Kürdîstan tarihi

YAZARIN ÖNSÖZÜ

Türkiye'de «Osmanlı» sözcüğü, anlamı ile birlikte ortadan kalkıp, onun yerini «Türklük»; «Turancılık» sözü ve kavramı alınca; Osmanlı yönetimindeki diğer halklar gibi, ben de Kürt Ulusunun, yani kendi ulusumun bünyesinde yerimi aldım.
Daha doğrusu ulusal bilinci bütün gücüyle duymaya başladım. Ne var ki, ben, bağlı olduğum ulus ve onun tarihi hakkında gereken bilgiye sahip değildim. Çünkü Osmanlıların ümmetçilik ve Osmanlılık politikası, onun yönetimindeki ulusları uyuşturmuş, onları kendi milliyetleri hakkında gerektiği gibi düşünmekten alıkoymuştu. Bu yoldaki bazı yöresel olayları da, başta silah zoru olmak üzere türlü yollarla yoketmişierdi.

Bazen kendime sorardım: «Kürtler hangi kökene ya da ırka dayanıyor, asıl vatanları ve tarihleri hakkında nasıl bilgi edinebilirim.» Ancak doyurucu bilgiye sahip olamazdım.

Kürt bilim adamlarına sorduğum sorular da beni doyurmazdı. Ki bunların hemen hepsi din bilimine ilgi gösterirlerdi.

Bir gün, bunlardan birine bu konuda sorduğum bir soruya şöyle karşılık verdi: «Kürtler, Kürt bini Amr-el-Kahtani soyundan gelmektedir. Dolayısıyla Araptırlar», dedi. Bir başkası ise; «Kürtlerin aslı Cinlere dayanır. Bunlar cesat adındaki bir cinin soyundan gelmektedirler», diye cevap vermişti.

Bu adamların verdikleri bayağı ve anlamsız cevaplara üzüldüm. Ulusumun tarihini ve aslını araştırmayı kararlaştırdım. 1910 yılından itibaren İstanbul'da bulunduğum zamanlar ya da başka yerlerde, bu konu ile ilgili dokümanlar toplamaya başladım. 1912 yılına kadar resmi görevlerimin ağırlığına rağmen bir hayli kitap inceleme fırsatı bulabildim. 1912 yılında bir görevim nedeniyle Avrupa'ya gittiğimde; Fransa ve Almanya'da çeşitli kütüphanelerde bu konu ile ilgili tarihi eserlerin bir bölümünü okuma ve notlar çıkarma olanağı buldum. Bu arada, doğu ülkeleri üzerinde çalışan yabancı bilim adamlarının bizimle ilgili geniş, sabırlı araştırmalarından oluşan yapıtları karşısında hayran olduğumu belirteyim.

Birinci Dünya Savaşı başlayınca doğal olarak bu çalışmalarıma ara vermek zorunda kaldım. Savaş bitince konuyu yeniden ele aldım. Özellikle savaştan sonra Avrupa'da yayınlanan değerli yapıtları topladım. Sonra her fırsatta șurdan burdan elde ettiğim belgeleri de birleştirerek bu kitabı yazmaya başjadım. Yaklaşık ikiyüz sahife kadar yazdım. Fakat kötü bir şans sonucu 1919 yılının Kurban Bayramında mahallemizde çıkan bir yangında, evle birlikte bu konudaki bütün her şeyim yanıp kül oldu. Böylece tüm emeklerim boşa gitti.

Türkiye'den Bağdat'a gelince, aradan bir hayli zaman geçti ki bir gün Millet Meclisi Kütüphanesindeki kitapları karıştirırken Wladimir Minorski'nin Kürtler ve Kürdistan'la ilgjli eserine rastladım. Kitabı okudum ve bilimsel değerini takdir ettim.

Bundan sonra da başarısızlıkla sonuçlanan eski çalışmama yeniden başladım. Bütün gayretimi harcayarak eski, yeni, elime geçenlerin hepsini topladım. Bu arada Bağdat Eski Eserler Müdürü Sir Sdney Smit de bana çok değerli bilimsel yardımlarda bulundu.

Gereken dokümanları böylece hazırladıktan sonra 1930 yılında kitabı yeniden yazmaya başladım. Hükümetteki çeşitli yorucu görevlerime rağmen, bu konudaki çalışmalarımı kendime önemli bir amaç edindiğim için, önüme çıkan engeller beni yıldırmadı.

Böylece ilkin başladığım Kürt ve Kürdistan Tarihi ile bunun ikinci cildi olan Kürt Devletleri Tarihi'ni tamamladım. Bundan sonra da Süleymaniye Tarihi ve Kürt Meşhurları adlı iki kitap yazdım. Çalışmalarım sırasında dostlarım, kitaplarımı Türkçe ya da Arapça yazmamı salık verdiler.

Bunu kabul etmedim. Etmem de. Çünkü, bir Kürt yazarının kendi ulusu için yazdığı Kürt ve Kürdistan tarihini başka bir dilde kaleme alması, hiç bir yönden doğru bir davranış olamaz. Her ne kadar Kürt meşhurlarından Şeyh İdris-i Bitlis'i Osmanlı Sultanlarından Beyazıt ve diğer yedi padişah hakkında yazdığı eserini Farsça kaleme almış, ona «Heşt Bıhişt: Sekiz Çenet» adını vermlşse de, bu eser Kürtler için ve onlar hakkında yazılmadığından ötürü Kürtçe olmaması bir anlam ifade etmez.

Ancak Bitlis Emiri Şerefhan'ın, Bir Kürt reisi ve bilim adamı olarak Şerefnameyi Farsça yazması için hiç bir akla yakın neden yoktur. Çünkü her şeyden önce bu, Kürt ulusunun tarihiydi. Bunun içindir ki ulusumun tarihini kendi dilinde yazdım. Kitapta geçen Arapça ve Farsça sözcüklerin yazılışları üzerinde herhangi bir değişiklik yapmadım. Buna hakkım olmadığı gibi neden de yoktu.

Ben, kitabımın bütün noksanlıklar ya da kusurlardan uzak olduğunu savunmuyorum. Buna rağmen bu kitap; Farsça, Arapça, Türkçe, Fransızca, Almanca, İngilizce yazllmış 250 ciltlik eserin incelenmesinden sonra hazırlanmıştır.

Bu konunun bundan sonra da araştırılması ve incelenmesi gerekir. Bu da gençlerimizin ve tarih bilimi ile uğraşanların görevidir.

Bütün çabama rağmen tam başarılı olamadımsa bunun bütün günahı benim boynumda değildir. Her şeyden önce elime bunlardan başka kaynak geçmedi. Sanırım zamanımızda henüz başkası da yok. İleride bilim adamları, özellikle eski eserleri inceleyen bilim adamları, şüpheli durumda olanları tam bir açıklığa kavuşturacaklardır. Diğer bir neden de, doğulu tarihçilerin eserlerindeki düzensizlik ve bir bölümünün bilimsel değerden yoksun olmasıdır.

Birçok tarihçinin eserlerinde Kürtlere, Kürdistan'a, Kürt büyüklerine ait işlenen çeşitli konular görüyoruz. Ancak bu konular arasında bağ, ilişki ve açıklamalarda noksanlıklara da tanık oluyoruz. Bu noksanlıklar onların diğer uluslarla ilgili konularında da söz konusudur. Örneğin:

İbn'ül Esir' El Kâmil adlı ünlü tarih kitabında, yazar; Cafer adında bir Kürt büyüğünün, Abbasi Halifelerinden Mütasım'ın ordusunu iki kez yendiğini yazıyor. Bir de bu olayın Dasin dağında olduğunu yazıyor. Başka bilgi vermiyor... Bu savaş niçin oldu? Ne gibi şartlar altında oluştu? Cafer'in kişiliği nedir? Yönetim durumu nedir? Nerede egemendi? Bildirilmiyor...
Yine İbni Miskevi'de «Tecarub-ül Umem» adlı kitabında şöyle diyor: «İbni Şamşame'nin kumandasındaki Mısır ordusu, Suriye'de Rumlarla savaşıyordu. Durum Mısırlıların aleyhine gelişiyordu. Tam bu sıralarda orduda bulunan Kürt birliklerinin kumandanlarından birisi olan Ahmet Dahhak'ın, atını düşmanların saflarına doğru sürdüğü, safları yararak Rum güçlerinin başkumandanının yanına kadar vararak onu öldürdüğü görüldü. Bu olay Rumların morallerini bozarak, yenilmelerine yol açtı.» Bundan sonra yazar; Ahmet Dahhak'ın kişiliği, Mısır ordusunda bulunan Kürtlerin durumu, hangi nedenle bu savaşa katıldıkları ve benzeri konuların hiçbirisi hakkında bilgi vermiyor.

Bununla birlikte, gerek doğu, gerek batı yazarlarının yapıtlarında konularımızla ilgili çok geniş bilgiler vardır. Ancak bunlar ve bundan sonra çıkacak olan belgeler, üzerinde şüphe edilen bazı konuları da aydınlığa çıkaracaktır. Nitekim, tarih bilimî ile uğraşanlar, bu yöntemleri, tarihin karanlık bölümlerinin aydınlığa çıkarılma yollarını bilirler. Bu önemli görev de kuşkusuz Kürt gençliğinin temel görevlerinden biridir. Bunu onlar gerçekleştirecektir.

Mehmet Emin Zekî
İrak Hükümeti Eski Bakanı
15 Mart 1931