Cabbarh / 167
56.0sman Sarivellî / 168
57.Ehmed Cemîl / 168
5 8. Bextîyar Vahabzade / 169
59.Kasim Kasimzade / 170
60.Sohrab Tahîr / 173
61.Huseyn Arîf / 175
62. Memmed Araz / 177
63. Xelil Rza Ûlûturk / 179
64. Nebî Xezrî / 180
65. Hûsêyn Kurdoxlu / 182
66.Sabîr Rustemxanh / 183
67. Hîdayet Orûcov / 183
68. CabîrNovruz / 184
69. Şamo Arîf / 185
70. Nesîb Nebîoxlu / 186
71 .Nerîman Hesenzade / 187
72. Hemîd Abbas / 188
73. Memmed îsmayil / 189
74. îlyas Tapdiq / 189
75. EnverRza / 190
76. Zelimxan Yaqûb / 191
77. VahîdEzîz / 192
78. Memmed Aslan / 194
79. Merkez Qacar / 195
80. Şovgî Gokçayli / 197
81. Firudin Şîmşek / 198
82. Hîkmet Mahmud / 198
83. Adîl Cemîl / 199
84. Baxiş Huseynov / 200
85. Mîrseyyaf Zamanli / 201
86,.Behmen Vetenoxlu / 202
87. E1Î Kûrban Dastançi / 203
88. Murvet Qedîmoxlu / 204
89. Demîrçî Abbas / 207
90. Hejar Şamîloxlu / 209
91. Sûcaet Ehmedov / 209
92. Bira (li navên polkovnîk
Akîf Selîmov û Şamîl Delidax) / 211
93. îdrîs Verdîyêv / 213
94. Hebîb Ehmcdov / 213
95. Kamal Nêmet / 214
96. Allahvêrdî Qemkêş / 215
97. Nerîman Eyyûb / 21'
96.Memmed Kurdoqlu / 211
98. Ejder Qîyasli / 217
99. Elemdar Geşteklî / 217
100. Elemdar Cabbarh / 218
101. Fîrûz Kulîyêv / 219
102. Aşiq Sakît Kuçerî / 220
103. Azer Kulîyêv / 221
104. Aşiq Ekber Ceferov / 221
105. Velî Suleyman Çîçekdaxh / 222
lOö.Refayil Mayilov / 223
107.Elqeme Memmedov / 224
Jî Zîmanê Rûsî Werger
Helbestvanê Daxistanê Resûl Hemzetov
1 .Hemyarên xwe xayîkin / 226
2. Çikest ku erd hol dibe / 227
3. Quling / 229
4. Dayîka xwera / 230
5. Civatan / 232
PIRA HEMYAR
Jîyanêda ew mîrov hetabe gava vê gerdûnêda kêm, zêde dîjî û pey xwe kirinên qenc dihêle. Lê mîrov jî hene di jîyana xweda kirinên qencra tevayî rêçên nûh dide vekirinê, bona mîrovayê dixuliqîne, ser surên sergitî vedîke. Vi alîda helbestvan, ulumdar, lêkolîvan, wergervan Şamîlê Selîm (Şamîl Esker Delîdax) hetabe.
Şamîlê Selîm çawa helbestvan û ulumdar bi navdenge. Hetanî naha 30 pirtûkên wî hatîne weşandînê. Nava wanda pitûkên usa hene cara yekemî ji behrê pênûsa wî xuliqînê. Jî wan em dikarin jêrê navê çend pirtûkan bikişînîn:
-«Ferhenga mişarên zîmanê Azerbaycanê», «Helbestên hevdeng», «Ferhenga Kurdî-Azerbaycanî, Azerbaycanî-kurdî û mişarên zimanê kurdî», «Ferhenga mişarên zimanê Azerbaycanê», «Helbestada nûhdemî», «Ferhenga zimanê Azerbaycanî ya helbestaye hevdeng» (du pirtûk), «Ferhenga gilîyên xuliqî» û yên mayîn.
Pêwîste ewê yekê bigihîne xwendevana, gava van pîrtukan ronahî dîtînê, wêjezan, zimanzan, rexnevan û ulumdaran derbarê her pirtûkeke Şamîlê Selîmda gotarên bi zanîyarî nivîsîne û her yekê dî hîndava xweda pêşniyar kîrine navê doktorê fîlologîyê, hêjayên bilînd bidine wî.
Şamîlê Selîm bona pêştaçûyîna wêje, dîrok û zimanê kurdî kirînên hêle kîrîne. Azerbaycanêda bûye kolling lêdanê kurdnasîyê û kurdzanîyê!
Helbestvanê navdar sala 1968-a derbarê efrandarîya helbestvanê kurd Cîgerxwîn da dîsêrtasîya parastîye û navê ulmê fîlologîyê stendîye. Bona xwendevanên Azerbaycanê efrandarî poyêzîya Cîgêrxwînva bibine nas Şamîlê Selîm derbarê helbestvanê şorêşger da pirtûka xweye bî navê «Helbestvanê gel» dide weşandînê.
Sala 1976-a Şamîlê Selîm gaveke bi culet davêje û poyêma klasîkê wêjeya kurd Ahmedê Xanî, ya naveyan «Mem û Zînêw werdigerîne bi zimanê Azerbaycanî û bi deh hezar tîrajî va dîde weşandînê. Deng besê vê wergera Şamîlê Selîm jî Azerbaycanê der jî bî hêjayeke bilindva tê bihîstinê. Awa, li îraqê Şukrî Mustafa sala 1977-a dî rojnameya bi navê «îraqê» da hejmara 8-da gotara xweye «Poyêma Ahmedê Xanî - Mem û Zîn» bî zîmanê Azerbaycanî» da dinîvîse, wekî salên 70 da wêjezanê kurd Mehemmed Emîn Bozeraslan «Mem û Zîna» Ahmed Xanîyê nemir wergerandîye ser zimanê tirkî û ew bi kurdî-tirkî bî bedewî daye weşandînê. Gava min ew xwend û xwe-xwera got: Xwezila ev xwesteka bi zimanê gelê dunyayê, taybetî bî zimanê gelên cîranên kurdan bahata wergerandine?» Dema «Mem û Zîn» bi wergera Şamîlê Selîm dikebe destê wî, ew awa dinîvîse: Ey gel! «Mem û Zîn» xwesteka Ahmedê Xanî bûyê û helbestvan Şamîl Eskerov ew bî nêtkûrîya helbestva wergerandîye. Ey ewladno, hûn bî xwe bêjin, ev çîye? Ew kare, kar! Ne heneke!»
Wê şûnda Şamîlê Selîm helbêstên helbestvanê kurd Elîyê Evdilrehman werdigerîne û sala 1975-a pirtûka bî navê «Sîyanet» dide weşandinê.
Şamîlê Selîm ji 50 helbestvanên kurdan helbest wergerandîye zimanê Azerbaycanî û kovar, rojnamyên cuda cuda da daye weşandinê. Çawa minak dikarin helbestên helbestvanên kurd Baba Raxî Hemezanî, Elî Hererî, Feqîyê Teyran, Melle Cizîrî, Abdulla Goran, Cîgerxwîn, Osman Sebrî, Gondî û gellekên mayîn.
Pêwîste bi şêkirdarî bîne ser zaran, wekî Şamîlê Selîm derbarê dîroka kurdên li Azerbaycanê, derbarê kevneşopî erf edetê wanda, çendî çend gotarên bi ulmî nivîsîne û wana çapamenîyêda ronahî dîtine. Van gişkara tevayî helbestvanê xwedanê dayîna mezin Şamîlê Selîm bî kurdî jî helbest efirandîne. Jî wana hînek dî rojnameya «Dengê kurd» da, pirtûka derbarê 70 salîya wîda hatîne weşandînê.
Xwendevanên hêja! Ev pirtûka destê weda ya, ku hatîye navkirinê «Pira hemyarîyê» ya Şamîlê Selîme yekeme, ku bî kurdî ronahî dîtîye. Pîrtûkêda bi dehan helbesên helbestvanên Azerbaycanê cîwarkirinê. Ewê jî bêjim badilhewa nîne, wekî navê pirtûkê hatîye navkîrînê «Pira hemyarîyê». Ew rewayî dostîya herdu gela Azerbaycanê-Kurdan bûye. Awa, Şamîlê Selîm helbesta xweye bî navê «Kurd ji Azerî» da dibêje:
Bi nav-nîşanin,
Bi hezar janin,
Yek dil, du canin,
Nas bûn wandarî,
Nayê behandîn,
Kurd ji Azerî.
Vê pirtûkêda gellek dilokên mamoste Şamîle bî kurdî efrandirê cî girtine. Jî dehan, jî sedan minakek:
Çavên me gur kanîye,
Derdê welat zanîye.
Bi serê me dijminan,
Hezar lîstîk anîye.
Malê bavan şewtîye,
Derdên usa kê dîye?
Bi dilê min le berdin,
Hezar sale ew tîye.
Pirtûkêda du poyêm hatine weşandinê. Yek hatîye navkirinê «Kurd û Kurdistan». Dîroka kurdan, ya welatên wan ber çavên xwendevanra tê derbaz dîbe.
Minak:
Neyar-dil camad,
Bûye wek esyad,
Nêçîre akrad.
Bindeste nijad,
Tune qasek Şad.
Tu bûyî Şeddad,
Ewladên heddad.
Bibe pêşîvan,
Kurd û Kurdistan.
Poyêma dîne «Dilar çima girîya»ye. Mîjara wê pîr hewaskare. Mêrxasê poyêmayê Dîlar yeko-yek kurên xwe dişîne şerê bona azaya Kurdistanê. Ewana hatinê kuştinê Dîlar nagirî, lê gava kure wîyî dawîyê şêrda bi mêrxasî tê kuştunê, ew digirî. Der cîran wîra dibên awa dertê te tenê kurê xweyî biçûk hîzkirîye, lema jî digirî. Dîlar bî bilndayî dibêje:
-Na! Ez bona wê yekê digirîm, wekî îdî ewledên mîn tunenîn bişînîme şêr.
Helbestên helbestvanda pira dostîyê, biratîyê cîkî berbi çav digire. Ew bi bedewî dintirîne û daxweza helbestvan ew, wekî gelên cîran fars, ereb, tirk kurd û yên mayîn bî aşitî bijîn.
Me jorê da kivşê, wekî pirtûkêda helbestên helbestvanên eyan Nîzamî Gencevî, Mehemmed Fuzulî, Qetran Tebrîzî, Şah Îsmayîl Xetayî û yên mayîn bi hostakîke mezinva wergerandîye.
Minak:
Ger tu bike qoncal bizan, rindayî,
Dîsa vedigire, nabe undayî.
Li warek, li textek du şah cî nake,
Kalanekîda du şûr nikar cî bike.
Ez wer teyir ninim bigire her lez,
Ji her dumeqeskek bedxû nabim ez.
Kes dujûnî bike bi merîkek çe,
Derdikbve bi ber, bi vala naçe.
Em bawer dîkin beqî keda Şamîlê Selîm, helbestên werger, wê hizkîrîna wêjeya Azerbaycanê di nava gelê kurda daha jî bide zêdekirinê. Dema me ev serbêjî dinîvsî helbestva- nê xwedanê zanebûna kûr nexweşe, lê ew dîsa karê dike, bi wergerêva mijûle. Helbestvan dî nava jîyana xweda tîmê bûye çêkirdarê pira dostîya herdu gelan.
Dawîyêda heqîkê jî bînîme holê. Eva 40 salî zêdetîre ez Şamîlê Selîm nas dikim. Ewî di Azerbaycanêda him kurd daye naskîrinê, him kurdzanî daye kûrkîrinê. Wekî bêjim ew hey bona serketina gelê xwe, bona dostîya gelan jîye, nivîsîye, efiradîye, nitirandîye emê tu cewtîya nekîn. Ew tîmê dûrî şera, neheqîya bûye. Armanca wîye here mezin ew bûye, wekî Kurdistan azabe, hemû gel mîna bîra bîjîn.
Ahmedê Hepo,
Nivîskarê Kurd,
Endamê Yekîtîya Nivîskarên Azerbaycanê.
Adar, sala 2005-a.
DU BÎRAYE, DU HEMYARE
Azerbaycan û gelê kurd,
Du biraye, du hemyare.
Warên wan bi kerî-kerî,
Ji zûda kûr birîndare.
Her kurd bona Azcrbaycan,
Qurban dibe bi dil û can.
Veke dîrok, bixwîn, bizan,
Va rastîye, ne fikare.
Bo her du gel rojên teng bû,
Li warên wan pir-pir ccng bû.
Hawar! Hawar! -Usa deng bû,
Dîtin du gcl pir feryarc.
Dilê biran tijî jane,
Yektî bo wan wek loqmane.
Pir gotîye Şamîl, zanc:
-Rîya yektî rast bijare.
KURD - AZERBAYCAN
Pir dilistane,
Pir evîxane,
Pir ezîmşane,
Hurîyetvane,
Gelek dilbane,
Bokeberane,
Bûnê dilovan,
Kurd - Azerbaycan.
Ewin du bira,
Ewin zav, bûra.
Du çav, du çira,
Hemyarin hevra.
Bûn mîna biran,
Rabûn zû, pêra,
Sed hezar cara,
Bûn mîna biran,
Kurd - Azerbaycan.
.....
Şamîlê Selîm
Pira Hemyar
Nergîz
Wêşenîka «Nergîz»
Şamîlê Selîm
Pîra Hemyar
Wêşenîka «Nergîz»
Bakû-2006
Rêdaktorê berpirsiyar: Ahmedê Hepo
Rêzkarên tîpên kompûterê: Mesûd û Selaheddînê bira.
S:742000000/079x355-2006
© «Nsrgiz», 2006
«Nergiz-R» Neşriyyat-Poliqrafiya firmasi
Baş direktör: Hidayot Musaboyli (Musayev)
Şamil Selim, «Dostluq körpusü» (kürd dilinde).
Baki, «Nergiz» neşriyyati, 2006, -244 seh.
«Nergiz» neşriyyati.
Texniki redaktor: Kemale Mammedova
Komputer metni: Berzani Esgorov,
Şamil Xalidoglu,
Mesud ve Solahdddin qardaşlari.
Çapa imzalanmışdır: 10.04.2006.
Kagız formatı: 60x84 1/16.
Hecmi: 15,25 çap vereqi.
Tiraj: 300 nüsxe; Sifariş: 529.
Nergiz - Neşriyati
Azerbaycan Respublikasi Metbuat ve înformasiya
Nazirliyi terefinden 1998-ci ilde qeyde ahnmışdır.
Şehadetname N° 45.
Unvanımız: 8-ci km qesebesi R.Rûstemov küç. 36
Elaqe telefonu: 423-69-53.
