Kürd ve Kürdistan ünlüleri (Meşahir-î Kurd û Kurdistan)
Yazarın, son önemli eseri olan Meşahirî Kurd û Kurdıstan’ı, sonradan kızı tarafından Arapça’ya çevrilerek 1. cildi 1945’te, 2. cildi 1947’de yayımlanıyor.
Günümüzün toplu biyografi çalışmalarından önce, Osmanlı döneminde bu işlevi gören Tezkireler, Tarihler ve Ansiplopedik Lugatlar vardı. Belirlemelere göre, sayısı 30’u aşan ve yalnızca şairlere yer veren bu Tezkireler ile devlet adamlarına, yazarlara ve diğer sanatçılara yer veren Tarihler ve kimi iller üzerinde yoğunlaşan onlarca biyografik eser bulunuyor. 16. yüzyılda başlayan bu eserlerde; milliyet ve bölge ayırımı yapılmadan önemli görülen tüm şahsiyetlere yer veriliyordu. Bu ünlü tarihler arasında İdris-i Bidlisi’nin "Heşt Behişt" (Sekiz Cennet) adlı eseri ile Şerefxan-ı Bidlisi'nin ünlü eseri "Şerefname" de bulunuyor.
Kürt kökenli bir devlet adamı olan Şah İsmail (Hatayi)’nin öncülüğünde imparatorluğa dönüşen Safevi Devleti’nde Farsça’nın daha da kurumlaşması ve Osmanlı Devletinde de moda edebiyat ve yazı diline dönüşmesinden dolayıdır ki; bu yüzyıldan itibaren Farsça edebiyat dili olarak Kürtçe’nin önüne geçiyor. Öte yandan, bu yüzyıldan itibaren eğitim - öğretim görmüş Kürt şairlerinin, diğer dillerin yanısıra yoğun biçimde Osmanlıca'ya da yöneldiklerini görüyoruz. Fuzuli, Nefi ve Nabi gibi bugün de okullarda okutulan Kürt kökenli ünlü şairlerin yanısıra, bugün adı bilinmiyen Şükri-i Kürdistani gibi 6 dilde gazel yazıp - söyleyen şairler de vardı.
19. yüzyılın ikinci yarısından sonra iller ve eyaletler temelinde tarihsel ve biyografik nitelikte eserlere bir yöneliş görülüyor. Bu türün önemli eserlerinden biri de, Diyarbekirli şair ve bibliyografya uzmanı Ali Emiri’nin "Tezkire-i Şuara-yı Amid"idir. Bu eser, salt Diyarbekir'li 200'ü aşkın şairin biyografyasını veriyor. 1878 yılında hazırlanan ve yalnızca 73 şairi kapsayan I. bölümü basılan (İst. 1328/1912,424s) eserin tamamının bugüne kadar yayımlanmamış olması kuşkusuz büyük bir eksikliktir.
Bu alandaki yayınlarda, genelden bölgesele, bölgeselden ulusala bir yöneliş gözleniyor. Nitekim 1930 - 1940 yılları arasında Türk Tarih Encümeni’nce "Son Asır Türk Şairleri", Saadettin Nüzhet Ergün tarafından 1935 yılından itibaren "Türk Şairleri" gibi eserler yayımlandığı gibi İbrahim Alaaddin Gövsa tarafından da 1946'da "Türk Meşhurlar Ansiklopedisi" yayımlanmıştır.
İşte, Mehmet Emin Zeki Bey de tam bu aşamada kuşkusuz ulusal duygu ve düşüncelerle "Meşahir-i Kurd u Kurdıstan" adlı bu ünlü eserini hazırlayıp Kürtçe ve ardında da Arapça olarak yayımlıyor. Bu yönüyle, Kürt ve Kürdistan ünlülerini biraraya getiren ilk antolojik ve ansiklopedik çalışma olma niteliğini kazanıyor. Bu niteliği bile, eserin ne denli önemli olduğunu ortaya koymaya yeter sanırız.
Eserde; İslamlıktan sonraki süreç esas alınarak gerek yönetim, gerek düşünce ve bilim, gerekse sanat ve edebiyat alanında ünlenmiş olup belirlenebilen Kürt ve Kürdistanlı ünlüler, tarihin tozlu raflarından çekilerek günyüzüne çıkarılıyor.
Zamanında iki cilt olarak yayımlanan eseri, biz tek ciltte toplamayı uygun bulduk. Eserde; yöneticilerle diğer ünlülerin yanısıra ünlü kadınlar'a da özel bir bölüm ayrılıyor. Bu ise, esere ayrı bir önem kazandırıyor.
Eserin çeşitli bölümleri üç kişi tarafından Arapça basımından çevrildi. Çevinde görülen kimi anlatım bozukluklarının redaksiyonla düzeltilmeye çalışılmasına rağmen yine de kimi kusurlar bulunabilecektir. Yazılışı 50 yıla, çeviri geçmişi neredeyse 8 yıla ulaşan ve çeşitli nedenlerle bugüne kadar okurlara ulaştırılmayan eserin; Latin alfabesiyle ve Türkçe olarak yayın dünyasına girmesinin artık ertelenemez bir görev olduğuna inanıyoruz.
Bu vesileyle, eserin Kürdoloji bilimindeki önemini algılayarak gerekli duyarlığı gösteren APEC Yayınlarına teşekkür ediyorum.
Mehmet Bayrak | 
