Kürtler ve Kürdistan Tarihi I

Kürtler ve Kürdistan tarihi I

"Botan Amedî, 1955 yılında Lice / Diyarbakır'da doğdu. İlk öğrenimini Lice'de, Orta ve Liseyi Diyarbakır'da, Yüksek Öğrenimini de Ankara'da tamamladı. 1980 başlarında Ankara Ticari ilimler Akademisi Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksek Okulunu bitiren Amedî; siyasi çalışmalrından ötürü 12 Eylül öncesi ve sonrası dönemlerde birkaç kez gözaltına alındı, tutuklandı, işkenceden geçirildi. 1982 yılında yurtdışına çıktı. Yurtdışında ağırlıklı olarak siyasi çalışmalarını sürdüren Amedî; bu çalışmalarının yanısıra Kürt dili, edebiyatı, tarihi, kültürü üzerine de çalışıyor; Kürtler ve Kürdistan Tarihi I, Amedî'nin Kürt tarihi üzerine yaptığı çalışmanın ilk cildini oluşturuyor. Botan Amedî halen yurtdışında yaşamını sürdürüyor."

"Doğu cennet bağının gülüyüm
Güneşim, ışıdım karanlığında gecenin
Fırat'ım, geniş tarihlerden geldim
Hayat doluyum, güzel yaşamak isterim
Bin dokuzyüzlerde yeşeren bir ekinim
Yıldırımım, çok kıvılcımlı, bulutla gökgürültüsü
Görkemli bir sesle geliyorum vatanın göğünden
Selim ben, dağlara çağlarım
Yenilemek isterim toplumu."

"Kime ez"
Cegerxwîn

İçindekiler

1 - Önsöz
2 - Giriş / 11

- Birinci bölüm
3 - Kürtlerin kökeni ve köleci Kürt devletleri / 14
4 - Gutiler /17
5 - Gutilerde kültür ve sanat / 20
6 - Lulular / 21
7 - Lulularda kültür ve sanat / 22
8 - Kasitler / 23
9 - Kasitlerde kültür ve sanat / 28
10 - Mitanniler / 32
11 - Mitannilerde kültür ve sanat / 34
12 - Haldi-Urartu / 35
13 - Urartularda kültür ve sanat / 38
14 - Medler ve Köleci Med imparatorluğu / 41
15 - Medlerde kültür ve sanat / 46
16 - Subariler-Nayriler / 49
17 - Kardular / 49

- İkinci bölüm
18 - Coğrafi yönden Kürdistan'ın anlamı / 51
19 - Kürtlerin nüfusu / 56
20 - Kürdistan; büyük İskender ve Romalıların işgaline giriyor / 62
21 - Kürtlerde din ve eski inançlar / 67
- Zerdüşt dini / 73
- Yahudilik / 75
- Yezidilik / 76
- Hiristiyanlık / 76
- Müslümanlık dini / 77
22 - Kürtlerde belirli günler ve bayramlar / 80
- Ramazan bayramı / 80
- Kurban bayramı / 80
- Nevroz bayramı / 81
- Ceşni Tolan / 83
- Ceşni Kurd. / 84
- Xızır bayramı / 84
-Nuh Tutam / 85
23 - İslamiyetten sonra Kürt-Arap ilişkileri / 86

- Üçüncü bölüm
24 - Mervani Kürtleri devleti / 89
- Mervanoğullarının yönetimi / 90
25 - Mervani Kürt: devletinin ekonomik durumu ve yıkılışının nedenleri / 110

- Dördüncü bölüm
26 - Kürdistan; Oğuzlar, Selçuklar, Tatarlar ve Moğolların işgaline giriyor / 114
27 - Kürt-Safevi ve Kürt-Osmanlı ilişkileri / 122
28 - Canpolat Kürt devleti   / 130
29 - Dımdım kalesi direnişi / 132

- Beşinci bölüm
30 - Kürt dili ve edebiyatı üzerine / 140
A - Kürt dilinin eskiliği ve zenginliği / 139
- Kürtçenin lehçeleri / 145
B - Yazılı Kürt edebiyatı / 151
1 - Eski yazılı Kürt edebiyatı / 151
- Feqiyé Teyra / 154
- Melayé Cıziri / 156
- Ehmedé Xani / 157
- Bidisli Şeref Xan / 159
- Mela-i Baté / 160
- Mevlana Xalit / 161
- Nali / 162
2 - Çağdaş yazılı Kürt edebiyatı / 163
- Heci Qadır-i Koyi / 163
- Piremerd / 164
- Hejar / 166
- Dildar / 168
- Kamuran Ali Bedır-Xan / 169
- Ereb Şemo / 175
- Qanaté Kurdo / 179
- Celadet Ali Bedır-Xan / 182
- Cegerxwîn / 186
- Heciyé Cındi / 190
- Nadoyé Xudo / 194
- Nureddin Zaza / 196
- Osman Sebri / 198

ÖNSÖZ

Elinizdeki kitap, Fırat-Dicle yayıncılığın ilk kitap çalışmasıdır. Kürt tarihi, kültürü, uygarlığı, dili ve edebiyatını sağlıklı bir çalışmayla irdeleyen Botan Amedî; bu çalışmasını daha önce Vatan Güneşi Dergisinde yayınlanmak üzere yayınevimize göndermişti. Vatan Güneşi,nin 1989 yılı Eylül-Aralık aylarında çıkan sayılarında sözkonusu araştırmanın ilk dört bölümü dizi olarak "Kürdistan Tarihinden Sayfalar" başlığıyla yayınlandı. Ancak sömürgeci devlet baskısı ve bize yönelik yoğun saldırılar, elimizde olmayan nedenlerle yayın yaşamına ara vermek zorunda kaldık. Bu yüzden araştırmanın devamını siz değerli okuyuculara ulaştıramadık.

Bu değerli çalışmasının ilk cildini tekrar gözden geçiren Botan Amedî; kendi kaleminden Kürtçe olarak yayınlamayı düşünüyordu. Amedî'nin bu düşüncesini doğru bulan yayınevimiz, Kürt ve Türk okurların çoğunluğunun dil sorununu gözönüne alarak; Kürtçe basımını daha sonra yapmak üzere ilk baskısını Türkçe yapmayı uygun gördü.

Yayınevimiz, ağırlıklı olarak Kürt kimliğini sahiplenen; Kürt halkının dilini, kültürünü, uygarlığını, tarihini, siyasal yapısını araştıran ve yazım planında halkımızın bağımsızlık, özgürlük ve demokrasi mücadelesine katkıda bulunan eserleri yayınlamayı birincil görev olarak alıyor.

saygılarımızla...

Fırat-Dicle yayıncılık

Giriş

Günümüzde Kürdistan ulusal ve sosyal kurtuluş mücadelesi,önemli,ciddi ve karmaşık bir süreçten geçiyor. Böylesi bir ortamda bu sorunu ele almamızın değişik nedenleri vardır. Daha doğrusu böylesi bir araştırma hem gerekli hem de zorunludur Çünkü geçmişi araştırmadan, ondan önemli ve öğretici dersler çıkarmadan; geleceği açıklamak, olayları kavramak, yorumlamak ve aydınlığa kavuşturmak mümkün değildir."Bir şeyi bilmek için,bütün taraflarını, bütün bağlantılarını ve ara bağlantılarını iyice kavramamız, incelememiz gerekir. Bunu tam başaramazsak bile çok yanlılık hata ve katılığa karşı en iyi garantidir."(1)

İnsanlık tarihi, sınıfların ve halkların mücadale tarihidir.

İlk insan toplumu olan ilkel, komünal toplumdan sosyalist topluma varıncaya kadar toplumlar, değişik toplumsal evreleri yaşamıştır.Bu süreç, onbinlerce yılları kapsıyan uzun bir tarihi süreçtir. İnsanlığın bugün yaşamakta olduğu en üst toplumsal aşamaya, yani sosyalizme varıncaya kadar geçen sürede, toplumsal ilerlemeye tüm dünya halklarının katkısı olduğu gibi, Kürt halkının da şu veya bu ölçüde katkısı vardır. Günümüzde hala bazı halkların bağımsız ve özgür olmadıkları bir gerçektir. Ancak bu gerçeklik, sözkonusu halkların kendi bağımsızlıkları ve özgürlükleri için mücadele etmedikleri anlamına gelmiyor. Tam tersine, bu halkların da tarihi, kanlı mücadeleler tarihidir. Bağımsız ve özgür bir yaşamdan yoksun olan ve uluslararası bir sömürge statüsünde bulunan Kürt halkı da, günümüze dek bağımsızlığına ulaşamamışsa, bunun ekonomik, toplumsal ve siyasal nedenleri vardır. Bu nedenleri de ulusal ve uluslararası planda ele almak gerekir.

"...Doktrinerlerimiz, bir yandan çelişmelerin evrenselliğini ve çeşitli şeylerin ortak niteliklerini tam olarak öğrenmeden önce, çelişmelerin özelliklerini ve tek tek şeylerin özel niteliklerini incelememiz gereğini, öte yandan, bazı şeylerin ortak niteliklerini öğrendikten sonra henüz iyice incelenmeyen ya da yeni ortaya çıkan somut şeyleri incelemeye devam etmemizin zorunluluğunu anlamamaktadırlar. Bizim doktrinerlerimiz çok tembel;somut şeylerin yorucu incelenmesinden kaçınıyor, genel doğruların boşluktan çıkıp geldiğini sanıyorlar, ve bu doğruları halkın kavrıyamıyacağı boş formüller haline çeviriyorlar ve bu halleriyle insanı doğrulara ulaştıracak normal yolu ya büsbütün inkar ediyorlar ya da başaşağı çeviriyorlar.."(2)

Bu araştırmanın amacı, Kürt halkının tarihini kısa ve öz olarak ele alıp incelemektir. Fakat şunu da belirtmek gerekir ki Kürt halkının kökenini, geçirdiği evreleri, sosyal yaşamını, diğer bir deyişle tarihini detaylarıyla araştırmak gereklidir. Böyle ciddi bir araştırmayı yapmak, Kürt siyasi hareketlerinin ve tarihçilerinin önünde bir görev olarak duruyor. Bu araştırmamızın, gelecekte yapılacak geniş araştırmalar için bir malzeme olacağını umuyoruz.

Yukarıda aktardığımız alıntıda dile getirilen önemli noktalar, bugünkü aşamada Kürt siyasi hareketleri için geçerli olduğu bir gerçekliktir. Tarihimiz incelendiğinde, önemli ve öğretici sonuçlar elde edilecektir. Buna rağmen çoğu siyasi hareketlerimiz, ya tarihin bize sunduğu gerçekleri görmezlikten geliyor, ya da bilinçli veya bilinçsizce gerçekler başaşağı ediliyor. Oysa böylesi bir araştırmada başvurulacak yöntem, devrimci yöntem yani diyalektik yöntem olmalıdır. Duygusallığa kaçarak yada varolan somut gerçeklikler inkar edilerek bir yere varılamaz. Araştırmada elde edilen somut sonuçlar acı olabilir, hoşumuza gitmeyebilir; fakat gerçekleri olduğu gibi görmek ve ondan önemli dersler çıkarmak zorundayız. Bu, aynı zamanda devrimci bir tahlilin de gerekliliğidir.

Botan Amedi

Kürtler ve Kürdistan tarihi I.cild

Fırat-Dicle yayınları 1

Birinci baskı : Ağustos 1991
Baskı : Aydınlar matbaası
Dizgi : Heval dizayn

Yönetim yeri ve yazışma adresi
Alemdar mah.Prof. K. İ. Gürkan cad.
Hamam sok. Yavuz han no:2 4/13
Tlf.:513 53 74
Cağaloğlu / İstanbul