Cîhana Sofî

Mirovê ku nikaribe
hesabê sê hezar salên
xwe yê derbasbûyi bike
ew mirov rojane dijî.
Goethe

Ev pirtûk ne bi alîkariya Sîrî Dannevîg bûya çênedibû
Nivîsksar, J.G.

PÊȘEK

Bi rastî min dixwest berhemek mîna Cîhana Sofî ji keç û xortên kurdan re binivîsanda. Encax ku min ev pirtûka xwend (2004) û şûn de min fêm kir ku ne gengaze romanek li ser felsefê ji pirtûka birêz Jostein Gaardcr hêj rindtir, vekirîtir û berfirehtir dê bikaribi!" binivîsim. Ji ber vê yekê min biryar da vê pirtûka hêja wergerînim kurdî ji bo pirtûkek wiha ronîker nivîsiye jî birêz nivîskar û Jostein Gaarder pîroz dikim. Hêvîdar im rojekê ev pirtûk di dibıstanên kurdan de wek waneya felsefe bête xwendin. Bona ev romana bi kurdî bêye fêmkirin dixwazim çend gotina binivîsim.

Hîlde, Sofî, Alberto û Serdar di navbera vê dinyê û dinya wî alî, di navbera mirin û jiyanê, di navbera xewn û xeyal û rasteqîniyê, di navbera îdealîzm pêzeweriyê (materyalîzm) de misêwa nola di û hêlekanekê de bin, diçin û têtin. Carinan Sofî dibe Hîlde, car caran jî Hîlde dibi Sofî, Wekî weliya, wekî qencên Xweda, wekî pêxember, feylezof, zanyaran, feqîr. pîr, metran, rahîp, keşîş û hemû Ezîzê Xweda liser dijîtiyên jiyan û mirinê, gerdûnê, hebûn û tunebûnê, zanebûn nezaniyê, tarî roniyê, her tim li pey hev û bera dû hevdu didin difikirin. Lê bi hezar sala ye van sêhrebaziyên mezin, û van sirên, van nehêniyan, van nepeniyan hê jî mirovahiyê dernexistiye holê û hîna nikarin bi hevdu bidin qebûlkirin.
Wekî sêhrebazê kîvroşk ji şewqe derxdixe, em jî ji vê gerdûna mîna kîvroşka hatine derxistin. Lê ger çawa em nedızanin sêhrebaz kîvroşk ji şewqê gundorîkî ka bi çi awayî derdixin, em nedizaninji     vê kaînatê jî em çawa derketinin.
Her kesê ligorî bingeha xwe, ligorî zanebûna xwe li gorî bejn û bala xwe ji vî Bexçê Bihuştê dê para xwe bistîne. Bes tu kes nedikare fêkiyên vî bexçî, giştikî bidin hevdu. Lê dixwazim hemû xort, keç di nava vî bexçeyê bihuştê re derbas bibin û tama, eqla û çêja zanebûna felsefê, zanistê nola fêkiyên bihuştê ji vî bexçeyî bistînin.

Ev çîroka mirovahiyê ye, ev çîroka însaniyetê ye. Ey keç û xortên Kurdan, bona neteweya kurdan neyê tunekirin bi zanayî nêzî hemî bîr û bawerî, doz, ol û -tzm'a bibin. Dek û dolabên di nava civaka kurdan de ava dibin hatin in avakirin; ji bona wê yekê ye ku û kurdan bikin neyarê hev û gelê kurd ber bi nezaniyê tariyê bibin û in. Her neteweyek li gorî xwe olek, bîr û baweriyek, -îzm'ek ava kiriye û ji civaka xwe re kiriye rêber. Lê çiqasî tiştek gerdûnî be, ji bona mirovahiyê derbasdar be û zanistî be, ew tişt hewqasî rasteqînî ye. Tiştek îro rast be dibe ku roja din xelet derkeve, tiştekî do rast bû dibe ku îro ne rast be, hin tiştên bi salan em rasteqîn dizanin piştî ku sal diborin em dinêrin ku ne rast derdikevin. Ji ber vê yekê, biryaran zû bi zû nedin. Elimandinên me, ramanên me ligorî pêşketina zanist teknolojiyê, li gorî aborî, derdor, têkilî, jiyan û hwd. têne guhertin. Di cîhanê de yek rasteqîni heye ew jî "guherîn û veguhesîn" e. Ez hêvîdar im ku tu raman, fikir ol û bîr û bawerî bê rexneyî, bi koranî neyê pejirandin.

Gelo "teqîniya mezin" (the big bang) hilm dayina kaînatê ye? Wekî hûn dizanin hilmdayin ji du beşa pêk tê: Carekê mirov hilmê dikşîne carekê jî berdide. Gava mirov hilma xwe dikşîne bi noşîcanê (oksijen) xwîna xwe paqij dike, hilma xwe berdide gemara nava xwîna xwe diavêje derve. Kêm zêde 14-15 milyar sal berê gerdûnê hilma xwe berdaye lê hîn nekişandiye. Ji ber ku ezmannas dibên hêj gerdûn fireh dibe. Hilm dayin û sitendin kêm zêde wek hev demê distîne. Nexwe 14-15 milyar salên din kaînat dê hilma xwe şûn de bistîne, cismên li kaînatê belav bûye dê dîsa bên cem hevûdu û haşer maşer û dawiya gerdûnê dê pêk were? gotinek balkêş di nava gelê kurd de heye: dibêjin hilma Xwedê yî teng çil sale? Gelo her çil milyar salî carekê gerdûn tê cem hev û dîsa belav dibe? Gelo xweza ya Xweda heta niha çend caran hilma xwe ya pîroz berdaye û çend carên din dê hilma xwe ya pîroz bistîne û berde? Kî di­zane? Ev xwezaya pîroz ya me gişa ye. Hemî mirov ji vê xwezayê berpirsiyar e.Divê mirovahî li vê xwezaya xwedî derkevin, paqijbihêlin. Lê ger mafê herkesî xwezayî, netewî, kesayetî neyê dayin, aşitî, biratî, parvekirin, pêk neyête; mirovahî bi destê xwe wê vê Cîhana mîna bihuştê tune bike. Mirov hemî yek e. Tu ez im, ez jî tu me. Vê yekê ji bîr neke.

Zimanê kurdî zimanekî qedîm û dewlemend e. Bisedsalan hatiye qedexekirın. Lê dihelandina vî zimanê qedîm de çi kesek,çi neyarê vî zimanî biser neketiye. Ji niha wê de bila qet serê xwe jî, serê me jî neêşînin. Ew kesên ku digotin kurdî tune ye, bi wergera vê berhema giranbiha, ez bawerim wê veciniqin û dê şerm bikin.

Ne gengaz e di berhemek wiha giran de ku xeletî û kêmasiyên min çênebibin, Ez hêvîdar im nîqaşê li ser va kêmasîna pêkbê û va guftugoyên li ser zimanê kurdî dê me hêj bi pêşdetir bibe. Lê mixabin her ku diçe ramîn, fikirin, hizirîn, xwendin kêmtir dibe, heta tune dibe. Bes mirov temaşe dikin. Ez hêvîdar im keç, xort, ciwan û hemî mirov hinekî dev ji temaşekirinê berdin û hinekî bixwînin, bifikirin û biramin. Ji ber kêmasî û şaşitiyên xwe, ez ji niha ve lêborîna xwe dixwazim.

Ev werger ji bona bîranîna girtiyên girtîgeha leşkerî ya E tîpî ya Amedê, xebata li ser berfirehkirina zimanê kurdî ye û dengê bîranîna hewara aşitî û biratiya şehîdê girtîgehên Amedê, bi kurdî ye.

Ahmet Gegez