Yezidilik ve Yezidilerin Kökeni
Erol Sever
Berfîn
Yezidilik karma bir dindir. Yezidiler’in dili Kürtçe’dir. Bu tektanrıcı dinin tasarımını yapıp kuranlar Asurlar’dır.
Ama Yezidiler etnik olarak Asur veya Kürt müdürler? Yoksa Azday halkı veya ulusundan mıdırlar? Yezidilpr bu kimlik bunalımını nasıl çözecekler? Cemaat aşamasından ulus olma aşamasına geçişin zorlukları.
Yezidilik tektanncı bir dindir. Yezidiler’in Şeytan’a taptıkları, tanrılarının Şeytan olduğu doğru mudur? Yezidiliğin “kurucusu” olduğu sanılan Şeyh Adi kimdir?
Bu kitabın belgeler bölümünde yer alan Kitab -el Cilve, Mushaf Reş ve Şeyh Adi'nin ilahisi Türkçe’de ilk kez yayınlanmaktadır. Yezidilik ve Yezidiler’in kökeni, bu Yezidi kaynaklarının, Doğulu, Batılı gezginlerin, yazarların araştırmalarının incelenmesiyle ortaya çıkmıştır. Eldeki bilgilerin değerlendirilmesi sonuçlandırılmış ve bir çözümlemeye gidilmiştir.
Bu çözümlemeyi esas olarak okur değerlendirecektir. Türkiye ve Ortadoğu’da kökenleri bilinmeyen ve dinlerinin kuralları pek tanınmayan bu dini cemaat üzerine yazılmış bu kitabın tartışmalara yol açmasını umuyoruz.
Erol Sever 1939’da İzmit’te doğdu. Aslen Istanbullu'dur. Orta öğrenimini tamamladıktan sonra Viyana'da İşletme Ekonomisi okumaya başladı. Öğrenimini tamamladıktan sonra Türkiye'ye döndü. Önce Aydınlık Gazetesinde, daha sonra Aydınlık Frankfurt bürosunda çalıştı. İsveç Yazarlar Birliği üyesi ve 2000'e Doğru dergisi İsveç muhabiridir.
İçindekiler
Önsöz / 7
I. Yezidiliği Hazırlayan Önkoşullar / 9
Şeyh Adi bin Misafir / 9
Adaviler / 12
Suriye ve Mısır'daki Adavi Cemaatları / 15
Moğol Yıkımından Sonra Irak ve Adaviler / 16
Ortadoğu'da Yeni Bir Din Doğuyor / 17
II. Yezidiliği Oluşturan İnançlar / 20
Gnostisizim / 20
Manicilik / 23
Mandeizm / 26
Harranlılar ve Harran'da Güneş Kültü / 27
Sabiler ve Sabilik / 31
Sabilik Kültü / 33
Sabiler'in Gelenekleri, Ayinleri ve Tapınma Biçimleri / 36
Sabiler'de Sır Tapmaları / 38
Zerdüştçülük / 40
İslam’da Gnostisizim / 46
Sufilik / 48
III. Yezidilik Dininde İnançlar, Tapımlar ve Bayramlar / 51
Şeyh-Adi'nin İlahisi / 51
Kitab el-Cilve: Tanrısal Açıklama Kitabı / 54
Kitab el-Asvad: Meshaf Reş: Siyah Kitap / 56
Yezidiler'de Halife Yezid Kültü / 57
Sözlü Geleneklerde Şeyh Adi / 59
Laliş'teki Türbeler / 60
Yezidiler'de Kast Sistemi / 61
Cemaat Ananeleri / 65
Yezidi Bayramları / 67
Layard'ın İzlenimleri / 69
Laliş'teki Yezidi Tapınağı / 76
IV. Yezidîlik ve Yezidler'in Kökeni / 83
Sentezin Parçaları / 85
Mazdakçılık, Babekçilik, Zerdüştçülük ve Yezidilik / 87
Sabilik ve Yezidilik / 91
V. Sonuç ve Yezidiler'de Kimlik Sorunu / 95
Kaynaklar / 98
Ek 1. Zerdüşt Bizimle Konuştu / 101
Emir Muaviye bin İsmail el-Yezidi
Ek 2.Emir Anvar Muaviye İsmail'in Bildirgesi / 127
Ek 3.Yezidilerin Kutsal Kitapları ve Şeyh Adi'nin İlahisi / 129
ÖNSÖZ
Bu incelemede, ülkemizde ve Ortadoğu da pek az tanınan, tanıdıklarını iddia edenlerin çoğunun da, yanlış bilgilerle donanmış makaleler veya kitapçıklar kaleme alarak "tanıtmaya çalıştıkları Yezidilik ve Yezidiler'in etnik ve kültürel kökenleri ele alınıyor.
İlk başta derin analizlere girmekten, kesin sonuçlara varmaktan kaçınmak istedim. Ama eldeki Yezidi kaynaklı malzemeyle, batılı ve doğulu din tarihçilerinin, gezginlerin ve doğubilimcilerinin araştırmalarını karşılaştırmak gerekliydi. Böylece bu karşılaştırma bir analize ve sonuca götürdü.
Kürt tarihçilerinin, aydınlarının kendi elleriyle kendi tarihlerini, gelenek ve göreneklerini,' Kürtler in kökenlerini, kültürel kaynak ve bağlarını, İslam öncesi Kürt din ve inançlarını araştırdıkları, bu konularda çeşitli ve çok yanlı olmaya çaba gösteren çalışmaların yayınlandığı bu dönemin, araştırmacıların duygusallıktan en çok sıyrılmaları gerektiği bir dönem olduğuna inanıyorum.
Okurun bu kitabın ana metniyle karşılaştırma yapabilmesi için, Yezidi topluluğunun dünyevi lideri olan.Emir Muaviye bin İsmail'in uzun bir makalesini Almanca'dan çevirdim; Emir'in oğlu, Emir Anvar Muaviye İsmail'in Bildirgesi Arapça dan, Yezidiler in her iki kutsal kitapları ve Şeyh Adi'nin İlahisi de İngilizceden çevrilerek, eklendi. Bu Yezidi kaynaklı belgeler ilk kez Türkiye'de, ve Türkçe yayınlanmaktadır.
Bu çalışmanın rahat okunmasını sağlamak için dipnotlara yer vermedim. Bunun yerine, kitabın içinde adı geçen kaynak eserlerin bir listesini metnin sonuna ekledim.
Erol Sever
Stockholm, Ocak 1993
I. Yezidîliği Hazırlayan Önkoşullar
Şeyh Adi bin Misafir
Yezidi dininin "peygamberi" ve "kurucusu" olarak bilinen Adi bin Misafir 1075 yılında, Lübnan'da, antik Baalbek'in güneyinde ve Bekaa vadisinin ban yamaçlarında kurulmuş olan Beyt Far - Kirbet Kanafar köyünde doğdu.
Babası Misafir bin İsmail, soyu Emevi Halifesi Mervan el-Hakim'e dayanan bir din adamıydı. Annesi Yezda adını taşıyordu. Adi'nin babasının türbesi, Bekaa vadisine bakan bir yamaçtadır. Ailenin evinin yıkıntıları türbenin aşağısında ve annesinin ve kızkardeşinin mezarları da, türbenin yanındaki meşe ağacının dibinde duruyor.
Selçukluların Bağdat'ı istila ettikleri 1055 yıllarında, kentteki hukuk ve ilahiyat öğreten medreselerde, Ebu Hamid el-Gazali'nin yol gösterdiği müderrisler ders veriyorlardı. El-Gazali Sufi'ydi; vaazlarıyla, müridlerinin çalışmalarıyla Sufilik öğretisini yayıyordu. Adi bin Misafir gençliğinde Bağdat'a giderek, el-Gazali'den ve diğer Sufı müderrislerden dersler aldı. Bu yıllardaki medrese arkadaşlarından biri de, sonradan Kadiri tarikatını kuracak olan Abdül-kadir el-Cilani idi.
Adi bir süre sonra Bağdat'dan ayrılarak, Musul'un güneydoğusundaki, bir zamanlar ünlü Hıristiyan asketlerinden îth Alaha'nın yaşadığı Laliş'e gitti.
Hıristiyanlığın ilk yüzyıllarında Hıristiyanlar Romalılar ile İran arasında sıkışmışlardı. Çoktanrıcı Roma imparatorluğunda ve devletin resmi dini Zerdüştçülük olan İran'da Hıristiyanlık'a geçmenin cezası ölümdü. Bu bölgenin Hıristiyanlan küçük cemaatler halinde ...
Erol Sever
Yezidilik ve Yezidilerin Kökeni
Berfîn
Berfîn Yayınları
Berfin Yayınları :3
Araştırma- İnceleme : 1
Yezidilik ve Yezidilerin Kökeni
Erol Sever
ISBN 975 - 7354 -01 -5
Birinci Baskı: Şubat 1993
İkinci Baskı: Ekim 1993.
Kapak: Sincar Yöresinden Bir Yezidi Ailesi (1820)
Dizgi-Baskı: Yön Matbaacılık, 544 66 34
Cilt: Emek Mücellit, 544 34 31
Bu kitabın yayın haklan Berfin Yaymlan'na aittir
Berfin Yayınları
Cağalûğlu Yokuşu
Evren Han Kat: 3 No: 55
Cağaloğlu 34440 – İstanbul
Tel: 527 03 22
