Zazaca - Türkçe Sözlük
Ferhengê Dimilkî-Tirkî
Malmisanij
Jîna Nû
A
a/d: o
aa: yaa, öyle mi?
aba: abla (hitap ederken kullanılır)
aba: anne (hitap ederken kullanılır)
abdestxane/e: apteshane, aptes yeri, ayakyolu
abeyiş: b. abiyayiş abiasan: öylece, benzeri
abi Hûmay: “Tanriya yemin ederim ki” anlamında kullanılan bir söz
abiriyayîş: b. Abirriyayiş
abirnayîş: ayirmak
abirriyayîş: ayrilmak
abiyayiş: açilmak, çözülmek
a bîni/d: diğeri
abîşo: dün gece
abîşoyên/e: dün geceki, dün geceden kalan
VATIŞÊ VERNÎ
Dimilkî, Kurdistanê Rojhelatêvakurî de hîrês wîlayetan miyan di tay qeza, qesaba û dewan di qisey beno. Heyanî ewro yew ferhengê zarava Dimilkî çino. Ê ki bi na zarava qisey kenê, xo ra vanê Kird yan zî Kirmanc. Kurmancî (Kirdasî), yînî ra û zarava yînî ra vanê Dimilî. Tira Zaza, zarava yînî ra Zazakî zî vajiyêno.
Des şerrî ra ver Kolik’i di mi dest bi nî ferhengî kerd. Kam gama ki mi firset dî, ez sero xebetiyawo. No beyntar di polisê Tirkî ra nimitişî ver, des hezarî ra vîşêr kelîmeyê ki mi pêser kerd bî, vîndî bîy. Hergû ray ez mecbur mendo mi newe ra dest pey kerd. Enawa ra nêbîynî, no ferhengo ki şima dest di, ka hîna rind bo.
No ferheng, cayanê bînan heti, hîna vîşî kelîmanê dormarê Pîran (Dîcle), Sêwreg (Sîverek) û Bîngol’î nawneno.
Semedê kemî nusiyayîşe Dimilkî û çmbîyayîşê ferhengê Dimilkî ra, hedernayîşê ferhengê enasarênî zor bi. Labrê fina zî ganî yewerî dest pey bikerdnî. No kar nesîbê mi bi, ez şad o. Eke wendox fikrê xo deraqdê nî ferhengî di bido zanayîş ez hîna zerweş beno.
Malmisanij
Sebati, 1984 / Paris
Önsöz
Bugüne kadar bir sözlüğü bulunmayan Dimili lehçesi, Kuzeybati Kürdistan’da on üç ilin değişik ilçe, bucak ve köylerinde konuşulmaktadır. Bu lehçeyi konuşanlar, kendilerine Kırd ya da Kırmanc, konuştuklari lehçeye de Kırdki veya Kırmancki demektedirler. Kürtçenin Kurmanc lehçesini konuşan Kürtler ise bunlara ve lehçelerine Dimili demektedirler. Aynı lehçeyi konuşanlar Zaza, konuştukları lehçe ise Zazaki (Zazaca) olarak da adlandırılmaktadır.
Ancak uzun aralıklarla üzerinde çalışabildiğim bu sözlüğü hazırlamaya on yıl önce Kolık’ta başlamıştım. Bu arada onbinden fazla sözcüğü içeren yüzlerce sayfalık çalışmalarımı, Türk polisinden korumak isterken yitirdim ve birkaç defa yeniden başlamak zorunda kaldım. Öyle olmasaydı elinizdeki sözlük daha zengin olabilirdi.
Bu sözlük, diğer yörelerin yanısira daha çok Piran (Dicle), Siverek ve Bingöl yörelerinden alınan sözcükleri içermektedir.
Dimili Lehçesinin yeterince yazılmamış olması ve daha önce hazırlanmış bir sözlüğünün bulunmamasi, bu lehçede bir sözlük hazirlamayi ister istemez güçleştiriyordu. Fakat bunlara rağmen birilerinin bir yerden işe başlaması gerekiyordu. Bu iş bana nasip olduğu için mutluyum. Okuyucunun öneri ve eleştirileri beni ayrıca sevindirecektir.
Malmisanij
Şubat, 1984/Paris
Deraqdê ferhengî di çend qisey
1- Kelîman û vatanê nî ferhengî ra tay, kelîme û vateyê ki mi zanay yan zî mi fekdê çend kesanê Dimilkî qisekerdoxan ra nûştê. Aybînî mi tekstanê nuştan ra girewtê. Nî tekstî, bîblîgorafya di nawiyayê. Mi ca nêda kelimanê viraştanê wendan ki şar nêvano.
2- Heyana ki mi ra amey mi ca da asar kelîman ki ca ra ca cîya vajiyênê. Nî kelîman ra kami ki ez bawer o hîna raşt a mi me’na yay nuşte. Aybînan ver di zî mi nuşt ki b’ewnî na kelîma vîjnaya ra. Ma vajîme ki, mi me’na “hargûş”i nuşta. Kelîmey ki no kok ra yenê labrê cîya telaffuz benê, mi hinî newe ra îzeh nêkerdê, mi yînî ver di nuşt b. hargûş (yanî: b’ewnî kelîma “hargûş”î ra).
3- Zarava Dimilkî di gilangan yew yew kelîma cay di nerî, cay di maykî vajiyêna. Enasar kelîmey kam ca ra ki gîyriyayê bi hewabê ay cay nusiyayê. Yanî eke kelîma ay ca di nerî ya nerî, maykî ya maykî nusiyay.
4- Tay kelîmey estê ki cay xo di zî gege bi -i (yan zî -e), gege zî bê -i ( -e) vajiyênê. Mi beyntarê nî kelîman û -i (-e) di yew xêzeki ro- nay. Ma vajîme:
dew-i /d : köy dayk-e /d : anne
5- Kemî zî bibê, kelîmey estê ki timo pirejmar (plurîel) ê. Beyntarê nî keliman û herfa “î” di zî yew xêzeki roniyay. Ma vajîme:
zimbêl-î : biyik (biyiklar)
6- Naman (nom propre) ra, ma ca da namanê qezayan, koyanê berzan, royan, tay mintiqan, ’eşîranê girdan û namanê mîtolojîkan yan zî tarîxîyan.
A
a/d: o
aa: yaa, öyle mi?
aba: abla (hitap ederken kullanılır)
aba: anne (hitap ederken kullanılır)
abdestxane/e: apteshane, aptes yeri, ayakyolu
abeyiş: b. abiyayiş abiasan: öylece, benzeri
abi Hûmay: “Tanriya yemin ederim ki” anlamında kullanılan bir söz
abiriyayîş: b. Abirriyayiş
abirnayîş: ayirmak
abirriyayîş: ayrilmak
abiyayiş: açilmak, çözülmek
a bîni/d: diğeri
abîşo: dün gece
abîşoyên/e: dün geceki, dün geceden kalan
abo gore: ona göre
abuqat/e: avukat
abuşên/e: dün geceki, dün geceden kalma
abtişo: daha önceki gece
acêr: aşağıya doğru
’aciz/e: aciz
acir: aşağı
açarnayîş: l)geri çevirmek, çevirmek 2)döndürmek
açinayiş: örmek
.....
Malmisanij
Zazaca -Türkçe Sözlük
Ferhengê Dimilkî-Tirkî
Jîna Nû
Jîna Nû Yayinlari
Jîna Nû Yayinlari:11
Zazaca -Türkçe Sözlük
Ferhengê Dimilkî-Tirkî
Malmisanij
Birinci Baski :Ocak 1987
Jîna Nû FÖrlaget
Post Box: 240 12 750 24 Uppsala
Postgiro: 50 37 99-9
ISBN: 91970747-72
Geh be Tazi astini ber men zened gûyed “te’al!”
Geh be Kordi gûyedem “Borê nişine w nan were”
Se’diyê Şirazi
Bazen el edip bana Arapça “te’al!”* der
Bazen de bana Kürtçe “Borê nişine w nan were”** der
Se’diyê Şirazi (XIII. yüzyil)
*te’al: Arapçada “gel” demektir.
**Bore nişine w nan were: Kürtçede “Gel otur, yemek ye” anlamina gelir.
Bugünkü Dimilî lehçesindeki karşiliği:
“Biye ronişe û nan biwere” veya “Bê roşe û nan bore” biçimindedir.
