Diyarbekir ve Mırdasiler Tarihi
Nusret Aydın
Avesta
Mırdasi aşiretinin toprakları Amid / Diyarbekir il sınırlarından başlayıp, batıya doğru Karacadağ’ın kuzey eteklerini izleyerek Adıyaman Gerger’i de içine alarak batıda Fırat nehrine, Fırat nehri sınır teşkil edecek şekilde kuzeye doğru çıkarak Pütürge’yi de içine alıp (bazı tarihi kaynaklar Pütürge’nin eski isminin Mırdasi olarak anıldığını belirtir), yine tarihin belli dönemlerinde Elazığ ilini de içine alan bu aşiretin toprakları kuzeyde Munzur Dağları, Muş, Bingöl il sınırları ile (Kiğı ilçesi de zaman zaman Mırdasi topraklarına dâhil olmuş), doğuya doğru Zırkilerin ve Süleymani aşiretinin toprağı olan Lice (Atak) ve Silvan toprakları Mırdasilere sınır teşkil edecek şekilde yine Amid il sınırının kuzeydoğusunda son bulurdu. Mırdasiler gelip bu topraklara yerleştikten sonra kendilerine önce Piran ...
Nusret Aydın: 1954 yılında Gîl'de (Eğil) doğdu. İlk ve orta öğrenimini Gîl ve Amed'de (Diyarbekir) tamamladı. 1978 yılında İstanbul Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksekokulundan mezun olduktan sonra. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'nde Sosyal Siyaset üzerine bir yıllık mastır programına katıldı. Öğrencilik yıllarında kısa bir ara Türk Haberler Ajansı'nda çalıştı. Çeşitli devlet dairelerinde memurluk yaptı. Bağdat-Felluca-Ramadi-Akaşat (Suriye sının) demiryolunu yapan bir yabancı firmada dört yıl yöneticilik yaptı. 1985 yılından emekli oluncaya kadar Amerikan Dışişleri Bakanlığının İstanbul, Brüksel, Kahire, Moskova, Vankuver konsolosluk ve elçiliklerinde çalıştı. "Eğil Hükümdarları Tarihi" (İstanbul, 2003) adlı yayımlanmış bir eseri bulunmaktadır. Ayrıca güncel konular üzerine yazdığı İngilizce ve Türkçe makaleler çeşitli internet sitelerinde yayımlandı. İçindekiler
Önsöz /11 Teşekkür/13
Giriş Diyarbekir'in Kuzeybatısında Mırdasiler / 15
Birinci Bölüm İlk Çağlardan Mırdasilere Kadar Yörenin Tarihine Genel Bir Bakış / 19 Hititler Dönemi /19 Mitanilerin Bölgede Konumu ve Hititler ile İlişkileri / 21 Hitit İmparatorluğunda Yeni Dönem: Tudhaliya I / II’den Tudhaliya III'e Kadarki Dönem (Mö 1400-1344) / 27 Supiluluima'nın İktidar Dönemi ve Hattının Üstünlüğü (Mö Yaklaşık 1344-1322) / 29 Hititlerin Mitaniler ile Hesaplaşması / 30 Büyük Suriye Savaşı ve Işua Bölgesinde Hitit-Karşıtı Ayaklanma / 30 Asurların Bölgeye Yerleşmesi ve Urartular İle İlişkileri / 34 Urartu (Vannik) Krallığının Kronolojisi / 43 Bölgeye Yerleşen Medlerin Tarihine Genel Bir Bakış / 45 Med Devletinin Külleri Üzerine Kurulan Akmenid Pers İmparatorluğuna Doğru / 52 Zerdüşt Dininin Doğuşu / 58 Ksenefon ve Tarihte Anabasis Onbinlerin Dönüşü Adıyla Bilinen Uzun Yürüyüş / 67 Sophene Krallığı/76 Sophene Prensliğinin (Krallığının) Tarihçesi / 76 Büyük Tigran Dönemi (MÖ 95-55) ve Sonrası / 85 Roma ve Bizanslar Dönemi, Romalı Komutan Lukulus İle Tigran'ın Karşı Karşıya Gelmesi / 91 MÖ 53 Carrhae (Harran) Savaşı ve Romalılar ile Partların ilk Hesaplaşması /106 Roma İmparatorluğu ve Hıristiyanlık / 137 Doğu'da Partların Yerine Geçen Sasaniler ile Bizanslılar Arasındaki Münasebetler / 142 Amida’nın Şahpur II Tarafından Alınışı / 147 Amida şehri hakkında bilgi ve orada konuşlanan Roma süvari alayları hakkında / 154 Şahpur Amida önlerinde /155 Ursicinus piyade birliklerin komutanı Sabinianus'un karşı çıkmasına rağmen düşmana geceleym başarısız bir sürpriz yapma girişimi /159 Gallik Alaylarının Sasanilere Karşı Etkileyici Akınları /161 Firdevsi Şahpur'u Anlatıyor /169 Islamiyetin Doğuşu / Müslümanlar İle Bizanslılar Arasındaki İlişkiler /173 Islamın Altın Çağı Abbasiler Dönemi /176 Abbasi Halifelerinin Kronolojisi /181 Abbasiler Döneminde Diğer Etnik Gruplara Gösterilen İlgi / 182 Bağdat'ta Etnik Gruplar Arasında Başgösteren Sürtüşmeler Ve Türklerin Samara’ya Nakli / 183 Kuzey Mezopotamya'da Demografik Değişim / 187 Mervani Kürd Devleti Miladi (959-10851/187 El Malik Ebu Ali Dönemi/190 El Malik Ebu Mansur Said Dönemi / 191 El Melik Nasıruddevle Ahmed Dönemi /192 Nizamuddevle Kasım Ebu Nasır Dönemi Ve Selçuklu Saldırıları /195 Nasruddevle Ebu Muzaffer Mansur Dönemi Ve Mervani Devletinin Yıkılışı / 200 Kürt Buveyhoğulları Devleti (M. 934 - 10621/203 Kürt Hasanveyh Devleri (Miladi 950-1121)/ 203 İkinci Bölüm Mırdasilerin Sophene Bölgesine Gelişi/209 Pir Mansur'un Piran’a Gelişi / 219 Pir Mansur’un Şeceresinden Alıntılar / 224 Pir Musa Dönemi/231 Çevredeki Yerleşim Yerlerinin Bu Pirler İle İlişkileri / 233 Gîl’in (Eğil) Fethi İle Mirdasi Devletinin Temelinin Atılması Ve Pir Bedir Dönemiyle İlgili Görüşler / 234 Mırdasilerin Gîl'deki (Eğil) İlk Eserlerinden Pir Bedir Camii / 241 Tekke Köyü Medresesi / 243 Pir Bulduk Dönemi Ve Mırdasllerden Buldukanilere Geçiş / 245 Emir İbrahim Dönemi/247 Eyyûbilerin Amid’ı Alışı Ve Nisanoğullarının Sonu, Mırdasilerin Bölgede Tekrar Etkin Hale Gelmesi / 250 Emir (Mir) Muhammed Dönemi / 258 Emir Isa Bin Emir Muhammed / 260 Moğolların Kuzey Mezopotamya’ya Akınları ve Bölgede Yarattıkları Tahribat/261 Devlet Şah Beg Bin Emir İsa Dönemi Tatar Timur’un Bölgeye Saldırısı Ve Bölgedeki Karakoyunlu Akkoyunlu Çekişmesi / 262 Tatar Timur’un Bölgeye Gelişi / 268 1433/809 Yılında Memluklar İle Akkoyunlular Arasında Yapılan Antlaşma / 279 Gîl’de (Eğil) Iı. İsa İle Bağın’de Hüseyin Beg Bin Mir Hamza Dönemi Ve Dicle Savaşı / 281 Kürd Yönetimleri - Karakoyunlular İle Akkoyunlular Arasında 11 Haziran 1457’de Cereyan Eden Dicle Savaşı / 287 Şah Muhammed Bin Emir İsa / 301 İsfendiyar Bin Emir İsa Dönemi ve Dulkadiroğullarının Yöreyi İşgali / 301 Mırdasilerin Bağin’deki Yöneticilerinin Fetih Hareketleri Ve Pale'nin (Palu) Alınışı / 303 Hüseyin Beg Bin Mir Hamza Dönemi Ve Ergani Saldırısı / 304 Safevi Devletinin Kuruluşu Ve Kürdistan’ın İşgali / 306 Şah İsmail’in Safevi Devletinin Temelini Attıktan Sonra Kürdistan Yöneticilerini Tutuklatması / 308 Safevilerin Kürdistan'ı İşgali Üzerine Kürdistan Yöneticilerinin Hasankeyf’te Yaptığı Acil Toplantı / 312 Kürdistan Yöneticilerinin Safevi İşgaline Karşı Osmanlı Devletiyle İttifak Girişimleri Ve Yavuz Sultan Selim’e Yazılan Arzuhal/ 314 1514çaldıran Meydan Savaşı / 317 . Amid’in Safevi Ablukasından Kurtarılışı Kasım Beg İle Cimşit Beg Güçlerinin Oynadığı Rol / 320 Dedekargın Meydan Savaşı İle Safevilerin Bölgeden Atılması Gîl (Eğil) Ve Pale'nin (Palu) Bağımsız Hükümetler, Çermog’un (Çermik) De Ekrad Sancağı Statüsüne Kavuşması / 323 Mırdasilerin Kasım Beg Ve Çimşit Beg Önderliğinde Kurdukları Gîl (Eğil) Ve Pale (Palu) Hükümetleri / 329 Klasik Ekrad Sancağı Olan Çermog (Çermik) İle Gîl (Eğil) Ve Pale (Palu) Hükümetleri Arasında Hukuksal.İdari Ve Vergilendirme Farkı / 334 16. Yüzyılda Önemli Mırdasi Hükümdarlarının Hayatı Ve İmar Faaliyetleri / 337 Lala Kasım Beg'in Hayatı / 337 Lala Kasım Beg'in Bölgedeki İmar Faaliyetleri, Amid’de (Diyarbekir) Kendi Adıyla Anılan Mahalledeki Lala Beg Camii / 329 Lala Kasım Beg'in Yaptırdığı Türbe / 342 Cimşit Beg'in Hayatı / 343 Cimşit Beg'in Bölgedeki İmar Faaliyetleri / 345 Cimşit Beg’in Palu’daki İmar Faaliyetleri / 346 Ciımşit Beg Camii / 346 Cimşit Beg Türbesi / 347 Cimşit Beg Medresesi / 349 Cimşit Beg’in Harput'taki Eserleri / 350 Cimşit Beg'in Amid'deki (Diyarbekir) Eserleri / 350 Şah Ali Beg’in Hayatı ve Çermog'ta (Çermik) İmar Faaliyetleri, Şah Ali Beg’in Hayatı / 352 Şah Ali Beg’in Çermog’taki (Çermik) İmar Faaliyetleri / 352 Şah Ali Beg Camii/352 Çermog (Çermik) Beyler Sarayı / 353 Çermog (Çermik) Saray Hamamı / 354 Çermog (Çermik) Hanı / 357 16. Yüzyılın Ortalarından İtibaren Gîl (Eğil) Hükümetinin Yeni Merkezi Şerbetin Köyü Murat Beg'in Hayatı ve Buradaki İmar Faaliyetleri / 357 Murat Beg’in Hayatı / 357 Şerercan'ın Minyatür Sanatı / 358 Murat Beg Yönetiminin Yeni Merkezi Şerbetin Köyündeki İmar Faaliyetleri /361 Murat Beg’in Şerbetinde Yaptırdığı Lala Kasım Beg Kümbeti / 364 Murat Beg Hanı / 366 Murat Beg Camii / 367 16. Yüzyılın Sonlarına Doğru Mırdasi Hükümetleri ile Osmanlı Devleti Arasındaki İlişkiler / 369 Pale (Palu) Hükümetine İlk Osmanlı Müdahalesi / 369 Cafer Beg’in Gîl’oeki (Eğil) Yönetimi / 371 Şerbetin Köyündeki Cafer Beg Kümbeti / 373 17. Yüzyılın Ortalarına Doğru Bölgedeki Gelişmeler / 375 18. Yüzyılın Başlarında Bölgedeki Gelişmeler Ve Gîl’de (Eğil) Hükümetin Başında Bulunan Hüseyin Beg Yönetimine Osmanlı Devletinin Direkt Müdahalesi / 380 18. Yüzyılın Başlarında Pale'de (Palu) Durum / 391 Aynı Tarihlerde Çermog’ta (Çermik) Durum / 395 Osmanlı Devletinde II. Mahmut Dönemi ve Kürdistan'da Toprak Reformu / 396 Küçük Tayfur Beg İdaresinde Gîl (Eğil) Ve Bu Dönemdeki İmar Faaliyetleri / 401 19. Yüzyılın Başlarında Gîl’de (Eğil) İmar Faaliyetleri ve Tayfur Beg Konağı / 405 Küçük Tayfur Beg’in Konağı / 407 Tayfur Beg Köşkü / 409 Kürdistan'da Kanunsuzluğun Hüküm Sürdüğü Aşiretler Dönemi ve Şeyhlerin Ortaya Çıkışı / 411 Diyarbekir'de Konsolosluk Yapan ve Gîl'ı de Ziyaret Eden Sır Telford Vvaugh'un Gözlemleri / 415
Bibliyografya / 431 ÖNSÖZ
Bu eser de diğer tarihi eserler gibi uzun süreli bir araştırma ve emeğin neticesinde ortaya çıktı. Tarih bize toplumların ancak kendi geçmişini incelemek dâhil, yarattığı bilgi birikimi ile çağ atladığını gösterir. Bilgisiz toplumlar donanımsız araba tamircisine benzer ve bilgi birikimi olmayan toplumlar çağ atlayamadığı gibi tarih sahnesinden de silinmeye mahkûmdur. Toplumun birer ferdi olan kişiler de kendi tarihlerini merak etmeye alışmamışlarsa, toplumsal tarihi hiç mi hiç merak etmezler. Tarih de bilimsel ve objektif bir yöntemle irdelenmediği takdirde bir takım hoşa gidecek yakıştırmaların ötesine geçmediği gibi topluma da bir şey kazandırmaz. Daha önceki yıllarda kaleme aldığım “Eğil Hükümdarları Tarihi" adlı ilk çalışmamda Gîl ve yöresinin tarihini incelemiştim. O eserin toplumumuzda bilhassa tarihi eserler ve değerlerin korunması hususunda yarattığı göreli bir duyarlılık sevinciyle bu çalışmamda biraz daha geniş bir bölgenin tarihini kapsayan “Mırdasileri” incelemeye çalıştım. Mırdasilerin tarihini incelerken çeşitli yerli ve yabancı kaynaklardan faydalandım. Bu meyanda Diyarbekir Kütüphanesini de ihmal etmedim. Bölgenin en büyük kütüphanesi olma düşüncesiyle kütüphaneye uğradığımda bırakın kaynak bulmayı kütüphanenin çalışma şeklini ve atmosferini Ortaçağ kütüphaneciliğinden daha geri bulduğumu burada üzülerek belirtmek istiyorum. Romalı tarihçi Cornelius Tacitus’un bundan 1900 yıl önce dediği gibi tarih hem kullanılışlı olmalı yani geçmişten ders alınmalı ve hem de ahlaki değerde olmalı. Ona göre tarihçi de hem bir öğretmen ve hem de bir yargıç görevini ifa etmeli. Ben de bu satırları yazarken ve konuları irdelerken Tacitus’un yukarıdaki sözlerinden hareketle bazen bir öğretmen bazen de bir yargıç kesildim. Kitaba konu olan şehir, kasaba ve yer isimlerini tarihi süreç içerisindeki isimleriyle ayrıca yanlış anlamaları gidermek için Türkçe karşılıklarını da parantez içerisinde belirttim. İyi okumalar.
Giriş Diyarbekir’in Kuzeybatısında Mırdasiler
Mırdasi aşiretinin toprakları Amid / Diyarbekir il sınırlarından başlayıp, batıya doğru Karacadağ’ın kuzey eteklerini izleyerek Adıyaman Gerger’i de içine alarak batıda Fırat nehrine, Fırat nehri sınır teşkil edecek şekilde kuzeye doğru çıkarak Pütürge’yi de içine alıp (bazı tarihi kaynaklar Pütürge’nin eski isminin Mırdasi olarak anıldığını belirtir), yine tarihin belli dönemlerinde Elazığ ilini de içine alan bu aşiretin toprakları kuzeyde Munzur Dağları, Muş, Bingöl il sınırları ile (Kiğı ilçesi de zaman zaman Mırdasi topraklarına dâhil olmuş), doğuya doğru Zırkilerin ve Süleymani aşiretinin toprağı olan Lice (Atak) ve Silvan toprakları Mırdasilere sınır teşkil edecek şekilde yine Amid il sınırının kuzeydoğusunda son bulurdu. Mırdasiler gelip bu topraklara yerleştikten sonra kendilerine önce Piran (Dicle) ilçesini merkez seçtiler. Hatta Dicle ilçesini Pir Mansur ve oğulları öncülüğünde onlar kurdular denilebilir. 11. yüzyılın ortalarına doğru Gîl’in, Pir Bedir öncülüğünde Mırdasiler tarafından fethedilişinden sonra Gîl yönetim merkezi yapılmıştır. Zamanla Mırdasi topraklarının genişlemesiyle Piran ve Gîl’e ilaveten önce ...
Nusret Aydın
Diyarbekir ve Mırdasiler Tarihi
Avesta
Avesta Yayınları Avesta | Araştırma: 356 | 21 Diyarbekir ve Mırdasiler Tarihi Piran - Gil - Çermog - Pale Nusret Aydın
Editör: Abdullah Keskin Kapak: Azad Aktürk Tashih ve Mizanpaj: Avesta Birinci Baskı: 2011, İstanbul
Baskı: Berdan Matbaası Sadık Daşdöğen Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok, No: 239 Topkapı / İstanbul Tel: (02121613 12 11
© Avesta, 2011 Tanıtım amacıyla yapılacak alıntılar dışında yayınevinin ve yazarın izni olmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz
Sertifika no: 13193
Avesta Basın Yayın Reklam Tanıtım Müzik Dağıtım Ltd. Şti. Şehit Muhtar Mahallesi Atıf Yılmaz Caddesi Öğüt Sokak No: 7 Beyoğlu / İstanbul Tel: (0212) 251 44 80 Fax: (0212) 243 89 75
Ekinciler Caddesi, Nurlan Apt. Giriş Katı No: 2 Ofis / Diyarbakır Tel-Faks: (0412)223 5899
www.avestakitap.com avestayayinlari@yahoo.com
ISBN: 978-605-5585-62-4
PDF
Téléchargement de document non-autorisé.
|