|
ÖNSÖZ
Anadolu ağızları üzerine yapılan çalışmalar henüz yeterli değildir. Zaman, emek ve maddî destek isteyen ağız çalışmaları, dil, kültür tarihi, halk edebiyatı ve sözlü etnografya malzemeleri açısından oldukça önemlidir.
Medeniyet, teknolojiyle birlikte ilerlemekte, yol ve elektriğin girdiği köy, mezra ve komlarda yaşayan insanlarımız da bu nimetlerden yararlanma yollarını aramaktadır. Ancak, elektrik, TV ve radyonun ulaştığı pek çok yöremizin insanı, farkına varmadan, yavaş yavaş pek çok değerini kaybetmektedir. Kaybolan bu değerlerin içinde en önemlisi de mahallî dil özellikleridir.
Bir milletin var olmasında en önemli unsur olan dildeki aşınma, beraberinde folklor ve etnografya değerlerine de zarar vermekte, masal, efsâne, destan vb. gibi sözlü ürünler ve âlet-edavat, kap-kacak adı mazinin acımasız derinliklerine gömülmektedir.
İlmî metodlarla araştırıldığında, Anadolu’nun bütün yöreleriyle birbirine sıkı sıkıya bağlantısı olduğu görülür. Doğu ve Güneydoğu’da konuşulan mahallî ağızlardaki zengin kelime hâzinesinin bazı fonetik ve morfolojik değişikliklerle öteki bölgelerde de konuşulması bunun delilidir.
Doğu, Türklerin Anadolu’ya girdikleri kapı ve yerleşip çeşitli devletler kurdukları bölgemizdir. Kars’tan Malatya’ya, Ağrı’dan Van, Tunceli, Bingöl, Bitlis ve Elazığ’a uzanan topraklarda yaşayan insanlarımızın ataları Orta Asya Türk menşelidir. Hattâ, bazılarının soy kütüğü Saka, Peçenek ve Kuman-Kıpçak Türklerine kadar uzanır.
Çalışkan öğrencim ve asistanım Yard. Doç. Dr. Ahmet Buran ile birlikte hazırladığımız bu ikinci kitap, tarihi çok eski bir Türk beldesi Tunceli’nin Horasan’dan göçen halkının ağız özelliklerini vermektedir. Metinler, sevgili öğrencilerim, şimdi değerli birer öğretmen, Gülzemin Ayken, Hıdır Güyildar, Sevinç Karakaç, Ali Kemal Timuroğlu ve İbrahim Tosun’un hazırladığı mezuniyet tezlerinden seçilmiş ve transkripsiyon birliği sağlanarak yeniden düzenlenmiştir.
Çalışmada, ekli haritada da görüleceği üzere üç ilçe ve farklı coğrafyada yer alan onsekiz köyden kırksekiz metin yer almaktadır.
Bu çalışma, Tunceli ve yöresi ağızlarıyla ilgili derli toplu malzeme vermekte, fonetik, morfolojik ve sentaks özellikleri ile de pek çok sorunun cevabını içine almaktadır.
Millî birlik ve beraberliğimizin dayanağını teşkil eden bu tür çalışmaların sürekli olmasını diler, Devletimizin konuya maddî ve manevî sahip çıkması gerektiğini ifade etmek isterim.
Prof. Dr. Tuncer Gülensoy
Girîş
Tunceli ve yöresi Anadolu Türk tarihi açısından oldukça önemli bir yere sahiptir.
Henüz Oğuz boyları bu bölgeyi iskân etmeden çok önceleri, Karadeniz’in kuzeyinden bölgeye inen Saka Türkleri ve onların bir boyu olan Partlar ile Bizans’a paralı askerlik yapan Peçenek ve Kuman-Kıpçak Türkleri’nin yöredeki varlıklarını Arap, Fars, Bizans ve Gürcü kaynakları yazmaktadır.
Eski adı Kalan olan Tunceli ili, coğrafî yerleşim alanı itibariyle dağlık bir bölgedir. Adına efsâne yaratılmış olan «Munzur» dağı ve ırmağı, ilin büyük ilçelerinden Ovacık’ın yakınındadır.
Nazimiye, Pülümür, Pertek, Hozat ve Ovacık, Tunceli’nin ilçeleri olup, tarihî yerleşme alanlarıdır. Nazimiye’deki Selçuklu devrinde yapılmış olan Elti Hatun câmi ve türbesi, bölgedeki eski Türk hâkimiyetinin en önemli sanat âbidele-rindendir.
Büyük bir bölümü Keban baraj gölünün suları altında kalan Pertek, Doğu Anadolu’daki en eski Türk yerleşim bölgelerinden birisidir. Hâlâ ayakta duran Selçuklu ve Osmanlı devri câmi, türbe, medrese ve çeşmeleri Türk sanat tarihinin en güzel örneklerindendir.
Tunceli yöresi sayısız Türk efsânesinin yaşadığı, nesilden ...
|
