VersionsAnılar, Şeyh Mahmud Berzenci Hareketi [Türkçe, İstanbul, 1995]
Yadașt, Bașûrê Kurdistanê û Șoreșa Șêx Mehmûd [Kurdî, İstanbul, 2010]
Memoires, Iraq & Kurdistan (1908 - 1923) [Français, Birmingham, 2007]
Anılar, şeyh Mahmud Berzenci hareketi
1934 yılında, Musul şehrinde matematik öğretmeniydim. Çok değerli ve sevgili arkadaşım Dr. Mecit Haduri de sosyoloji öğretmeniydi. Dr. Mecit Haduri, daha sonra Irak'ı terkedip Amerika'ya gitti. İkimiz de Musul Bilim Cemiyeti'ne üyeydik. Dr. Mecit Haduri, Suriye Sorunları adıyla yazdığı kitabının bir örneğini bana gönderdi. Bu kitapta yeralan Kral I. Faysal ile Suriye sorunlarının, birçok yönden Şeyh Mahmud ve Irak Kürdistanı sorunlarına benzemesi dikkatimi çekmişti. Ben de Şeyh Mahmut'a ve onun çevresindeki bazı İngilizlere yakınlığımdan dolayı, birçok not alabildim. Bu nedenle de. Şeyh Mahmud ve Irak Kürdistanı sorununu yazmayı düşündüm. Ama bunu gerçekleştirmek için, birçok kitap ve incelemelere, özellikle yabancı dillerle yazılan kitaplara ihtiyacım vardı, Yardım istediğim Kürt arkadaşlar, yardımlarını esirgemedi. Arap arkadaşlarımın da bazıları, bana istediğim kitapları vererek yardım etti. Bunlardan Dr. Mecit Haduri'yi, Derviş Mikdadi'yi ve Dr. Fadıl Hüseyni'yi sayabilirim. Bana yardım eden Kürt arkadaşlarımdan Mamosta* Naci Abbas’ı, Abdülkadir Kazzaz'ı, Faik Kakemin'i, Edip Arif'i, Mamosta Gyo'yu ve Keik Şakir Mücrimi'yi anabilirim. Onlara teşekkür borçluyum. Aynı zamanda değerli yazar ve tarihçilerimizden Emin Zeki Bey, Emir Celadet Bedirhan, Hazni Mukriyani, Maruf Çiyavk, Dr. Bleç Şerko ve Mela Cemil Rojbeyani'nin eserlerinden çok faydalandım. Yukarıda da belirttiğim gibi arkadaşlarımın yardımıyla ve yine yukarıda belirttiğim Kürt yazarlarının eserlerinden faydalanarak bu anıları yazmaya başladım. Bu anılarda Kürt tarihinin bir bölümüne, özellikle Irak Kürdistanı ile Şeyh Mahmut'a önemli yer veriliyor. Aynı zamanda kızım Nahide'nin katkılarını unutmayacağım. Özellikle İngilizce olan eserleri çevirmesiyle bana büyük yardımı olmuştur.
Şimdi de sayın okuyuculardan ricam, kitaptaki eksikliklerden dolayı beni bağışlamalarıdır.
Refik Hilmi 25 Temmuz 1956 İçindekiler
Önsöz / 7
Cilt I Bölüm I Giriş / 10 Anlaşmadan sonra osmanlı devletinin durumu / 11 Mustafa Kemel Anadoluda / 11 Mustafa Kemal ve Damat Ferit Paşa'nın Bakanlar Kurulu / 13 Sultan Selim ile Kürt Emirlikleri arasındaki birlik anlaşması ve bu birliğin sonuçları / 14 1. Dünya savaşının sonlarında Güney Kürdistan / 15 Şeyh Mahmudun yaşamı / 15 Musul olayları ve Şeyh Said ve oğlu Ahmed'in öldürülmesi / 16 Şeyh Mahmud'un Suleymaniye'ye dönüşü / 17 Şeyh Mahmud'un Süleymaniye'ye dönüşünden sonra gelişen olaylar / 18 1. Dünya savaşı ve Şeyh Mahmud / 18 İngilizlerin Kerkük'e dönüşü / 19 Binbaşı Noel'in Süleymaniye'ye gelişi / 20 Kürdistan yöneticisi / 20 Şeyh Mahmud ve Barış Konferansı / 21 Şeyh Mahmud hükümdarlığında Süleymaniye'nin durumu / 21 Binbaşı Noel ile Faik Tapo'nun Türkiye gezisi / 23 Noel'in gitmesinden sonra süleymaniyenin durumu / 23 Şeyh Mahmud ve etrafındaki adamlar ne yapıyorlardı / 25 Kaptan Bill ile Köysancak'a yolculuğum / 25 Kaptan Bill'in gariplikleri / 26 Aşiretler içinde Şeyh Mahmud'un etkisinin azalması / 26 Sindolanlı Şeyh Emir / 27
Bölüm II Şeyh Mahmud'un etkisinin kırılması için İngilizlerin diğer bir davranışı / 29 Şeyh Mahmud'un Başkaldırışının başlangıcı / 30 Bill ile Rewanduzdaki gezileri / 30 Şeyh Mahmud'un I. Başkaldırışı ve sonuçları / 31 Darbend Savaşı sırasındaki Rewanduz olayları / 34 Kurtuluş Savaşında Şeyh Mahmud'un yanlışları / 35 Bill Erbil'e gittikten sonra Rewanduz ve ben / 35 Rewanduz'daki tutuklanışım ve Köysancak'daki hapisaneye gönderilişim / 36 Abdullah Ağa, Hacı Tahir Ağa Hewezi / 38 Hapisaneden çıkışım / 39 Şeyh Mahmud'un Bağdat'ta mahkeme edilmesi / 39 Yunan Ordusunun Türkiye'ye girişi / 40 Venizelos Kabinesinin düşmesi ve Türkiye'de Kemalistlerin siyaset sahnesine çıkmaları / 41 Bekir Sami Beyin Fransız ve İtalyanlarla anlaşması / 42 İstanbul'da Kürt sorununu tartışılması / 43 Şeyh Mahmud'un Ölümü / 44 Mustafa Kemal ve Kürtler / 45 Mustafa Kemal'in Zafer Kazanmasının Nedenleri / 46
CILT II: Bölüm I Son Türk - Yunan savaşı ve Türklerin Zaferi / 48 Şeyh Mahmud'un Hindistan'a sürgün edilmesinden sonraki süreç / 49 Amediye ve Akra Bölgelerindeki Kürtlerin Kurtuluş Savaşı / 49 Özdemir Paşa'nin Rewaznuz'a gelişi / 51 Şemdinanlı Seyit Taha ve Kürt sorunu / 53 Kürt sorununun çözümlenmemesinde Kürtler kendileri de sorumludur / 53 Mustafa Paşa Yamulki'nin İstanbul'dan Süleymaniye'ye dönmesi / 54 Irak'taki Arap ve Kürt ayaklanmalarından bir özet / 55 Irak Araplarının 1920'deki büyük ayaklanmaları / 57 / Babanzade Hamdi Bey / 59
Bölüm II Nazmi Beyin evindeki toplantı / 62 Hamdi Beyin Süleymaniye'ye gelişi / 63 Derbendi Ranya'daki İngiliz - Kürt savaşı / 65 Kahire'deki İngilizlerin Kongresi ve Arap - Kürt sorunu / 66 Bağımsızlık Cemiyetinin sonu / 66 Kerkük'ten gelen bir telgraf / 67 Kıraathane açmak istedik / 68 Kerkük'te Zafer okulunun öğretmeni oldum / 68 Necme - Yıldız gazetesi / 69 Yanlışlığa düşmüştüm / 70 Irak Araplannın devriminde bir sayfa / 72 Irak'taki İngiliz siyasi kurumlara / 74 Irak Devriminin sonuçları, Faysal'm Suriye'den Irak'a gelişi, Kral olması ve Kürt sorunu / 76 Faysal Suriye'de / 77 Emir Faysal Suriye Kralı oldu / 79 Bir çoklarının Şeyh Mahmud ve onun.ayaklanmalarının değerlendirmesi / 80 Irak Araplarının devriminde bir sayfa / 80 Türkler kongrelerde nasıl başardılar / 81 Kürt ve Ermeni sorunu / 81
Bölüm III Seyit Abdurrahman nakibin 1. Kabinesi ve Kürt sorunu / 83 Irak Hükümeti ile Sami Temsilciliği arasındaki mektuplaşma ve Kürt sorunundan bahsedilmesi / 84 Sami Temsilcisi Sekreterinin cevabı / 85 Britanya ile Irak arasındaki anlaşma / 88 Kurucu Meclisin toplanması / 88 Ittifak Nasıl uygulandı / 89 Barış Kongresi ve Kürt sorunu / 89 İngilizlerle Araplar / 90 Kürdistan Cemiyeti / 93 Mustafa Paşa ile İsmail Ağa Şikak (Simko) / 94 Musul Sorunu ve Şeyh Mahmud'un II. Hükümeti / 95 Şeyh Mahmud'un dönmesinden önce Süleymaniye'nin durumu ve Kürdistan Bayrağını asma törenleri / 96 Şeyh Mahmud'un Süleymaniye'ye dönüşü / 98 Şeyh Mahmud'un dinlenmesi ve Bakanlar Kurulununu oluşturulması / 100 Yöneticinin dinlenme sürecinin bitmesi / 100 Şeyh Mahmud Bağdat'ta kendisini Kral Faysal ve Sami Temsilcisine nasıl göstermişti veya nasıl bir imaj bırakmıştır / 101
Bölüm IV Süleymaniye Eğitim Müdürlüğü / 102 Türklerin Rewanduz'a gelişi ve Ahmed Taki'nin bu işteki rolü / 104 Özdemir'in Rewanduz'a gelişi / 106 Şeyh Mahmud nasıl aldatıldı ve Türklerin kucağına nasıl düşürüldü / 107 Simko'nun Süleymaniye'ye gelişi / 110 Rewanduz'da Özdemir'in davranışları / 112 Süleymaniye ve Özdemir / 113 Şeyh Mahmud'un Süleymaniye'ye dönmesi ve Özdemir / 114 Kürtlere karşı Özdemir'in siyaseti / 115 Özdemir'in cemaatleri, Şeyh Mahmud ve Süleymaniye'nin zor günleri / 116 Süleymaniye Kongresi ve Özdemir'in şartlarının kabul edilmesi / 117 Gece yarısından sonra Şeyh Mahmud ve Simko ile görüşmem / 117 Şeyh Mahmud ve Simko ile aramdaki gizli görüşmeler / 118 Tahir Emin Efendi Masraf, Şeyh Mahmut ve Kürtler / 118 Kürtlerle Türklerin anlaşması ve Şeyh Mahmud'un talepleri / 118
CİLT III Giriş / 121 Musul sorunu ve Kürtler / 121 Süleymaniye'de Kürdistan Cemiyeti / 123 Simko sorunu / 124 Şeyh Mahmud'un II. Hükümeti ve Musul sorunu / 125 Şeyh Mahmud'un Süleymaniye'ye dönüşü / 127 Simko'nun Süleymaniye'ye gelişi / 130 Ankara şehri / 134 Urumiye şehri / 135 Urumiye'den Şerefhane'ye / 136 Şerefhan'dan Sister'e / 136 Tebriz / 137 İstanbul / 138 Cufa şehri / 139 Tiflis / 139 Eski Kafkasya tarihinden bir sayfa / 140 İzmit şehri / 140 Batum / 141 İzmir şehri / 141 Ankara / 145 Ankara'dan. Süleymaniye'ye dönüşüm / 146 Adana / 148 Antep / 148 Urfa / 149 Diyarbakır / 150 Bitlis / 150 Van / 151 ÖNSÖZ
Güney Kürdistanlı yazar ve araştırmacıların, şimdiye kadar Türkçe'ye çok az sayıda kitabı çevrildi. Halbuki Güney Kürdistan'da geçmişte, Kürt halkı çok ağır bedeller ödeyerek -ve halen de ödüyor- okul, radyo vs gibi bazı haklar kazandı. Bunların sonucu, çok denilebilecek kitap yayını da yapıldı. Ama ne yazık ki Kuzey Kürdistanlı aydınlar, "olayların akışı içinde" bu yönde gerekli ilgiyi gösteremedi.
Kürdistan'ın özgürleştirilmesi mücadelesinde birçok tarihi fırsatın kaçırıldığı açık. Bizler, ilk önce kendi hatalarımızı eleştirip bilince çıkarmalıyız. Madem ki mücadelede kendi gücümüzü temel alacağız, yarının özgür ve sömürüsüz Kürdistan'ın güvencesi, yeni tip insan ve politikalar üretmekten geçecektir.
Kürdistanlılar yüzyıllardır değişik biçimlerde hem düşmanlarıyla savaşıyor, hem de kardeş kavgası yapıyor. Hem de kardeş kavgaları üzerine, durmaksızın söylevler vere vere, bildiriler dağıta dağıta.
Günümüzde, ülke topraklarımızın bir bölümünde düşman askeri yok. İşgalciler, Körfez Savaşı'nın bir sonucu olarak koyuldu. Şu an bağımsız bir devlet gibi. Onun bağımsızlığı tanınmasa dahi, var olanı korumak ve ilerletmek önemli bir görev olarak önümüzde duruyor.
Güney Kürdistanlılar, I. Dünya Savaşa sonrası da benzer bir fırsatı yakalamıştı. Savaşın galipleri bölgenin statükosuyla ilgili toplantı üzerine toplantı yaparken, Kürtler yine aralarında birlik yapamadığından, fırsatı bir kez daha kaçırmışlardı. Aşiret yapıları örgütsüzlüklerinin başlıca nedenidir. İngilizler, Kürdistan'ın bağımsızlığı konusunda hep çelişkili oldular. Bu yönde düşünceleri netleştiğinde, Mahmud Berzenci'yi ön plana çıkarttılar. Gün gelip politikaları değiştiğinde ise, bomba yağdırmaktan kaçınmadılar. Osmanlı sömürgecilerinin yerine, yeni işgalciler olarak Kürdistan'da bulunan İngilizlere karşı çıkışlar, doğrudan anti-emperyalist bir mücadeleydi. Ama Kürt önderlerinin İngilizlere karşı direnişleri, ne yazık ki çok kısa sürede bastırıldı ve gerekli uluslararası desteği alamadı. Tartışma gündemine dahi girmedi. İngilizler, o tarihlerde isteselerdi Kürtlere bağımsızlık da verdirebilirdi. Tıpkı Araplara verdikleri gibi.
Öğretmen-politikacı ve yazar Refik Hilmi, anılarında Güney Kürdistan'daki o sıcak günleri, bir başka boyutuyla açıklıyor.
Gelişmelerin doğrudan tanıklarından olan Refik Hilmi'nin yazdıklarıyla, çıkarları birbiriyle çatışan İngilizlerle Türklerin, Kürdistan topraklarını kendi egemenlik alanları içine alma yönündeki entrika ve faaliyetlerini, daha etraflıca ve ayrıntılarıyla öğreniyoruz.
Refik Hilmi'nin Anıları, üç kitap olarak Arap harfleri ve Soran lehçesiyle yazılmış. Biz, üçünü bir arada tek bir kitap olarak yayınlamayı doğru bulduk. Aydınlık ve güzel günlere.
M. Kalman Kasım 1994
Refik Hilmi Anılar, şeyh Mahmud Berzenci hareketi
Nûjen yayıncılık
Birinci baskı: Süleymaniye İkinci baskı: İstanbul, temmuz 1995 Dizgi: İsmail Uyar Diş kapak : Ceren İncesu Grafik: Oluşur Baskı: Ceylan matbaacılık
Yönetim yeri: Nûjen basın yayıncılık san. tic. ltd. şti. Çakırağa mah. Çakırağa camii sk. Utku ap. no: 18/7 Aksaray / İstanbul Tel : 530 65 24 - 530 64 73 Fax: 530 65 58
PDF
Téléchargement de document non-autorisé.
|