|
ÖNSÖZ
Kürtçe üzerindeki yüzyıllık baskılar gündüzde hala sürmektedir. Yaşamın her alanında yasaklanan bu dil, son yıllarda yazın alanında az da olsa bir mesafe katedebildi. Dil yasağıyla ilgili bir gündem oluşmuş olsa bile tartışmalar, alınan kararlar, bu dilin ölmesini engellemekten onu yaşatabilmekten oldukça uzak... Tüm bu çekişmelerin tozu dumanı içinde Kürtçe agır aksak da olsa yazın alanında hayat bulmaya devam ediyor.
Kürtçenin kirmanckî, kirdkî, zazakî, dimilkî adlarıyla da anılan Kirmancca lehçesi, bu yasaklardan en çok etkilenen ve en çok tahribata ugrayan lehçesidir. Bu lehçe öteki lehçelere göre çok sonraları yazılmaya başlan-di. Sistemli olarak yazılması son otuz yılla sınırlıdır. Tüm bu sorunlarla beraber bu lehçede yazan birçok yazarın yöntemsizligi, yazma konusundaki tutarsızhkları sorunlara sorun eklemektedir. Oyleki yeni yazmaya karar vermiş birisi kendisinden önce ortaya konulmuş ürünleri görmezden gelip kendi başına bir alfabe uydurabiliyor. Bu alandaki boşluk kişiye böylesi kör bir cesaret verebiliyor. Bu lehçenin, yazı dili açısından bir zorunluluk olan standardize olmasını saglayacak bir iradenin olmamasi bu tûr anlayişlarin devam etmesini beraberinde getiriyor. Yazın alanında oluşan bu kargaşa, zaten çok az olan okuyucuyu sıkıyor ve okumaktan sogutuyor.
Tüm bu sorunlara cevap olmak maksadıyla 1996’da Isveç’te, Kirmancca yazına emeği geçen ve degişik ağızlarıi konuşan bir grup Kirmanc (Zaza), Vate Çalışma Grubunu oluşturdu. Bu grup bu yil on ûçûncûsû yapilan top-lantilarda Kirmanccanın yazın kuralları ve terminolojisi üzerine önemli çalışmalar yaptı ve bu çalışmalarını son olarak 26. sayısı yayınlarıan “Vate” dergisiyle yayın hayatına geçirdi. Ayrıca yine bu grubun yazın ve yayın prensiplerini benimseyen Vate Yayınevi üç yılı aşkın bir süredir İsatanbul’da yayın çalışmalarına devam etmektedir.
Elinizdeki bu kitap bu çalışmaları temel alarak hazırlandi. Böylesi sorun-larla karşi karşiya olan bir lehçede ders kitabi hazırlamanin belli zorluklan var. Her şeyden önce kitabin bûtûn ağızlarıda anlaşılır olmasını saglama ve ortak yazı dili oluşturmanın güçlükleri var. Bu nedenledir ki kitapta geçecek sözcükler, “Vate Çalışma Grubu’nun belirlediği şu iki temel kurala göre belirlenmiştir:
1. Degişik ağızlarıda degişik söyleyiş biçimi olan sözcüklerde, “Vate Çalışma Grubu’nun standardize ettiği sözcükler temel alınmış, ancak bu grubun henüz üzerinde çalışmadığı sözcuklerde ise kişisel insiyatif kullanılmıştır. Örneğin Kirmanccada “karınca” anlamında degişik ağızlarıda şu sözcükler kullanılmaktadir: morcela, miclewri, mijlewri, mijloli, mîclor, miclor, miclol, mijlori, mijlowri, mijmewli, mîyercila, mocla, mojla, muejla, mojle, molcela, molcila, morcila, muercela, muerceli, mercueli, merjueli, morzela; mijlewreki, mijloki, milorçike, miloçike, muloçike, muleçike.
“Vate Çalışma Grubu” bu sözcügü, kökeni, deforme olup olmadığı, diger dil ve lehçelerde kulanılış biçimi, kullanılış yaygınlığı vb. açılardan inceleyerek “morcela” sözcüğünü yazın dili için seçmiştir. Bu çahşmada da bu sözcük tercih edilmiştir.
2. Eşanlamlı sözcüklerin herbiri yine kendi versiyonlari içinden yukarida-ki yöntemle ayiklanmiş ve ayn köklerden gelen bu sözcüklerin hepsinin kullanılmasına karar verilmiştir. Örneğin Türkçedeki “çocuk” sözcüğünün karşılıgı olan sözcükler şunlardir: doman, -elgeda, gedeyelzak, -elleyîr, -elqeçek, -elqic, -elput, -eltut, -ellorik, -e-leyel, -e
Bu tür sözcüklerin hepsi yukaridaki gibi aralarına “l” işareti konmak suretiyle ve cümle içerisinde sözcüğün aldığı ek her birine eklenerek kulanılmıştır. Örneğin: Domanî / gedeyî / zakî / leyîrî / qeçekî / qicî / putî / tutî / lorikî / eyelî / ameyî.
“/” işareti cümlede eşanlamlı sözcükleri ve aynı özneyle ilgili fiilleri ayırmak için de kullanılmıştir. Örnegin:
Ez ey ronana/nana ro.
Ti kam a/î.
Bu kitap, hem okuyucunun kendi kendine dil ögrenmekte yararlanabileceği hem de öğreticinin başvurabileceği bir kaynak biçiminde hazırlanmaya çalışıldı. Ders kısmındaki diyalog ve metinlerin ögretici tarafından yüksek sesle tekrar tekrar ögrenciye okutulmasını öneririm. Derslerden sonra gelen “persî” (sorular) kismi, ögreticinin ögrenciye ya da ögrencilerin birbirlerine soracakları dersle ilgili sorular olarak düşünüldü. “Wezîfeyê keyeyî” kismi ise ögrencinin yazma yetenegini geliştirmesi, dilbilgisi konusundaki bilgilerini pekiştirmesi düşünülerek “ev ödevi” tarzında hazırlandı. Bu çalış-manın bir kağıt üzerinde yeniden yazılarak tamamlanmasını ve soruların bu şekilde cevaplandırılmasını öneririm. Derslerde en sona konulan “ferhengek” (lûgatçe) kismi ise derste geçen Kirmancca sözcüklerin Türkçe karşılığını içerir.
Bu çalışma, alti yil içinde degişik yerlerde verdigim Kirmancca dil ders-lerinin notlandir. Umarim ki pedagojik açidan daha doyurucu ve profesyo-nel çalışmalar bugûniin sikintili ve zor koşullarinda hazırladigim bu çaliş-manin yerini alir.
Deniz Gundüz
I-
Dersa Yewine
Mewzû: Yewbînsinasnayîş / Yewbînnaskerdış
- Nameyê to çi yo?
- Nameyê mi Zelal a.
- Gulê, ti çend serrî ya?
- Ez des serrî ya.
- Azad, ti çend serrî yî?
- Ez heşt serrî ya.
- Pîyê to esto?
- Ya/e, pîyê mi esto.
- Nameyê pîyê to çi yo?
- Nameyê pîyê mi Xidir o.
- Pîyê to çend serrî yo?
- Pîyê mi çewres û yew serrî yo.
- Maya to esta?
- Ya/e, maya mi esta.
- Nameyê maya to çi yo?
- Nameyê maya mi Zozan a.
- Maya to çend serrî ya?
- Maya mi hîris serrî ya.
- Birayê to estî/estê?
- Ya/e, birayê mi estî/estê.
- Çend birayê to estî/estê?
- Di birayê mi estî/estê.
Hûmarî
1 yew
2 di
3 hîrê
4 çar
5 panc
Persî
1- Nameyê to çi yo?
2- Gulê, ti çend serrî ya?
3- Azad, ti çend serrî yî?
4- Pîyê to esto?
.....
|
