Berbidestê sibê em gihîştin “Miyafarqîn”, Tîgranokertaya ku zemanek paytexta qiralên biqudret ên Ermenistanê bû. Sûr û bircên wê bi awayek pak li piya mane, bircên bedew ên di kela hundir de bêguman nîşan didin ku cihên rûniştina dûajoyên Ardeşîr bûne. Bajar li qûntara herî jêra çiyê hatiye avakirin, ji vê qûntarê çemek bi aveke gurr derdikeve, bi çiv û fetlanekên delal di deştê de derbas dibe û ber bi Dîcleyê ve diherike, lêbelê di nav bajêr de bi tenê kavil û şopên tezeyên cenga wêranker a bi zehmetiyên mezin ên ji bona serî li Kurdan bitewînin ku di demek nêzîk de çêbûye, têne dîtin. Ev dagirkerî -ne bi tenê kesên destbiçek-lê bûbû sedemê kuştina bi hezaran belengaz, jin û zarûkan; bi hezaran gund wêran û berhemên keda bi salên dûrûdirêj tune kiribû. Eger birêvebiriyek qenctir şûna serbixwebûna Kurdan negire ewê serweriya vê carê jî mîna yên gelek carên berê derbasokî be ku heta meriv bi fikirandina wê jî diêşe.
Rojen Barnas / Mehmet Gemici, li Farqînê, di çiriya paşîn a 1944an de bûye. Xwendegehên destpêkî û navîn li Farqînê, Lîse û Enstîtuya hînkariyê, li Diyarbekirê xwendiye. Di 1966 de wek hînkarê koma edebiyatê dest bi kar kiriye û li hin xwendegehên navîn û lîseya Silîvan xebitiye. Ji ber xebat û tevgerên xwe yên welatparêzî, şoreşgerî û sendîkayî (TÖS) bi doza D.D.K.O.ya Silîvan di 5.5.1971 de ji aliyê îdara leşkerî ve hatiye girtin, pê re hatiye mehkeme kirin û jê du sal ceza xwariye. Li ser vê, agahiya fereh di vê pirtûkê de heye. Di payiza paşîn a 1979an de beşdarî xebata beşê kurmancî yê kovara Tîrêjê bûye. Di Tîrêjê de bi nasnavên cihê şi'r, çîrok, çîrokên mîzahî, bend û nivîsên li ser folklorê nivîsiye. Piştî bûyera 12ê êlûna 1980an ku xebata Tîrêjê rawestiyaye, ew jî mecbûr maye cîhela bibe û here Swêdê. Di 19/20ê tîrmeha 1982an de çûye Swêdê û hê jî li Swêdê dimîne. Berhemên wî yên çapbûyî ev in: 1. Li Bandeva Spêde (şi'r), Tîrêj, (bê tarîx), îzmir. (1979). 2. Heyv Li Esmanê Diyarbekirê (şi'r), InvandrarförLaget, 1983, Boras. 3. MiLkê Evînê (şi'r), Nûdem, 1995, StockhoLm. 4. Hingê (çîrok), Nûdem, 1997, Stockholm. 5. Bi Kurmanciya Gewr (bend û gotar), Enstîtuya kurdî ya Parîsê, 2005, Parîs
Naverok
Pêşgotin / 09
1. Farqîn, Silvan, Silîvan û Silîvî / 10
2. Di dîrokê de Farqîn / 15 a. Ji Ansîklopediya îslamê, MEYAFARQÎN / 17 b. Ji Sefernameya Nasirê Xusrew / 29 c. Ji îbn-ul Ezreq, Badê Dostik / 34 d. Ji Şerefnameyê, Meyafarqîn / 39 e. Feldmareşal Helmuth von MoLtke / 45 Farqîna ku min dît / 46
3. Avasazî / 47 a. Bajarê Farqînê / 49 b. Cureyên avasaziyê / 59 c. Avahiyên bedew / 60
4. Aborî / 61 a. Pîşekari / 63 b. Bazirganî / 69 c. Karê çûnûhat û bazirganiyê / 70 d. Çandinî / 72 e. Ekonomî-poLîtîk û felsefeya jiyanê / 76 f. Felsefeya jiyana aborî / 79 g. Gundên li ser qeza SiLîvan, 80
5. Jiyana dvakî [A ku min dît 1950-1982] / 83 a. Kes û civat / 87 b. Nexweşîn û çare / 98 c. Şevbihêrk / 105 d. Mewlûd / 107 e. Şihîre danîn / 108 f. Karûbarên bariganî / 109 g. Hemam / 110 h. Karên bi hevkarî / 111 i. Xwarin, vexwarin, çerez / 113
6. Cejin û şahî / 115 a. Cejin û şahî / 117 b. Şahiyên geLêrî / 123 c. Pêbiliyên barîganî / 130 d. Mihemed begê mala CemîL Paşa, Erqenîs / 132
7. Xwendin / 135 a. Xwendina klasîk a dînî / 137 b. Xwendina nûjen / 140 c. Xwendayên Farqînê / 144
8. Rewşenbîri / 147 a. îsa Şans û rojnameya Silvan sesi / 149 b. îbn-ul Ezreq / 154 c. Siyasetger, rewşenbîr û têkoşerên Meyafarqînê / 155
9. Tevgerên nerazîbûn û pêşverûtiyê li Farqînê / 159 a. Hetanî dema 1965 / 161 b. Mîtîngên Farqînê / 165 c. Di tevgerên TÎP û TÖSê de xebata pêşverûtiyê / 167 d. Rapêçana Farqînê û terora komandoyan / 173 e. D.D.K.O. û 12ê adara 1971 / 176 f. Dersên kurmancî / 185 g. Xebata kovara TÎRÊJê / 186 h. Li Farqînê stranbêjiya kurdî ya bi sazbendî / 187
10. Edebiyat / 189 a. Ziman / 191 b. Edebiyata nivîskî: Siyehpûş / 197 c. Zembîlfroş / 200 d. Edebiyata gelêrî / 206 da. Du helbestên gelêrî: Ji Pîra Zeyno / 207 db. Çîrokên geLêrî / 208 dc. Edebiyata zarûkan / 216 dd. Helbestên gelêrî: Dîlok û stranên dîlanê / 217
11. Dîn û bawerî / 223 a. Bisilmanî / 225 b. Filehî/Xristiyanî / 226 c. FiLehên SiLîvan / 227 d. Êzidî / 228 e. Perestgah / 229 f. Baweriyên gelêrî / 232
12. Foto / 235 Rewşa Farqînê ya heta sala 1911 / 236 Rewşa Farqînê ya niha (2005) / 247
Bohtî û Mehmedî û Silîvî Hin le'l û hinekji zêr û zîvî / Mem û Zîn
PEŞGOTIN
Ev pirtûka di destê we de ne bi mebesta pirtûkek ku ji serî de hatibe plankirin û di pey de hatibe nivîsîn. Seranser bi mebesta bi riya malpera Silîvan (www.silivan.com) agahdarî dayîna xwendevanên ku meraq dikin li ser Farqîn û Silîvan tiştek enformatîk hîn bibin.
Şaredarê Farqînê yê berê birêz Fîkret Kaya bi armanca alîkarî xwestinê hatibû Ewropayê û di vê navê de jî Swêdê. Hem alîkariya diravî ya ji bona projeyên şaredariyê û hem jî riyên binasîndayîna Farqînê dabû ber xwe. Niyeta xwe ji me re got, min jî wekî dibêjin “diyariyên Xiyan, kaxê hirmiyan” ya dilê xwe gotê: “Ez bi tenê dikarim binivîsim. We divê wek malper, we divê wek pirtûkek danasînê, bi wî awayî dikarim alîkarî bikim.” Ew pê dilxweş bû.
Silîviyên hazir xwe dan ber avakirina komeleyek û li ser navê komelê malperek ku ji aliyê maddi, teknîk û îdarî ve barê wê li xwe bigire û aliyê nivîsandinê jî li min bihêle. Şaredarî jî ewê malpera me li hawirdorê xwe bida nasandin û berhemên wê malperê gava bibûya bi qasî pirtûkek dê çap û belav bikira.
Bi germiya ajîtasyona wê derê Mansûr Cahîd serîlêda, destûr û kiryariya malperek stend, nasê wî yê birêz Mano Ahmadyan wek webmaster mil da berê û min jî çokan şidand van berhemên di berhevoka di dest we de amade kir.
Hemû nivîsên vê berhemê yên bêîmza yên min in. Min pêwist nedît ku hema di bin her nivîsa xwe de Rojen Barnas binivîsim. Ji yên mayî du nivîs -Ji Şerefnameyê, Meyafarqîn û Çiyayên Silîvan- bi xwe bi kurmancî bûn, hersiyên dîtir ji farisî, îngilizî û tirkî ji aliyên min ve hatine wergerandin.
Di nivîsên xwe de ez giliyê Farqîna xwe, yanî Farqîna ku min dîtiye dikim. Çi hemkûfên min, çi kesên ji min mezintir an piçûktir, dibe ku Farqînê bi çavek dîtir dîtibin. Tiştê ku wan dîtibe min nedîtibe, berevajî tiştê min dîtibe dibe ku çavên wan pêneketibe.
Di saloxdayîna cih, mal û deveran de min nasnavên wê demê yên ku di nav gel de naskirî bûne daye, herwekî “maia Şêx Cafer” ne ku “mala Cafer Yaruk”. Ji xwe hingê ku meriv bigota Cafer Yaruk ewê kesî ew nas nekira.
Di beşa edebiyata nivîskî de min Siyehpûş bi tenê kirê. Ji ber ku heta me kovara TÎRÊJê derxist jî em rastî berhemek edebî yê nivîskî yê kesek nehatin. Di salên 1960? de bi îmza “Xortê Silîvî” an “Lawikê Silîvî” di weşanek de min şi’rek dîtibû, lê ew “Xortê an Lawikê Silîvî” kî bû û wekî dinê çi berhemên wî hebûn, nizanim. Û min nexwest ji xwe û ji yên li pey xwe behs bikim.
Erê karê nivîsê yê min e, lê wek malper, bi fedakarî û xebata berpirsiyar Mansûr Cahîd Gemici, webmaster Mano Ahmadyan, Salih Yilhk û Ridwan Beau, fotoyên hêja yên Evdo û Josêfa Bertolino ne û bi alîkariya Enstîtuya kurdî ya Parîsê ev kar meşiyaye. Bê alîkarî, tevkarî û xebata wan, herçend min bikariya binivisanda jî ewê ev berhem çênebûya. Ji ber alîkarî û westa wan ji wan re spas dikim.
Ji bona wek pirtûk derketina vê berhemê eleqeyek taybetî ya Kendal Nezan çêbû. Çi ji ber wê eleqeyê, çi ji ber bi dest xistina wêneyên Farqînê yên 1911 de kişandî û çi ji ber kontrol û li hev rastkirina kêmasî û şaşiyên rastnivisîna vê pirtûkê, jê re gelek gelek spas dikim.
Rojen Barnas
1. Farqîn - Meyafarqîn
Farqîn, Silvan, Silîvan û Silîvî Farqîn: Farqîn kurtkirina Meyafarqîn/Mafarqîn an Mayyafarqîn e ku navê bajarê di nav kelê de ye. Li rojhilat gundê Qulfayê, li nîvroyê rojhilat Gundêreşo û li bakurê rojava Şifqet ji aliyê îdarî ve herçend girêdayê Farqînê bin jî Farqîn nîn in.
Silvan: Di çaryeka dawîn a 1800 de ku Farqîn bû qeza û baregehê qeymeqamiyê, bi tirkî navê “Silvan” lê hate danîn. Silvan dejenere bûyiya navê Silîvan e ku îro bi tenê tirk bi kar tînin û di nivîsên tirkî an fermî de bi kar tê.
Silîvan: Di nav gel de bi piranî dengê “n” ya dawî dikeve û wek Silîva tê gotin; herwekî Bota(n), Xerza(n), Şikaka(n). Silîvan navê yek ji sê konfederasyonên eşîrên Kurmancan e: Milan, Zîlan û Silîvan. Ji zozanên xwe yên li Sîpanê Xelatê heta germiyanên xwe yên li rojhilat û bakurê rêzeçiyayên Qerejdax-Mêrdîn-Torê wek bergeh dane ber xwe, li wan deran danîne û bicih bûne.
Di danîna alayên Hemîdiyê de seltenet vê taybetiyê daye berçavê xwe û li wê gorê ji Milan Brahîm Paşa, ji Zîlan Kor Huseyn Paşa ji Silîvan jî Seyfedîn (Sêvdîn /Sêrdîn) Paşa kiriye paşayê wan herêman. Di wê demê de Farqîn hem bûye baregeha qeymeqamiyê û hem jî ya Seyfedîn Paşa ku li navçê bi navê Sêrdîn Paşa jî tê nasîn.
Mîr Celadet Bedir-Xan di Hawarê de gava giliyê eşîrên Botan dike dibêje ku ew eşîr gişt Silîvî ne(i).
“Eşîra jêliyan, eşîrek ji eşîrên Botan e. Eşîrên Botan sih, sih û pênc eşîr in û bi awayê jêrîn lêk vedibin: koçer û dêmanî. Koçer jî du bir in: Çoxsor û Şilît. Çoxsor: Mîran, Alikan, Dûdêran, Dawûdiyan, Soran, Garisan, Gergerî. Şilît: Batûyan, Teyan, Xêrkan, Kiçan, Mûsereşan. Eşîrên deşta Slopî: Hewêrî, Zêwkî, Spêrtî, Reşikan. Dêmanî: di vî milê avê de: Meman, Hesinan (jêrîn û jorîn), Ebasan, Aliyan. Di wî milê avê de: Berwarî, Erih, Garisan (koçerên wan jî hene) Welat - Kelhok, Welat - Kêver, Welat - Kilîs, Şûvan, Jêliyan, Dêrşew, Hacî ...
Rojen Barnas Farqîn: Silvan / Silîvan Nûbihar
Weşanên Nûbiharê Nûbihar: 133 Rojen Barnas Sîlvan / Silîvan Farqîn Rojen Barnas
Farqîn (Silvan/Silîvan)
Edîtor Süleyman Çevik Berg ÎHB Reklam Ajansi Rûpelsazî Aysel Kazici Özalp
Çap û Cild Alioglu Matbaacibk Bas. Yay. ve Kag. San. Tic. Ltd. Şti. Orta Mah. Fatin Rûştû Sk. No: 1-3/A Bayrampaşa/îst. Tel: 0212 612 95 59
Çapa Yekem: 2013
ISBN: 978-605-5402-88-4
Yayin Sertifika No: 16919
Nûblhar Pak Ajans Yayincilik Ltd. Şti. Bûyûk Reşitpaşa Cad. Yûmni iş Merkezi No: 22/29 Vezneciler - istanbul Tel&Faks: 0212 519 00 09 www.nubihar.com | email: nubihar@gmail.com
