|
PÊŞGOTIN
Rêberê Kurd Ehmedê Xanî, ev berhema xwe ya gıranbıha dı 11'ê Adarê sala 1094'ê hıcri (1683 miladi) da nıvisiye. Ew bı xwe wê salê 33 sali bûye. (Ehmedê Xani sala çêbûna xwe ya jı dayıkê dı pırtûka xwe ya "Mem û Zin" de gotiye. Dı sala 1061'ê hıcri (1651'ê miladi)de bûye.) Jı bil "Nûbar"ê, du berhcmen wi yen dın ji hene; "Mem û Zin" û "Eqida imanê". "Mem û Zin" bêgotın wek sertaca Edebiyata Kurdi tet naskırın.
"Nûbar" dı Kurdistanê de geleki namdar e. Nemaze pışti xılaskırına Qur'anê zarokên kurda wê dıxwinın, herfo-herfo jıber dikın.
Dı "Nûbar"a Xaniyê nemır de, gelek keramet û mucize yên mezın hene. Nûbar ferhengoka erebi-kurdi ye, bı şıirti hatiye sazkırın. Merıv dıkare bıbêje "Nûbar" ferhenga kurdi ya here peşin e. Dı serê her beşeke 'Nûbar"ê de, dı derheqa xwendın, zanin, karên civaki, daxwaz û fıkrên mılli, guhdarikırına li hev û dın de, Xani gelek şiretên gıranbıha gotıne. Ev pırtûk dıde xuyakirın ku rêberê me, mıroveki pır alim, zana, pıspor, filozof û pêşrohni bûye.
Şêx Ehmedê Xani qedır û qimetê pir daye zımanê kurdi. Wi bı xwe lı Bazidê, jı kisi xwe medrese vekıriye, dersa kurdi û erebi daye zarokên kurda. Çımki ew baş pê hayedar bûye ku pêşketın û pêşveçûna her mılleteki bı zıman û edebiyata wi dıbe.
İro em kurd çıqas bı vi hozanê xwe yê mezın, serbıltnd bıbın dı ci de ye. Mamostê mezın Cigerxwin'ê nemır dı helbesta xwe ya bi navê "Hozan û şayirên Kurd" de gotiye:
"Yeki di heye rê bere kurd e Xani"
.....
"Ma ne bes e Nûbar û Mem û Zin"
Nıviskarê kurd Eladdin Secadi dı kttêba xwe "Mêjûy Edebi Kurdi" de gotiye ku Ehmedê Xani sertaca nıviskar û şayirên kurda ye. Jı bil van gelek nıviskarên ereba û yên Awrûpayi lı ser Ehmedê Xani nıvisine û pesnê wi dane.
Pır mıxabın ku bı pırani xwendevanên kurd jı xwendına eserên kurdi yên kevn bêpar in. Bi tenê kesên ku bı herfên erebi dızanın dıkarın wan bıxwinın. Van çend salên dawiyê, lı ser şairên me yên kevn û eserên wan bı herfên latini çend pırtûk hatıne neşırkırın. Wek:
"Mem û Zin" a Ehmedê Xani, ku M.Emin Bozarslan wergerandiye ser herfên latini; kıtêba "Tarixa Edebiyata Kurdi" ya ku profesorê kurd Qanatê Kurdo nıvisiye û kıtêba "Şêx Sen’an" ya Feqiyê Teyran ku lı Stokholmê jı aliyê "Weşanên Roja nû" de hatıne çapkirin û belavkırın. Belam ev xebat pır kêm e. Pêwist e xwenda û ronakbirên kurd dewlemendiya edebiyata kurdi ya kevn baş derxın meydana lê xwedi derkevın. Jı ber ku ew kaniya zıman û çanda me ya netewi ne. Jı bo vê yekê me Nûbarê wergerande herfên latini, bo ku her xwendevanê kurd bıkarıbe wê bıxwine.
Lı vır pêwist e em lı ser şêweyê nıvisandın û wergerandına "Nûbar"ê çend agandariyan bıdın xwendevanan. Çapa "Nûbar"ê ya dı destê me de, dı sala 1903 de lı Stenbolê derketiye. Nusxeyek dın ji ku bı destê Mele Mıhemedê Wani hatiye nıvisandın û dı sala 1903 de lı Berlinê hatiye çapkirin, jı Pırtûkxana Stockholmê bı alikariya hınek hevalên welatparêz gıha me. Dı navbera herdu nusxeyan de newekheviyek pır hındık hebû. Lı gor herdu nusxeyan me dı wergerandına bı herfên latini de "Nûbar"ê sazkır. Û hevalên ku gelek alikariya xwe jı me re pêşkêşkırıne, jı bo wan zor sıpas dikim.
Nûbar qısmê ku ferhengok e wıha hatiye sazkırın: Bêjeya pêşi erebi ye, ya dınê kurdi ye, yan a pêşi kurdi ye ya dı pey de erebi ye, yan ji duheb sêheb ên pêşi erebi ne yên dı pey de kurdi ne, yan ên kurdi dı pêşi de ne yên erebi dı paş de ne, û carna ji sê çar pênc bêjeyên erebi lı pey hev rêzkıri ne, tev bı yek maneyekê ne û dı dawiya wan de bêjeya kurdi nıvisi ye. Ev rewşa han belam jı bo lıhevanina nezma beytan e. Dı dawiya kelimeya de gelek "A", "İ", "Û", "E", "I" û hwd. herfna hene, ku ew ne jı ximên bêjeyan ın, bı pırani jı ber dagırtına heceyan ve jımarti ne û hem jı bo xwendına beytan ku menzûme ne da ku lı hev û dınê bıkın pêwist bûye ku ew herfana bêtıne nıvsandın.
Jı ber ku hınek herfên dı elfeba erebi de hene û dı ya latini de tune ne, hınek peyvên erebi ku bı latini têne nıvisandın mana wan xıra dıbe. Jı bo lêhayedarbûna xwendevanan, bı hındıkayi be ji, me bı vê rewşê lı hev dın sazkır:
Herfa "ح" ê bı herfa "H" , herfa"ط"e bı "T", herfa "ض" ê bı "D", herfa "ث", "س" "ص" ê bı "S" herfa "ذ", "ز" û "ظ" ê bı "Z", "غ"ê bı "X ", herfa "ع" ê bı "’" hatiye nıvisandın.
Em bawer diken ku wergerandına 'Nûbar"ê bı herfên latini hem jı bo zêdebûna zanyariya xwendevanan û hem ji bo dewlemendiya pırtûkxana Kurdıstanê wê bı xêr û bêr be.
Yek Gulan 1986
Zeynelabidin KAYA
Stockholm
| 
