|
ÖNSÖZ
Üç yıl kadar Fransa Dışişleri Bakanlığı arşivlerinde araştırmalar yaptım; yakın tarihimizle İlgili belgeler topladım. Bu araştırmalarım sırasında Midhat Paşa’nın son yıllan İle ilgili çeşitli Fransız belgeleri buldum. Bunlar bana, İlgi çekici, bazı noktalara ışık tutucu ve yayınlanmağa değer göründü.
Belgeleri önce “Midhat Faşa’nın Sonu Üzerine Fransız Belgeleri” başlığıyla aynen yayınlamayı düşündüm. Sonra bunların bir kısmını türkçeleștirip aynen yayınlamayı, bir kısmını ise sadece özetlemeyi uygun buldum. İncelemenin adını da “Fransız Belgelerine Göre Midhat Paşa’nın Sonu” olarak değiştirdim.
Burada yayınlanan ve özetlenen belgeler, Fransa Dışişleri Bakanlığı arşivlerinin şu cildlerinden derlenmiştir:
1 — Correspondance Politique = Büyükelçiliklerin Siyasî Yazışmaları serisinden:
— Turquie, Octobre 1879, Tome 431
— Turquie, Mai 1881, Tome 446
— Turquie, Juin-Juillet 1881, Tome 447
— Turquie, Janvier-Mars 1883, Tome 455
2 — Correspondance Politique des Consuls = Konso-
loslukların Siyasî Yazışmaları serisinden:
— Beyrouth, 1877-1878, Tome 21
— Beyrouth, 1879, Tome 22
— Beyrouth, 1880, Tome 23
— Djeddah, 1880-1885, Tome 4
— Smyrne, 1881-1883, Tome 8.
İnceleme, yalnız Fransız belgelerine dayanmakta, onlar dışına taşmamaktadır.
Dipnotlarda, Fransız Dışişleri Arşivleri (AAE), Büyükelçiliklerin siyasi yazışmaları (CP), Konsoloslukların siyasî yazışmaları da (CPC) kısaltmalarıyla gösterilmiştir. Fransız arşiv ciltleri yaprak (folio) olarak numaralanmış bulunduğundan dipnotlarında bunlar gösterilmiş, ayrıca, belgelerin kimden kime yazıldığı, tarihi ve numarası da belirtilmiştir.
Araştırmalarım sırasında bana her türlü kolaylığı gösteren, belgeleri yayınlamama izin veren Fransa Diplomatik Arşivler Dairesine ve özellikle Fransa Dışişleri Başarşivcisi M. Roger Glachant’a burada teşekkürü borç bilirim.
Ankara, 15.1.1970
B. N. Ş
Giriș
Türkiye Ziraat Bankasının, Emniyet Sandığının, Sanat okullarının kurucusu; Birinci Meşrutiyet hareketinin başı ve ilk Türk anayasasının babası olan Midhat Paşa, büyük Devlet adamlarımızdan biridir. 1822 yılında İstanbul’da doğdu. Asıl adı Ahmet Şefik’tir. Kadılıklarda bulunan Rusçuk'lu Hacı Eşref efendinin oğludur. On yaşında Kur’anı ezberliyerek hafız oldu. On üç yaşında Babiâli’nin Di-van-ı Hümayun kalemine girdi. Bu kalemde iken Medrese derslerine devam ederek ve bazı hocalardan özel dersler alarak arapça ve farsca öğrendi. Büyük Reşit Paşa’nın tavsiyesi ile 35 yaşlarında iken fransızca çalıştı ve bir süre Avrupa’da bulunarak bu dili de oldukça elde etti. 1844-1849 yıllarında kâtiplik göreviyle Şam'da, Konya'da ve Kastamonu’da bulundu. İstanbul’a dönünce Mektupçu kaleminde çalıştı, sonra Mazbata Odası Başhalifeliğine geçirildi. Buradayken önemli bir tahkikat için Suriye’ye gönderildi ve ötekinin berikinin elinde kalmış olan Devlete ait binlerce liranın ortaya çıkmasını sağladı. O zaman Arabistan Ordusu Müşiri bulunan ve sonradan Sadrazam olan Kıbrıslı Mehmet Paşa'nın görevden atılmasına sebep oldu. Bu yararlığı dolayısıyle Reşit Paşa kendisini daha iyi tanıdı ve korudu. Kıbrıslı Mehmet Paşa Sadrazam olunca onu azletti ve hattâ bir suç uydurarak mahkemeye verdi. Ama aleyhinde uydurulan deliller boşa çıkınca bu ...
| 
