|
SUNUŞ1
Osmanlıca tıpkıbasımları ile çevrimyazılarını elinizde tuttuğunuz bu 3 kitapçığı, 2009 yılında Avesta Yayınları arasından çıkan Celadet Bedirxan ve Kamiran Bedirxan’ın 1913’te İstanbul’da yayımladıkları Edirne Sukûtunun İç Yüzü adlı kitabın;1 Kürt dili, edebiyatı ve siyasetinin bu iki önemli aktörünün 20’li yaşlarda kaleme aldıkları diğer eserler olması hasebiyle, tamamlayıcısı niteliğinde görmek mümkün.
1916’da Kamiran Bedirxan tarafından yayımlanan Tanin-i Harb adlı birinci kitapçık Birinci Dünya Savaşı esnasında orduya moral ve cesaret veren ve İslam, hilâfet ve Osmanlılığı yücelten şiirlerden oluşuyor.3 ‘‘Kan ve fikir kardeşim Celadet Bedirxan’a” diyerek Celadet’e ithaf edilen kitapçığa Celadet de kısa bir önsöz yazmıştır.
Osmanlı Tayyâreciliğinin İlk Şehidleri İçin Hükümetten Rica adlı ikinci risaleyi ise Celadet ve Kamiran beraber kaleme almışlardır. Osmanlı İmparatorluğunda ilk savaş pilotları olan Fethi ve Sadık Beylerin kullandığı uçağın, İstanbul-Kahire seferini4 yaparken 27 Şubat 1914’te Suriye’de düşmesi sonucu ölmeleri üzerine Celadet ve Kamiran onların hatırasının yaşatılması için zamanın hükümetine bir dizi öneride bulunmuşlardır. Uçağın düştüğü mıntıkanın “Fethi, Sadık” olarak adlandırılması ve 27 Şubat’ın resmen yas günü ilan edilmesi bu öneriler arasında bulunmaktadır. Bu önerilerin ne kadar dikkate alındığı konusu daha fazla araştırmaya ihtiyaç duymakta ise de şu kadarını biliyoruz: Osmanlı İmparatorluğunun başka bir köşesinde, Muğla’da, esas ismi “Megri” olan yörenin adı 1914 yılında Fethi Bey’in anısını yaşatmak için Fethiye olarak değiştirilmiştir ve bugün, Fethiye ilçesinde Fethi Bey’in büstü hâlâ durmaktadır.5
Son olarak, üçüncü kitapçık ise Celadet Âlî imzasıyla yayımlanan Bobinin Hatası isimli bir hikâyeden oluşuyor.6 Birinci ve üçüncü kitapçıkların sonlarında yine Celadet, Kamiran ve ağabeyleri Süreyya Bedirxan tarafından yayımlanan kitapların tanıtımları ve satışa sunulduğu yerleri belirtmesi, Edirne Sukutunun İç Yüzü’nün arka kapağında olduğu gibi önem arz etmektedir.
Burada sorulması gereken soru, bilebildiğimiz kadarıyla şimdiye kadar gün ışığına çıkarılmamış bu az sayıdaki satırların ve dizelerin bize ne söylediğidir. Edirne Sukûtu'nun İç Yüzü’nde olduğu gibi, Celadet ve Kamiran Bedirxan siyasi, edebi ve entelektüel kariyerlerinin erken dönemlerinde Kürtlük ve Kültlerden daha çok Osmanlılık, hilâfet ve İslami aidiyete dair bir çerçeve içinden yazıp çizmişlerdir.
Kürt aydınların geç dönem Osmanlı tarihinde Kürtlükten daha çok Osmanlılık ve hilâfet temelinde yükselen siyasi bakışlarından söz etmişken daha önce yayıma hazırladığımız Edirne Sukutunun iç Yüzü adlı kitabın çevrim yazısını yayımladıktan sonra bulduğumuz iki kaynağa işaret etmekte fayda var. Birincisi, Jordi Tejel Gorgas’ın 2007 yılında Paris Kürt Enstitüsünün akademik dergisi Etudes Kurdes’de Fransız arşivlerinden yayımladığı belgeler arasında bulunan ilginç bir belge: Kamiran Bedirxan 1932 yılında Beyrut’ta Türk konsolosuyla yaptığı görüşmede Balkan Harbinde gösterdiği yararlıklara işaret etmektedir.7 İkinci bir kaynak da sözlü bir kaynak: Dengbêj Şakiro’nun Balkan Savaşı hakkında söylediği “Şerê Selanîkê” adlı parça dikkat çekicidir.8 Sadece Batılı eğitim almış Kürt aydınlar değil, Kürt ozanlar da eserlerinde sadece Kürtlerle ve Kürt bölgeleriyle sınırlı kalmayıp Balkan Savaşlarına varan genişlikte bir repertuara sahiptirler.
Ölümünün 60. yılında Celadet Bedirxan’in şimdiye kadar gün ışığına çıkmamış satırlarının araştırmacılarla buluşması ve siyasi ve entelektüel resminin biraz daha aydınlanması mutluluk verici.
Metin Yüksel
Beşiktaş, 14 Şubat 2011
1 Bu çevrimyazı Chicago Üniversitesinde yürüttüğüm doktora çalışmalarımın teze dönük araştırmaları esnasında ortaya çıktı. Bu araştırma American Research Institute in Turkey ve Honigberg Fellowship for Study in Paris bursları ile desteklendi. Abdullah Keskin değerli fikirleri, önerileri ve titiz editörlüğü ile bu çalışmanın daha fazla gecikmeden yayımlanmasını sağladı. Değerli arkadaşım Muhsin Sunuşu ve çevrimyazıyı titizlikle okudu ve önemli düzeltmeler yaptı. Milli Kütüphane ve Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi çalışanlarına yardımları için müteşekkirim.
2 Kitabın Sunuş bölümünde vermeyi unuttuğumuz bir bilgiyi burada vermek istiyoruz. Transkripsiyonu yapılan nüsha Chicago Üniversitesi Regenstein Kütüphanesinde DR46.9.E3B424 1913 katalog numarası ile muhafaza edilen nüshadır.
3 Bu kitap Milli Kütüphanede şu yer numarası ile kataloglanmıştır: EHT 1961 A 102.
4 “Hava Personel Üsteğmen Hüsamettin Harmancı” imzasıyla yazılmış “İstanbul-Kahire Seferi ve İlk Türk Askeri Hava Şehitleri” başlıklı yazı bu seferin güzergâhı hakkında detaylı bilgiler vermektedir. Ayrıca seferden önce Fethi ve Sadık Beylerin uçağın önünde uğurlanmalarını gösteren bir fotoğraf da bulunmaktadır. Google’dan yazının başlığı ile yapılan tarama sonucu bu yazı Word dosyası olarak ilk seçenekte ve şu adreste görüntülenmektedir: http://www.google.com.tr/#hl=tr&source=hp&biw=i366&bih=566&q=%C4 %BoSTANBUL-KAH%C4%BoRE+SEFER%C4%Bo+VE+%C4%BoLK+T%C3 %9CRK +ASKER% C4%Bo+ HAVA+ %C5%9EEH%C4%BoTLER%C4%Bo&aq =f&aqi=&aql=&oq=&fp=8d3e838b5df38cbı (erişim tarihi 14 Mart 20u).
5 http://tr-tr.facebook.com/note.php?note_id=mo28905627i6ı; (erişim tarihi 14 Şubat 20u); http://www.tayyareci.com/arsiv/fethibey.asp (erişim tarihi 14 Şubat 2011). Fethi Bey’in Kadınlar Dünyası dergisinde Belkıs Şevket Hanım ile uçakta beraber çektikleri resim için bkz: Mithat Kutlar, Nuriye Ulviye Mevtan ve ‘Kadınlar Dünyasında Kürtler (İstanbul: Avesta, 2010), s. 75; http://www.tarihim.org/icerik/27-oenemli-tarihler/320-ucan-ilk-osmanl-kadn-pilotu.html (erişim tarihi 16 Şubat 2011).
6 Milli Kütüphanede EHT 1958 A 472 yer numarası ile kataloglanan bu hikâyenin Milli Kütüphane Başkanlığının Türkiye Basmaları Toplu Katalogunun bilgisayar ortamındaki künyesinde Celadet Ali isminin yanında [Bedirhan] yazılmış. Oysa ne bu kataloğun ve ne de M. Seyfettin Özeğe Katalogunun basılmış halinde [Bedirhan] bulunmamaktadır. Türkiye Basmaları Toplu Kataloğu’nda Celadet Ali’den hemen sonra Celadet Bedirxan ve Kamiran Bedirxan’ın Edirne Sukûtunun İç Yüzü adlı kitapları geliyor. Yani muhtemelen o yıllarda İstanbul’da Celadet Ali imzasıyla Celadet Bedirxan’dan başka bir yazar bulunmamaktadır. Bir diğer nokta da Bobi'nin Hatasının arka kapağında duyurusu verilen iki kitaptan birinin Tanin-i Harb olması. Celadet ve Kamiran’ın yayımladıkları diğer kitapların arka kapaklarında genelde kendi eserlerinin duyurusunu yapmaları bu kitabın Celadet Bedirxan’a ait olduğu kanaatini pekiştirdi.
Bahsi geçen kataloglar için bkz. T.C. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Başkanlığı, Türkiye Basmaları Toplu Kataloğu: Arap Harfli Türkçe Eserler (1729-1928) 2. c. (B-Ç), s. 265; M. Seyfettin Özeğe, Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu (İstanbul, 1971), s. 167.
7 Jordi Tejel Gorgas (ed.) “La Ligue nationale Kürde: Khoyboun,”Etudes Kurdes (2007), s. 67. Burada not edilmeye değer bir nokta şudur: Celadet ve Kamiran’ın 1920’lerden sonra yayımladıkları eserlerin büyük bir kısmını incelememize rağmen erken dönem kariyerlerine dair rastladığımız sadece iki göndermeden biri Kamiran’ın bu görüşmesindedir. Diğeri ise Celadet Bedirxan’ın Gazi Mustafa Kemal'e Mektubunda İsmail Bey Gasprinski’nin II. Meşrutiyet’te İstanbul’da verdiği bir konuşmaya referansıdır. Celadet Ali Bedirxan, Türkiye Reisicumhuru Gazi M. Kemal Hazretlerine Açık Mektup O933) (İstanbul: Komal, 1978).
Paris Kürt Enstitüsünde Joyce Blau’ya Kamiran Bedirxan’dan ilk eserlerine ilişkin bir şeyler duyup duymadığını sordum. Madam Blau cevabında Kamiran Bedirxan'dan bu konuda bir şey duymadığı gibi Edirne Sukûtu’nun İç Yüzünü de ilk defa duyduğunu ifade etti.
8 Şakiro, Lê Lê Qazê (İstanbul: Çağdaş Müzik) (kaset: B yüzü, 2. parça). Her ne kadar bu parçanın adı kasetteki notlarda “Şerê Oris” olarak yazılmışsa da bu parça dengbêjler arasında “Şerê Selanîkê” diye bilinmektedir. Dengbêj Xenî’ye bu bilgiyi verdiği için müteşekkirim.
| 
