Diyarbekirli Cemilpaşazadeler ve Kürt Milliyetçiliği

Diyarbekirli Cemilpaşazadeler ve Kürt Milliyetçiliği

Malmîsanij

Avesta

Diyarbekir'in ünlü Kürt ailelerinden Cemilpaşazadeler, adını Osmanlı paşası Cemil Paşa'dan alır. Şehrin bu eski ailesi, zamanla ekonomik ve politik bakımdan etkin bir konuma geldi. Özellikle Cemil'in Osmanlı paşası olduğu ve devletten de destek aldığı dönemde, aile ekonomik gücünü ve politik etkinliğini daha da artırdı.

Yirminci yüzyılın başında Cemil Paşa'nın birkaç oğlu ve torunu İstanbul ve Avrupa'da öğrenim gördüler. Başta Ekrem Bey ve Kadri Bey olmak üzere bu gençlerden bazılarının Kürtlük bilinci İstanbul'da gelişti. Kürt milliyetçilerinden etkilenip Kürt örgütlerinde aktif olarak çalışmaya başladılar. 1912-1925 döneminde ailenin bir kısım bireylerinin Kürt örgütlerinde çalışıp Kürt ulusal haklarını talep ederek önce İttihat ve Terakki, ardından da Kemalistlere karşı çıkması, 1925 Kürt Ayaklanmasından sonra aileye pahalıya mal olmuştur. Sadece söz konusu bireyler değil, ailenin Kürtlükle ilgili hiçbir çalışması olmayan diğer mensupları da devlet tarafından hapis ve sürgünle cezalandırılmışlardır.

Malmîsanij, bu çalışmasında Cemil Paşa'dan başlayarak ailenin yüzyıllara dayanan ve birkaç ülkeye yayılan mensuplarının soyağacını çıkarıyor, Kürt milli hareketi içindeki rollerini ortaya koyuyor. Aile mensuplarının biyografileri ve secereleriyle zengin görsel malzeme, kitaba ayrı bir önem katıyor.

İçindekiler

Önsöz / 7

1) Giriş yerine / 9
2) Ahmet Cemil Paşa'nın yaşam öyküsü / 11
2-1- Cemıl Paşa'nın ataları / 11
2-2- Ahmet Cemil Paşa / 17
2-3- Ahmet Cemil Paşa'nın eşleri / 27
2-4- Cemil Paşa konağı / 30
2-5- Cemil Pasa köşkü / 36
3) Cemilpaşazadelerin soyağacı / 43
4) Cemilpaşazadeler ve kürt milliyetçiliği / 93
4.1) Kürt Talebe - Hêvî Cemiyeti'nde Cemilpaşazadeler (1912-1922) / 97
4.2) Kürt Teâli Cemiyeti'nde Cemilpaşazadeler (1918-1919)/ 101
4.3) Mustafa Kemal'in Cemilpaşazadelerle ilişkileri (1916-1919) / 138
4.4) Ekrem Cemilpaşazade'nin de içinde yer aldığı Binbaşı Noel olayı (1919) / 168
4.5) Kürt Teşkilat-ı İctimaiye Cemiyeti'nde / 168
4.6) Kürt İstiklal Cemiyeti ve 1925 Kürt Ayaklanması'nda Cemilpaşazadeler (1924-1925) / 172
4.7) Sürgün edilen Cemilpaşazadeler / 185
A) 1926 Sürgünleri / 186
B) 1936 Sürgününe neden gerek görüldü / 189
C) Cemilpaşazade ailesinin damadı olmak sürgün nedeni olmuştu / 205
Ç) Sürgünde ölenler / 206
D) Sürgüne gidenler sadece Cemilpaşazadeler değildi / 206
E) Sürgüne gitmek ne menem şeydi? / 210
F) Suriye'ye "Gönüllü sürgün"e gidenler / 216
4.8) Xoybûn Örgütü'nde (1929-1946) / 218
4.9) Kürdıstan Cumhuriyeti'nde (1946-1947) / 226
4.10) Cemilpaşazadelerin Barzanilerle ilişkileri / 227
4.11) Kırkdokuzlardan Esat Sezai Cemiloğlu (1959) / 227
4.12) Brüksel Kürt Enstıtüsü ve Pervin Jamil / 228
5) Sonuç / 229
6) Cemil Paşa ailesine mensup bazı kişilerin biyografileri / 233
6.1) Cevdet Karakul / 235
6.2) Ekrem Cemilpaşa (C. P. B.) / 237
Nalina rebenekî / 246
Berê û niha / 247
Di hengama Sûltan Reşad û İttihadçiyan de Kurdistana roava / 248
6.3) Esat Sezai Cemiloğlu / 274
Esat Sezai Cemiloğlu'nun not defterinden / 289
Diyarbakır kuşları (Güvercin) / 300
6.4) Felat Cemiloğlu / 318
Size hiç dışkınızı yedirdiler mi? / 325
6.5) Ferda Çilalioğlu - Cemiloglu / 330
Daha çok çalışmalıyız, çoook!... / 332
6.6) Fuat Kadri Jamil (Cemil) / 340
6.7) İbrahim Halil Bey / 343
6.8) Kadri Cemilpaşa (Zinar Sîlopî) / 345
Gawestiyayî û koçerên Kurdan / 355
6.9) Kasim Bey / 371
6.10) Mustafa Bey (Mustafa Nüzhet Bey) / 376
6.11) Mustafa Nüzhet Jamil (Cemil) / 378
6.12) Nejat Cemiloğlu / 396
6.13) Ömer Ali Cemiloğlu / 410
6.14) Pervin Jamil (Cemil) / 412
6.15) Şemseddin Bey / 432
6.16) Şermin Cemiloğlu / 433
Ey welat / 438
Ey xortên me / 438
Ala m' / 439
Sor / 439
Xoşewîstim- I / 439
Xoşewîstim-II / 440
Welatê me / 440
Welato / 441
Welat / 441
Ez û em / 442
Kardaşım / 442
6.17) Vecdi Osman Cemiloğlu / 452
Hawarek / 460
Kurdekî kiçik hêviyeke mezin / 462
6.18) Vedat Günyol / 472
6.19) Ziya Karakoç / 479

Ekler / 481
Ek-1: Mustafa Ekinci / 483
Ek-2: Nivîseke Bedrî Cemilpaşayî (Bedri Cemilpaşa'nın kürtçe bir yazısı) / 493
Ek-3: Nivîseke Mihemed Ferît Cemîlpaşa Bircî (Mehmet Ferit Cemilpaşa'nın kürtçe bir yazısı) / 495
Kaynaklar / 499

ÖNSÖZ

Kürt ulusal hareketini inceleyenler, ondokuzuncu yüzyıl sonu ile yirminci yüzyılın ilk yarısında bu harekette bazı aristokrat ve feodal aile mensuplarının önemli rol oynadığını bilirler. Çağdaş Kürt tarihinin iyi bilinmesi, bu ailelerin de iyi tanınmasını gerektirir. Bedirhanzadeler, Cemilpaşazadeler, Babanzadeler, Nehrizadeler bu anlamda ilk akla gelen ailelerdendirler. O dönemdeki Kürt toplumunun yapısı göz önüne alınırsa bu ailelerin oynadığı rol daha kolay anlaşılır. Söz konusu ailelere mensup birçok genç, değişik nedenlerle Osmanlı Devleti'nin başkenti İstanbul'da veya Avrupa'da bulunmuş, iyi öğrenim görmüş; bu süreçte ulusçu düşüncelerle tanışmış ve bunlardan etkilenmişti. Cemilpaşazadeler bunun iyi bir örneğidir. Kalabalık bir nüfusa sahip olan bu ailenin fertleri bugün şu ülkelere dağılmış durumdadırlar: Türkiye, Suriye, Irak, ABD, Almanya, Belçika, Abu Dabi (Birleşik Arap Emirlikleri), İrlanda, İsveç, Kanada, Rusya, Suudi Arabistan.

Diyarbekir'in ünlü Kürt ailelerinden olan Cemilpaşazadelerin benim ilgi duyduğum yanı, bu aileden bazı kişilerin yaşadıkları ülkelerdeki muhalefet hareketleri içinde yer almaları, Kürt ulusal hakları uğruna mücadele etmeleri; bazen de gerçekte böyle bir mücadele içinde olmamalarına rağmen bu aileye mensup oldukları için bu tür suçlamalarla gözaltına alınma, işkence görme, tutuklanma, sürgün edilme, izlenme vb. muamelelere tabi tutulmalarıdır. Ayrıca, başta Ekrem ve Kadri Cemilpaşa olmak üzere Cemilpaşazadelerden bazı kişilerin örgütlü Kürt ulusal hareketine ve yazılı Kürt kültürüne katkıları olmuştur.

Cumhuriyet döneminde Cemilpaşazadelerin bir bölümü Suriye'ye iltica edip orada yerleşmiş, geride kalanlar ise sürgün ve baskılarla baş başa kalmışlardır. Soyadı yasası çıkmadan önce, bu aile mensupları Cemilpaşazade olarak biliniyorlardı. Soyadı yasası çıkınca "Cemilpaşazade" veya "Cemilpaşa" soyadını almak istemişlerse de buna izin verilmemiş. Bunun üzerine ailenin büyük bölümü Cemiloğlu, çok az bir bölümü de Karakoç veya Karakoçlar soyadını almış. Suriye'de kalanlar ise Cemil soyadını almışlar. (Bu soyadı Latin harfleriyle yazıldığında, aslında Cemil'in farklı bir yazılışı olan Jamil biçiminde yazılır.) Ben bu çalışmada, aile mensuplarının soyadını genellikle Osmanlı dönemi için Cemilpaşazade, Cumhuriyet dönemi için Cemiloğlu, Suriye'dekiler için ise Jamil biçiminde yazdım.

Bu çalışmada yararlandığım belgelerin bazılarını Ferda Cemiloğlu verdi. Onun söylediğine göre, kendisine de bunların bir kısmını Halil İbrahim Uçak temin etmiş. İkisine de müteşekkirim.

Kendileriyle görüştüğüm Nejat Cemiloğlu, Felat Cemiloğlu, Xendan Jamil, Pervin Jamil ve Şermin Cemiloğlu ile çocukları Ferda, Reşit, Zizan kardeşler de hem sözlü bilgi hem de aile mensuplarına ait fotoğraflar verdiler. Hepsine teşekkür ediyorum.

Elinizdeki çalışmayla Kürt ulusal hareketinin bir kesitinin daha aydınlığa kavuştuğunu umuyor, yararlı olmasını diliyorum.

16 Ağustos 2004
Malmîsanij

Malmîsanij

Diyarbekirli Cemilpaşazadeler ve Kürt Milliyetçiliği

Avesta

avesta | Araştırma: 176 | 16
Diyarbekirli Cemilpaşazadeler ve Kürt Milliyetçiliği
Malmîsanij

Editör: Abdullah Keskin
Kapak: Genco Demirer
Tashih ve mizanpaj: Avesta
Birinci baskı: 2004, İstanbul
Baskı: Barış matbaacılık
Ayrıntı tasarım ve Aday grafik'e teşekkürler

© Malmîsanij

Avesta basın yayın reklam tanıtım müzik dağıtım ltd. şti.
Evliya çelebi mah.
Aybastı sok. no: 48 / 4
Beyoğlu / İstanbul
Tel: (0212) 251 44 80 - 243 89 74
Fax: (0212) 243 89 75

Ekinciler caddesi
Nurlan apt. giriş katı no: 2
Ofis / Diyarbakır
Tel-Fax: (0412) 222 64 91

ISBN: 975-8637-79-7