İşçi tarihine bakmak
Toplumsal tarihin bir dalı olan işçi hareketi tarihi kimsesiz midir? Sanmıyorum. Ama toplumumuz kendi tarihini tanımıyor. Tanımaması, tanıyamaması için devlet, devleti temsil ettiğini iddia eden siyasi partiler, hele tek - partiler ellerinden geleni arkalarına koymadılar, koymuyorlar. Bunu tarihi süreç içinde irdelemek mümkün. işçi hareketi tarihinin varlığını ispat etmek de. Bizzat işçi hareketi kendi tarihinde yaşanan, yaşatılmak istenen hafıza kaybını önleyebilir mi? Evet. işçi hareketi tarihinin kendine özgü, denenmiş araç ve gereçleri ile araştırma yöntemleri bu konuda işimize yarayacaktır mutlaka. Burada onları sunmak istiyorum. İşçi hareketi tarihinin resmi tarihle hesaplaşmasının zamanı geldi. Bu alanda yıllardır yapılan çalışmalara mutlaka yenileri eklenmeli. Ulkemizde işçi hareketi sahipsiz değildir. Ve tarihinin tarihi kökenleri vardır: Osmanlı İmparatorluğu'ndan ve Tarih'ten gelen. Bunların kimi örneklerini bu kitapta bulacaksınız. Nihayet rahmetli Bülent Ecevit'le 1989'da yaptığım ve ilk kez burada yayınlanan uzun söyleşi, işçi hareketi alanında devlet aygıtını, mekanizmalarını, çalış(ama)masını ve yöntemlerini açıklayıcı birçok unsur taşıyor; sendikacıların bir bölümüyle devlet aygıtı arasındaki garip ve "tehlikeli" ilişkileri gözler önüne seriyor. Sendikalar içinde demokrasi eksikliğini ve hatta yokluğunu da.
İçindekiler
Sunu / 5
Giriş: Türkiye işçi hareketi tarihine nasıl bakılmalı? / 7
Bilimsel çalışmalar. / 9
Dönemler ve konular / 16
Tezler / 27
Sözcükler ve terimler / 31
İşçi sınıfı bilinci: Var mı? Yok mu? / 33
Kaynaklar / 37
Söyleşiler / 39
Karşılaştırılmalı incelemeler gereksinmesi / 41
Birinci bölüm: tarihte işçiler: / 53
Osmanlı'dan Cumhuriyet'e / 55
Osmanlı İmparatorluğu'nda "sanayileşme" hamleleri ve işçi eylemleri / 55
İlk "sanayileşme" hamleleri / 56
Yeni üretim ilişkileri ve çalışma koşulları / 58
Makina kırıcılığı eylemleri / 62
Diğer işçi eylemleri / 65
"İlk grev" / 68
1473'te bir grev / 70
1876: Üç padişah yılında işçi eylemleri / 73
Küçük araba ve omnibüs işletmesindeki grevler / 74
Haydarpaşa-İzmit demiryolu eylemleri / 76
İzmir'de terzi işçileri grevi / 77
Tersane işçileri grevi / 78
Darphane işçileri grevi / 78
Fişekhane işçileri grevi / 78
Tersane işçileri grevi / 78
Feshane kadın işçileri grevi / 79
Osmanlı İmparatorluğu'nda makina kırıcılığı (1907-1908) / 82
Tarihte makina kırıcılığı: "Luddisme" / 82
Osmanlı İmparatorluğu'nda / 83
6 Nisan 1907'de Şam'da / 85
Şubat 1908'de Hudeyde'de / 88
Mart 1908'de Uşak'ta / 88
Hicaz demiryolu yapımına tepkiler / 89
1908'de Cidde'de / 92
1919: Çinli madenciler Zonguldak'tan sonra İstanbul'da / 94
İkinci bölüm: İşçi ve devlet / 97
1923'te İşçi sayısı / 99
"İşçi sayısı oldukça azdır" ! / 99
Genel nüfusa oranla işçi sayısı az değil / 105
Sendikal hareket ve devlet / 108
A) Osmanlı İmparatorluğu'ndan 1960'a kısa tarihçe / 109
B) 1960-1980 dönemi işçi örgütlenmesi / 114
I - Türk-İş bünyesindeki gelişmeler / 115
II - DİSK'in kurulması ve sonrası / 117
C) 1980'den günümüze işçi örgütlenmesi ve siyaset / 119
I - DİSK'in kapatılması, resmi ideolojiyi reddeden sendikalara karşı "cihad" / 122
II - yeni uygulamalar, yeni düzenlemeler / 125
15 - 16 Haziran 1970: Türkiye'nin en büyük genel grevi / 130
Mehmet A.Dalcı'nın anısına / 136
1 Mayıs nasıl bayram oldu? / 138
DİSK'le gelen bayram / 138
Bülent Ecevit'le söyleşi: Dünden bugüne işçi hareketi / 140
Edilgin toplumda işçi hareketi / 140
Sendikalarda demokrasi yok / 142
Bir mayıs 1989 / 145
Türkiye işçi hareketinin tarihi / 149
"1 Mayıs yerine 24 temmuz": Haklar tanındı mı? Sınırlandı mı? / 153
İşçiler sahaya inmeli / 157
İşçi mücadelesi ve hakların tanınması / 160
Sendika bürokrasisi / 167
Çalışma Bakanı olarak Ecevit / 168
1974'ten 1989 Türkiye'sine: kâbustan çıkış? / 170
Sunu
Türkiye'de toplumsal tarih maalesef, değişik nedenler sonucu, istenen düzeyde değildir. Bugün topluiğnenin, ipliğin tarihi yazılıyor. İşçilerin, işçi hareketinin ve Sosyalizmin Türkiye'deki geçmişinin de bilinmesinin zamanıdır.
Toplumsal tarihin bir dalı olarak işçi hareketi tarihi öksüzdür. Toplumumuz kendi tarihini tanımıyor. Hele işçi hareketi tarihi konusunda tam anlamıyla bir boşluk, bir hafıza kaybı yaşanıyor.
İşçi hareketi tarihi hafiza erozyonunu önleyebilir mi?
Giriş bölümünde bu konudaki kimi görüşlerini açıklıyorum. Daha sonra değişik dönemlerin değişik anlarında işçilerin yaptıklarını, eylemlerini, örgütlenmelerini, mücadelelerini, mücadele biçimlerini aktarıyorum.
İşçi hareketi tarihinin kendine özgü, denenmiş araç ve gereçleri ile araştırma yöntemlerine ilişkin kimi önermeler, kimi öneriler ve kimi yollar göstermeye çalışıyorum: İncelenen somut konular eşliğinde. İşçi hareketi tarihinin resmi tarihle hesaplaşmasının zamanı geldi. Bunun yollarını birlikte bulmakta yarar var.
Türkiye'de 1 Mayıs İşçi Bayramı hâlâ engellenmek isteniyor. Türkiye'de işçi hareketinin geçmişini unutturmak için iş yaşamı ile ilgili rakamlar saklanmakta. 12 Eylül 1980 darbesinden sonra grevler yasaklandı. 1983 tarihli iki özel yasa ile grev hakkının uygulanması binbir sınırla zorlaştırıldı. Bunlar biliniyor. Devlet İstatistik Enstitüsü'nün (DIE) düzenli olarak yayınladığı istatistik Yıllığı'nda grevlere yer vermediğini biliyor muydunuz.? Daha birkaç yıl önceye kadar... Rakamlara hile karıştırılıyor...
Ülkemizde işçi hareketinin tarihi kökenleri bulunuyor: Osmanlı İmparatorluğu'ndan, Tarih' ten gelen... Bu kitapta bu kökenlere değinmek amacım. Bu arada İkinci Savaş öncesi, sırası ve sonrasındaki gelişmelere, 1946 ve 1947 sendikacılığı konusunda şimdiye dek pek bilinmeyen veya yeterince ele alınmayan yönlere açıklayıcı bilgiler getirmek istiyorum. Böylece "uzlaşmacı sendikacılığın" geçmişteki belirleyicileri gün yüzüne çıkacaktır. İşçi sendikaları, işçi sendikalarının "devlet memuru" yöneticileriyle devlet ilişkileri de...
Bülent Ecevit'le yaptığım ve tümü ilk kez burada :yayınlanan söyleşi, devlet aygıtını, mekanizmaların, çalış(ama)masını ve yöntemlerini açıklayıcı birçok unsur taşıyor.. Türkiye Cumhuriyeti Başbakam olarak İstanbul Sıkıyönetim Komutanı ile "mücadele etmek"ten söz etmesi oldukça çarpıcıdır. Bu söyleşi aynı zamanda sendikacıların devlet aygıtı içindeki işbirliklerini de gözler önüne sermeye yarıyor. Sendikalar içinde demokrasi yokluğunu da...
.....
M. Şehmus Güzel
İşçi tarihine bakmak
Sosyal tarih yayınları
Sosyal tarih yayınları
Genel sıra no: 2
İşçi hareketi dizisi : 1
© TÜSTAV - Türkiye sosyal tarih araştırma vakfı
Bu yaptın telif hakları TÜSTAV'a aittir, izin alınmadan kullanılamaz.
1. Basım Ekim 2007
TÜSTAV- Türkiye sosyal tarih araştırma vakfı iktisadi işletmesi
Kocatepe mah. Feridiye cad. no: 20 / Taksim – İstanbul
Tel.: 0212 237 98 92
Faks: 0212 237 98 93
Url: www. tustav.org
e-posta : bilgi@tustav.org
Baskıya hazırlık : Orhan Demirbağ
Kapak fotoğrafı : Tüstav arşivinden
Baskı - cilt : Ladin matbaacılık
Tel: 0212 485 89 30-31
TÜSTAV (Türkiye sosyal tarih araştırma vakfı); ülkemiz işçi ve sol hareketinin tarihini eksiksiz biçimde kucaklamayı, bu tarihin belge ve canlı tanıklıklarını toplamayı, bu alana yönelik araştırmaları özendirmeyi kendine görev biliyor. Bu çerçevede oluşturduğumuz TÜSTAV yayınları olarak, ülkemiz işçi ve sol hareketi tarihini ilgilendiren belge, anı ve araştırmaları tarihseverlere ulaştırarak ülkemizin aydınlık geleceğine katkıda bulunmayı umuyoruz.
Açıktır ki, TÜSTAV bugüne dek çalışmalarında benimsemiş olduğu bu tarihin "olduğu gibi" yansıtılması anlayışını, TÜSTAV yayınları'nda da sürdürecektir. Buna uygun olarak, yayımladığı belge, anı ve araştırmalardaki tez, görüş ve yaklaşımlar konusunda, bir kurum olarak taraf olmamaya özen gösterecektir. Nitekim aynı tarihsel döneme ilişkin olabildiğince farklı tarafların görüşlerini yansıtan belge, anı ve araştırmalara yayınlarında yer vermeye çalışacaktır.
ISBN: 978-975-8683-64-2
M. Şehmus Güzel, 26 Mart 1947'de doğdu. İlk ve ortaokulu kasabasında okudu. İstanbul Haydarpaşa Lisesi'nden ve Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nden (SBF) mezun oldu. Doktorasını Fransa'da gerçekleştirdi: Tours ve Aix-en-Provence'da. 1975'te Türkiye'ye döndü: Antalya, Isparta ve Ankara Meslek Yüksel Okullarında müdürlük ve Hukuk Bilgisi (Anayasa Hukuku, Ticaret Hukuku, İş Hukuku) öğretim üyeliği yaptı. Sonra SBF'de Sosyal Politika ve İş Hukuku dalında çalıştı: İşçi tarihi, sendikacılık ve sosyal politika derslerini verdi. Eylül 1982'den bu yana Fransa'da yaşıyor. Paris-VII., Paris-VIII. ve Niamey (Nijer'in başkenti) üniversitelerinde öğretim üyeliği yaptı. Devlet-ulus, devletsiz halklar, Yakındoğu tarihi, Türkiye'de işçi hareketi tarihi, Toplumsal mücadeleler tarihi derslerini verdi. Fransa, Almanya, İngiltere, Belçika, Hollanda ve Macaristan'da birçok kollokyuma katıldı; Türkiye'de işçi hareketi tarihi. Kadın mücadelesi, devlet-ulus, Yakındoğu halkları gibi konularda tebliğler sundu. Çalışmalarını halen Belçika, Fransa ve Almanya'da sürdürüyor. 1970'lerin başından bu yana birçok gazete, dergi ve ansiklopedide Türkçe ve Fransızca pek çok makalesi, köşe yazısı ve incelemesi yayınlandı.
Türkçe, Fransızca, Almanca, İngilizce birçok ortak yapıta katkıda bulundu. Kiminin editörlüğünü üstlendi. Son yıllarda yayınladığı kitaplar şunlardır:
- Fransa seçimlerinde Le Pen lekesi, 2002
- Aşk - olsun!, 2003
- İspanya ve Bask gerçeği, 2004
- Yılmaz Güney hazinesi, 2004
- Bu işyerinde inşaat var, 2004
- Rıhtımda ölü var, 2004
- İkinci şiirler, 2005
- Avrupa Birliği'nde devlet ve Fransa'da Korsika, 2006
- Paris, sobe!, 2006
- (Ç)akıl-taşı, 2006
- Paris: Gösteri – kent, 2006
- Remzi: Hayat renk ışık, 2006
- Kadın sineması, 2006
- Gurbette bile bir gökyüzü varmış, 2006
... Ve kapımı çaldı yalnızlık, 2007
