Qetran
ji qetrê sader qehr û risas
bi mohreke sincirî re hatim helandin
li hemû dergehên demderewîn yekcar
min qufiland dilê xwe yê têrxwê
bi kerbekê re hazar car min lehimand
keserên kiras zingar
dil û rivîn
kul û birîn
wekî teyrekî bêzar di çîrê xwe de hatim parzilandin.
NAVEROK
pêgotin /7
qetran /13
robarek e diherike dilê min /hezaz xalî /18
xewnên xwîn-lixwekirî /23
berfîn /27
robarek e diherike dilê min /30
kenên koçber /34
germeke sar /36
dem û deng /38
xeyalên xilmas /40
dilopek jan /43
jana can /44
evîndarê stêrka rohilat /45
hêvî ma buhareke din /48
av xêyîdî/helepçe /49
sêmar /52
bendewarî /53
baz /54
kevirteyrê /55
kirasê min li min nedihat /59
Pêşgotin
Dost Çiyay, ji vê dinyaya gewrik zû bar kir. Wisa sivik, di baskemilekî de xwe gihand milê din. Koça wî cané me cût, pêlên çûna wî bi gurrnênî li hundirê me xist, heya çend rojan bêje di devê me de bûn hesin, dilê me ji ax û keseran peritî, qirika me ji xweziyan xetimî... Heta car caran ji vê çûna bêxeber sue xeydeke bêkêr di me de şên bû. Lê zeman, ew sarinca hemû êşan, di ber me de jî hat, em hedirandin. Pêşî giriyê daqurtand, dû re qeyd û melbendên ferasetê şikand. Çawa be hekîm bû ew; birinên herî xedar bi destê wî dicebirîn û bi sebra wî pirên jiyanê cardin li ber me ava dibûn. Belkî ji zanîna vê tecrûbeyê bû an ji bêçaretiya li hember mirinê bû, tam nizanim, min xwest heyamek bikeve navê, wext rêberiyek çêbike. Ku bikaribim li ber xatireya destebirayekî, heyberî bibêjim, binivîsînim û deynê xwe bidim! Qey dibêjim îro, xwîna vê wêrekiyê di canê min de digere.
Belkî Dost jê ne hayedar bû lê tam mîna helbestkarek jiya. Ji ber ku tu carî tiştên ku nivîsand neeciband, qîm li dirûvê wan î dawî neanî, awireke ikbar ji ser wan veneqetand... Di vê helwestê de bi qasî hizra "gotina kamil", azweriya saf jî cî digirt. Ji bo helbestên xwe Dost tu carî guh li dengvedana wan bel nekir. Li gorr wî helbest, dengekî bêveger bû ku li dinê dihate xelatkirin. Têkiliyeke bêhêvî û bêmenfaet! Ji wî belkî di dinyaya xwe ya hundirîn de bêrawestan pê re da û stand, lê di ya derveyî de erbeta şûmîtiyê nedayê. Heta ji yên ku derxistibû ber ronahiyê jî ewçend razî nebû; di wan de agirê afirîniya saf nedidît. Îro vê yekê çêtir dibînim. Ji ber ku defterên jê mayî (sê lib), bi helbestên nrvco, parî parr û cihê cihê tijî ne. Çi bi seranser, çi bi beşekê, çi bi risteyekê, çi bi bêjeyekê, nû û kevin, kin û dirêj, libek tune ku ji wê birûska lêgerok nekizirî be. Lê tu pozberiyê vê helwestê nîn e; jixwe mebesta Dost jî ev bû; li bermayiya li dû şe-watt digeriya. Ya ku tê de helbestkar xwe bi dilsozî vajr dikir, sîngê xwe dida agir! Di bêhnvedana vê serboriyê de xelat, gihştina xawêniya bêdengiyê bû. Ku jiyana wî ya derveyî bi temamr li ser vê xetê bû.
Dost, ji qetrana qehran û dergehên demderewîn bi serkeftî derket. Ji zarokên vê xebata ji me veşartî diyar e ku wî, xwe ji du kêmasiyê, ji "belaxat" û "anjanbinanê", pak kiriye. (Ku ev her du, du nexweşiyên helbesta kurdî ya modern in.)
Di xwendineke tenik de jî be, di her hivdehan de, bo derbirîneke hêmayî wate nehatiye telefkirin; pênûsê rû nedaye canbaziya gotinan; kirde, yanê navenda vegotinê, belawela nebûye... Temayên wek birînên zaroktiyê û kurrê ku bi tehekuma bavê adetî hesiyaye (qetran, xeyalên evîndarê stêrka rohilat, kirasê min li min nedihat); rewşa welat û insanên wî yên bindest (xewnên xwîn-lixwekirî, kenên koçber, germeke sar, av xeyîd î / helepçe, dem û deng, bendewarî û heta baz jî); takekesiya dinyayî û tenêtî (robarek e diherike dilê min, dilopek jan, jana can, hêvî ma buhareke din, berfîn, sêmar); gunehkariya dîrokî ya ku siya wê ketiye ser giyanê nifşê îroyîn (hezaz xalî), bi zimanekî dilsoz î dawerivî hatiye gotin. Ya Dost ne wate-helbesteke ku bi lêkolîneke hûrbînî bê dîtin û bi heyraniyeke destpalînî were tayînkirin e; ew bêhtir dilvalakirinek e ku bi dengekî ahengdar re gujjî dinyayê bûye. Li ser xeta huznê, bi milê êvar, şev û sitriyan de! Rewşa vebêjerê ku xwezayê bi mêrg, zinar, çiya, robar, hesp, şûr, gond û zozanan geh bi hesreteke û geh bi hêrseke epîk pêşkeş dike, ne ji taswîreke hewcedar, an ne ji analojiyeke li miqabilê giyanê insan dikeve rê. Ji van dimenên organîk, bi qasî dendika tirsê, avgoniya azad a asîmanan jî re. Ji kirêtiyê bêhtir spehîtî heye. Lêbelê kirdeyê helbestê, li ber vê spehîtiyê, yekî ku jê bêpar maye ye. Jixwe eV e ku wî dilzîz, dengketî û carna jî meydanxwaz (bêhtir di dem û deng de) dike, lê li hember dinyayê û zimanê zilmê wî tenê dihêle. Travmaya civakî (welatî) û takekesî di vî sînorî de hev hembêz dikin.
Di helbestên bue de anjanbman, yanê rista parçekirî, taybetiyeke berbiçav bû. Gerçî Dost tu carî ji "û"yekê risteyek çênekiribû wekî hinekan, lê mînakên nêzîkî wê di xwe de hewandibû; ji bo xatirê armonî û rêzbendê wî jî ji wê ava bêkêr vexwaribû. Lê wisa dixwiyê xebata ya li dû kemalê, bi qasî gotina fesîh, cemala dirûvê jî bexşî wî kiriye, heya tingêna dawîn îmkana risteyê li ber fireh kiriye... (Xwezî ew jî ji van serkeftinan hayedar bûya û bi hisandina wan me ew şa bikira!)
Helbest, bi qasî beş bi beş rojnivîska bişiûr a helbestkar e, ewçend jî dîrokeke bêşiûr e. Her dem nebe jî bi gelemperî di nav xwe de "çîrokeke din" dihewîne. Bayé vegotineke din, an çilkeke ku hêdî hêdî belavî tevahiyê dibe! Di vê kitêbê de jî bi qetran û kirasê min li min nedihat rasterast, bi helbestên din nerasterast movikên dîrokeke din heye. Ji keserên kirasê zingar û heviyên qeşagirtî wê de, li bin piltên ewran silûeta qulingekî jar î ji refên xwe derengmayî, stêrka birîndar î ji perwazekî xwe dinaliya, dilê ku perekî wî şikestî heye: Sê-murxên Dost Çiyayî! Bi zimanekî din sedemê vekêşana wî ya zimanî! Wisa dibêjim ji ber ku Dost, bi Wext re di nav pêşdebaziyekê de bû. Aramiya jiyana wî neh sal ber xera bûbû.
Bi serê gurçikekê mabû û bo pêşerojê jê ne bawer bû. Wext û têrînekirina wê, ji ser serê kar û barên wî re têleke vekişiyayî dikişand. Sedemê mezin î geşbûna agir xebata wî jî ev bû, lê ev sedein mixabin di navbera wî û afirandinê de pizotê pevçûnekê jî xwedî dikir. Ev çilka bêhuzûr a ku wekî nexweşiyeke sarî (perokî) belavî hemû hestiyariyên wî dibû, bi destê xencereke xenzîr, qolinceke yeman ji ber rahnên wî diherikand û dendika tirsê (mirinê) lê diwerimand. Ku di ciyekî helbesta evîndarê stêrka rohilat de ev rastî wiha eşkere hatibû go tin: Kevjalên xesîs / marên kor û / ji gurên manco xemê naxwim / ketineke bêwext an / girtineke bêbext e tirsa min... Ji vê kemîna xenzîr a ku çarmedora wî rapêçabû, bi afirînê, bi xêza ebedî, dixwest xelas bibûya. Li gorî min di nav hemû helbestan de temaya herî trajîk lê ya herî watedar ev bû. Ji ber ku ev temaya ontolojîk ya me hemûyan e. Eynî mina mirinê! Mirina ku Rilke jê re "Mirin mezin e / em, yên wê ne" digot!
Qedera vê pirtûkê mixabin bi şerbeta nexwe bi ya herî ebedî tayîn bû. Jixwe barê wê yî xemgîn jt ev e. Dê di her xwendinê de ev rengê ha û pirsên wek `Gao hel besta qetran bihata temamkirin, bi destê afirînerê xwe bihata tasnîfkirin ev metin, dê tiştekî çawa derketa?' xwe bidine der. Û ihtîmaleke mezin pirsên 'Bo merhaleya duh û îro bê dîtin helbesta kevirteyrê ketiye pirtûkê?' û `Guherandina helbesta helepçe, berfîn, hezaz xalî, robarek e diherike dilê min, kenên koçber ji wê lêgerîna li dû kemalê bû?' jî xwe bidin ber siya yên din. Tişek ji dest nayê; min çiqas pêjna xwe li ser Most bûya dê vê helbestê bikira pirtûkê an dê filanê jî tevlî nekira û eva ha dê neketa pêşeya ya din?' girê dabe jî, ji serî de kêm e ev metin. Lê kî dikare çi bike! Zeman ji bo me hemûyan xezaleke bezok e, fersend nade ku tu çavên wê maçî bikî. dema dide jî, tu dibînî ku li pey te bo xewrevîniyê, çend xêzk û germahiyeke bêcî mane. Dost, li gorî vê qederê, bi zor jî be, çend xetên tekûz û germahiyeke ebedî hie. Mala wî ava.
Remezan Alan
Çiriya Pêşîn /2003
Amed
avesta / ŞIÎR : 188 / 31
Qetran
Dost Çiyayî
Editor: Abdullah Keskin
Berg: Genco Demirer
Rastkirin: Remezan Alan
Mîzanpaj: Avesta
Çapa Yekem: 2005, Stenbol
Çap: Bans Matbaacılık
© Avesta, 2005
Ji xeynî danasînê bêyî destûra weşanxanê bi tu awayî nayê kopîkirin
AVESTA BASIN YAYIN
REKLAM TANITIM MÜZİK DAĞITIM LTD. ŞTİ.
Evliya Çelebi Mah.
Aybastı Sok. No: 48 / 4
BEYOĞLU / ISTANBUL
Tel: (0212) 251 44 80
(0212) 243 89 74
Faks: (0212) 243 89 75
Ekinciler Caddesi
Narlan Apt. Giriş Katt No: 2
OFİS / DİYARBAKIR
Tel-Faks: (0412) 222 64 91
ISBN: 975-8637-91-6
DOST ÇIYAYÎ (MAHMUT ÇAÇA) Di sala 1972an de li gundğe Qelendera ê Mêrdinê bat dinê. Li gund, Mğerdîn û Qoserê xwend. Di 1991an de kete Faqulteya Perwerdeyî ya Zanîngeha Diclê. Di sala 1972an de êşa gurçikan lê liasîl bû. Du caran emeliyat bû. Bi enfeksiyona jehrbûna xwînê, kete komayê. Di demeke ku her kesî jê hêvî birrî de, li jiyanê vegeriya. Ev bûyer, li ser fikar û jiyana wî rêçeke domdarî hişt. Di sala 1995an de ji beşa Mamostetiya Seretayî mezûn bû û dest bi kar kir. Di heman salê de jî zewicî. Bi navê Baz lawekî wî çêbû. Di vê navberê de di kovarên wek Jiyana Rewşen, Nûdem, Nûbihar, Pelîn de helbest û çirokên wî weşiyan. Ji Metin Kaygalak, Muzaffer İzgü û Murathan Mungan wergeran kir. Li ser riya Festîwala Dêrsimê, di havîna sala 2003an de qezayek derbas kir û jiyana xwe ji dest da. Qetran kitêba wi ya yekem e.
