|
ÖNSÖZ
Batıya göç etmiş, göç etmeye zorlanmış ya da orada mecburi iskana tabi tutulmuş olanlar sayılmazsa Kırmancki lehçesini yani Kırmancca (Zazaca) konuşan Kürtler bugün şu illerin sınırları içinde yaşarlar:
1) Çewlîg (Bingöl)
2) Dêrsim (Tunceli)
3) Dîyarbekir (Diyarbakır)
4) Xarpêt (Elazığ)
5) Erzingan (Erzincan)
6) Ruha (Urfa)
7) Mûş (Muş)
8) Semsûr (Adıyaman)
9) Bidlîs (Bitlis)
10) Sêwas (Sivas)
1 l) Erzirom (Erzurum)
12) Sêrt (Siirt)
Bu illerden Dêrsim ve Çewlig’de nüfusun büyük çoğunluğu; Diyarbekır, Xarpêt ve Erzingan’da nüfusun önemli bir bölümü bu lehçeyi konuşur. Bazı illerde ise denebilir ki Kırmancca sadece birer ilçenin sınırları içinde konuşulur. Ruha’nın Sêwregi (Siverek), Mûş’un Gimgim (Varto), Semsûr’un Alduş (Gerger), Bidlîs’in Modan/Motkan (Mutki) ilçeleri buna örnek verilebilir. Sêwas, Erzirom ve Sêrt illerinde ise Kırmancca konuşanların miktarı azdır. 1950 yılına ait T. C. Genel Nüfus Sayımı sonuçlarından anlaşıldığına göre, yukarıdaki illerden başka, Meletî (Malatya), Qers (Kars), Gümüşhane ve Seyhan [Adana] illerinde de az miktarda Kırmancca konuşan Kürt yaşamaktadır.
Bu lehçeyi konuşan Kürtler, yöreden yöreye Kırd, Kırmanc, Dimili/ Dımli/Dımbıli ve Zaza gibi değişik adlarla adlandırılırlar. Konuştukları lehçe de bunlara bağlı olarak Kırmancki, Kırdki, Dımılki/Dımıli/Dımli veya Zazaki adıyla adlandırılır. Kırmanclar kendilerini daha çok Kırmanc veya Kırd, lehçelerini ise Kırmancki veya Kırdki biçimde adlandırırlar. Biz bu adlardan Kırmancki’nin Türkçesi olan Kırmancca adını tercih ettik.
Kırmancca, yöreden yöreye önemli değişiklikler gösterir. Bugüne dek yazılan Kırmancca dilbilgisi kitapları, genellikle bir bölgenin hatta bazen bir köyün ağzının dilbilgisi özelliklerini kaydetmeye yönelik olmuştur. Bu çalışmalarda dar bir bölgenin ağzının dilbilgisi kurallarının tespit edilmesi elbette Kırmanccanın farklı özelliklerini tanımak için yararlı olmuştur ama bir lehçenin dilbilgisi kuralları, bir köy ya da bir yörenin dilinin özellikleriyle sınırlı kalmamalı, farklı ağızları göz önünde bulunduran daha genel bir bakışla ele alınmalıdır. Bu çalışmada, elimizden geldiğince bunu yapmaya çalıştık.
Elinizdeki kitapta Kırmanccanın dilbilgisi kuralları üzerinde durulmuş ve bunlar Kürtçenin Kurmanci lehçesinin, yani Kurmanccanın kurallarıyla karşılaştırılmıştır. Kitabın sonuç bölümünde, Kırmanccanın neden Kürtçenin bir lehçesi olduğu konusu özetlenmiştir.
Baskıya verilmeden önce bu çalışmayı okuyup Kurmancca bölümle ilgili öneri ve eleştirilerini ileten Reşo Zîlan ve Mahmut Lewendî’ye çok çok teşekkür.
Yararlı olması dileğiyle.
M. Malmîsanij
Dîyarbekir, 22 Haziran 2015
Elinizdeki Kitapla İlgili Açıklamalar
1)Bu kitaptaki Kırmancca (Zazaca) ve Kurmancca sözcük ve cümlelerde, bu iki lehçe arasındaki farklılıklar kırmızı, dikkat çekilmek istenen yerler ise mavi renkle gösterilmiştir.
Örnek:
Kırmancca (Zazaca) Kurmancca Türkçe
Mi ra va "xalo". Min ra go "xalo" / ji min rago "xalo". Bana "dayı" dedi.
Yukarıdaki örnekte "ra" sözcüğüne dikkat çekilmek istendiği için mavi, iki lehçe arasında farklı olan "va" ve "ji" sözcükleri kırmızı renkle gösterilmiştir.
2) Aynı anlama gelen sözcükler, sözcük öbekleri veya cümleler arasına eğik çizgi (/) konmuştur. Hem Kırmanccada hem de Kurmanccada birçok ses değişimi ve buna bağlı olarak sözcüklerin birçok varyantı bulunmaktadır. Yazı dilinde bu varyantlardan birini seçmek gerekmektedir. Aralarına eğik çizgi (/) konan Kırmancca bölümündeki bu tür sözcük varyantlarından ilki yazı dili için tercihimizdir.
Örneğin «şimdi» anlamında, Kırmanccada yöreden yöreye değişen şu varyantlar kullanılmaktadır:
nika/neka/anika/anka/eka/enika/enka/enkê/ika/inika/inikay/inka/inkay/
inkey/inkê/îkê/înkey/înkê/nikê/newke
Yazı dilinde bu varyantlardan birini seçmek gerekmektedir. Biz bunlardan "nika" varyantını seçtiğimizden bunu başta yazdık.
3) Aynı işlevi gören ekler arasına da eğik çizgi konmuştur.
4) Kırmanccada, mastarlar yörelere göre "-iş" veya "-ene" soneki ile yapılırlar (yapmak anlamına gelen "kerdiş" ve "kerdene"de olduğu gibi). Fazla yer kaplamasın diye bu çalışmada sadece mastarların "-ene" eki alan biçimleri kullanılmıştır ("kerdene" gibi).
.....
| 
