VersionsGenel nüfus sayımı [English, Ankara, 1989]
Genel nüfus sayımı, 1990 idari bölünüş [English, Ankara, 1991]
Genel nüfus sayımı, 1990 idari bölünüş
Devlet İstatistik Enstitüsü
Compte d’auteur
Osmanlı İmparatorluğu döneminde istatistik çalışmaları, başlangıçta devlete belirli hizmetler yapmakla yükümlü memur ve sipahilere bırakılan gelir kaynaklarının nicelik ve değişmelerini saptamak amacıyla, 30-40 yıl gibi aralıklarla nüfus ve toprak sayımları yapılması şeklinde düşünülmüştür. Osmanlı Dönemi öncesine ilişkin istatistik çalışmaları hakkındaki bilgilerimiz ise eksiktir.
İmparatorluk yeni kurulduğu sıralarda, nüfusla birlikte tarım ve arazi konularında bilgi toplamaya özel önem verilmiş; 1326-1360 ve 1360-1389 yılları arasında toprak ve nüfus sayımları yapılmıştır. Daha sonra Padişah Kanuni Sultan Süleyman genel bir sayım yaptırmaya teşebbüs ederek, bunun her yüzyılda bir tekrar edilmesini Kanunname'ye yazdırtmıştır. Tarihçiler bu dönem içinde 1566-1574 yıllarında Genel Nüfus ve Arazi Sayımı, 1608 yılında tekrar bir nüfus sayımı uygulandığını yazmaktadır. Kemankeş Kara Mustafa Paşa Sadrazamlığı sırasında nüfus sayımlarının ülke için gereğini belirtmiş ve bunların otuz yılda bir tekrarlanmasını karar altına aldırtmıştır. Ancak sayısız savaş nedeniyle, bu süreye gereğince uyulmadığı gibi, sayım girişimleri sonuçlandırılamamış, fakat çalışmalara ve bilgi toplama faaliyetine devam edilmiştir.
.....
İçindekiler
Açıklama
Harita
Grafikler
1990 Genel nüfus sayımı soru kağıdı
1. Sayım yıllarına göre nüfus, sayımlar arası yıllık artış hızı ve yıl ortası nüfus tahmini / 1
2. Genel nüfus sayımlarına göre Türkiye nüfusu, yıllık nüfus artış hızı, yüzölçümü ve yoğunluğu / 2
3. Sayım yıllarına göre şehir ve köy nüfusları, yıllık nüfus artış hızı / 2
4. Bölgelere göre nüfus ve yıllık nüfus artış hızı / 3
5. Bölgeler ve illerin sayım yıllarına göre nüfusu / 4
6. İllere göre nüfus ve yıllık nüfus artış hızı / 6
7. İllerin nüfus büyüklüğüne göre sıralanışı ve yıllık nüfus artış hızı / 7
8. İl merkezlerinin nüfus büyüklüğüne göre sıralanışı ve yıllık nüfus artış hızı / 7
9. İllerin nüfusları, yüzölçümü ve nüfus yoğunluğu / 8
10. 1990 Genel nüfus sayımına göre 10 000 ve daha fazla nüfuslu idari birimlerin sayım yıllarına göre nüfusları / 9
11. Nüfus gruplarına ve sayım yıllarına göre şehir ve köy sayısı ve nüfus toplamı / 15
12. Nüfus gruplarına ve sayım yıllarına göre şehir sayısı ve nüfus toplamı / 16
13. Nüfus gruplarına ve sayım yıllarına göre köy sayısı ve nüfus toplamı / 17
14. İlçe merkezlerinin nüfus büyüklüğüne göre sıralanışı ve yıllık nüfus artış hızı / 18
15. İl ve ilçelere göre nüfus ve yıllık nüfus artış hızı / 23
Contents
Explanatory notes
Map
Graphs
1990 general population census questionnaire
1. Population by census year, annual intercensal rate of increase and mid - year population estimates / 1
2. Population of Turkey, annual increase rate, area and density by General Censuses of Population / 2
3. Population of cities and villages by census year and annual increase rate / 2
4. Population by region and annual increase rate / 3
5. Population of regions and provinces by census year / 4
6. Population by province and annual increase rate /6
7. Order of provinces by population and annual increase rate / 7
8. Order of province centres by population and annual increase rate /7
9. Population of provinces, area and population density / 8
10. Population of localities with 10 000 or more inhabitants according to the 1990 population census compared to the previous censuses / 9
11. Number of cities and villages and total population by population group and census year / 15
12. Number of cities and total population by population group and census year / 16
13. Number of villages and total population by population group and census year / 17
14. Order of district centres by population and annual increase rate / 18
15. Population by province and district and annual increase rate / 23
ÖNSÖZ
Toplumlar çok eski zamanlarından beri nüfusları hakkında bilgi toplamaya büyük önem vermişlerdir. Bugün de, dünyamızın değişik ülkelerinde nüfusla ilgili bilgiler farklı yöntemler ve sistemler uygulanarak toplanmaktadır. Bunların başlıcaları, nüfus sayımları, nüfus kayıtları ve örnekleme metodlarıyla yapılan demografik araştırmalardır. Hangi sistem ve yöntem uygulanırsa uygulansın, bu çalışmaların amacı; nüfusun sosyal, demografik ve ekonomik yapısının ortaya konulması, ayrıca zaman içinde gösterdiği değişikliklerin tespit edilmesidir.
Ülkemizde de nüfusumuzun sayı ve niteliklerini tespit amacıyla Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar ilki 1927 ikincisi 1935 yılında ve bu tarihten sonra her beş yılda bir olmak üzere, 21 Ekim 1990 tarihindeki uygulama dahil 13 kez Genel Nüfus Sayımı uygulanmıştır. Bu sayımda da bundan önceki 12 Genel Nüfus Sayımı'nda olduğu gibi tam sayım yöntemi uygulanarak, millî sınırlarımız içindeki yerli, yabancı tüm nüfus sayıma tabi tutulmuştur. Aynı gün sayım memurundan veya cevaplayandan gelebilecek hataların ölçülebilmesi için eş olasılıklı yöntem kullanılarak ülke genelinde tespit edilen 443 sayım bölgesinde kalite kontrolu uygulanmıştır.
Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı'nın kuruluş ve görevleri hakkında 219 sayılı kanun hükmünde kararnamesinin 2. maddesinin (d) fıkrasını değiştiren 23 Şubat 1990 tarih ve 403 sayılı kanun hükmünde kararname gereği ülkemizde bundan sonra Genel Nüfus Sayımları 10 yılda bir sonu "0" ile biten yıllarda yapılacağından, bir sonraki sayım 2000 yılında uygulanacaktır. Bu sayımın sistem ve yönteminin belirlenmesi çalışmalarına Devlet İstatistik Enstitüsü uzmanları başlamış bulunmaktadır.
Enstitümüz, 21 Ekim 1990 tarihinde uygulanan Genel Nüfus Sayımı'nın ilk geçici sonuçlarını Vali ve Kaymakamlar tarafından gönderilen telgraflardan elde ederek sayımı takiben beş gün içinde yayımlamıştır.
Bilindiği gibi, Genel Nüfus Sayımlarının değerlendirilmesi, uzun zaman ve geniş personel kadrosuna ihtiyaç gösteren, hızlı ve titiz bir mesai isteyen, kapsamlı ve yoğun bir çalışmayı gerektirmektedir. Beş aydır büyük bir titizlikle yürüttüğümüz değerlendirme çalışması sonucu il, ilçe, bucak ve köy bazında nüfusumuzun kesin dağılımı bu yayınımızla kamuoyunun istifadesine sunulmuş bulunmaktadır.
Enstitümüzün, 21 Ekim 1990 tarihinde uygulanan Genel Nüfus Sayımı'nın değerlendirilmesi aşamasında karşılaştığı en önemli sorun idari ve ekonomik bazı imkânlar elde edilebilmesinin nüfus ölçüsüne bağlanması sebebiyle ülkemizde bazı yerleşim birimlerinde gözlenen gerçek dışı nüfus yazımıdır. Belirtilen bu sebepten dolayı bazı yerleşim birimlerinde inceleme ve araştırma çalışması yapmak zorunda kalınmıştır.
Nüfusumuzun idari bölünüşe göre dağıtımına ilişkin bu yayınımızın kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlar ve diğer araştırmacılarla, halkımıza faydalı olmasını dilerken, ülkemizin kapsamlı ve büyük bir çalışmasını oluşturan Genel Nüfus Sayımı'nda emeği geçen tüm ilgililere, Genel Nüfus Sayımı Merkez Komitesi Başkanı sayın Prof. Dr. Yalçın Tuncer'e, Sosyal istatistikler Dairesi Başkanı sayın Cemil Ergene'ye, komite üyelerine ve Devlet İstatistik Enstitüsü mensuplarına saygıyla minnet duygularımı iletmek isterim.
Prof. Dr. Orhan Güvenen
Enstitü Başkanı
FOREWORD
Since ancient times, communities have attached importance to gathering information about their populations. Such information is compiled using different methods and systems in different countries. Demographic research is undertaken by carrying out population censuses, population registers and sampling surveys. No matter which system or method is utilised, the purpose of such studies is to determine the social, demographic and economic structure of the population and the trends through time.
After the proclamation of the Republic in 1923, censuses have been carried out regularly in Turkey; the first in 1927, the second in 1935. Since then 13 censuses including this last General Population Census of 21 October 1990 have been conducted every five years, in order to determine the qualitative and quantitative features of our population. Like the preceding ones, a complete coverage system was employed in this census, and every individual present within the boundaries of the Republic of Turkey, whether a Turkish citizen or a foreigner was counted. A statistical control survey was carried out using equal probability selection method in 443 census locales in order to calculate the margin of error of the census.
Decree with the force of law, no 403, of 23 February 1990 stipulates that General Population Censuses will henceforth be held in years ending with "0". Experts of The State Institute of Statistics are working on the system and methodology that will be used in the coming census.
The State Institute of Statistics has published five days after the General Population Census of 21 October 1990, the preliminary results received from the Governors and District Governors.
The processing of the results of General Population Censuses requires time, large number of personnel, meticulous, comprehensive and fast performance. After five months of careful and painstaking work we are now able to submit this publication covering the numerical distribution of population on the level of provinces, districts, sub-districts and villages.
The main problem we have encountered during the evaluation of this population census was the tendency to over count the population in some settlements in order to attain certain economic and administrative privileges accorded to the number of inhabitants. For this reason investigations and surveys had to be carried out.
Hoping that this publication covering population distribution by administrative division will be of use to public and private institutions, researchers and the public, I wish to extend my sincere thanks to all the concerned persons and authorities, Prof. Dr. Yalçın Tuncer, head of The Central Committee of General Population Census, Mr. Cemil Ergene, Director of Social Statistics Department, other committee members and all the other members of The State Institute of Statistics who have greatly contributed to this work.
Prof. Dr. Orhan Güvenen
President
Açıklama
A. Ülkemizde nüfus sayımlarının tarihi ve yasal dayanağı
Osmanlı İmparatorluğu döneminde istatistik çalışmaları, başlangıçta devlete belirli hizmetler yapmakla yükümlü memur ve sipahilere bırakılan gelir kaynaklarının nicelik ve değişmelerini saptamak amacıyla, 30-40 yıl gibi aralıklarla nüfus ve toprak sayımları yapılması şeklinde düşünülmüştür. Osmanlı Dönemi öncesine ilişkin istatistik çalışmaları hakkındaki bilgilerimiz ise eksiktir.
İmparatorluk yeni kurulduğu sıralarda, nüfusla birlikte tarım ve arazi konularında bilgi toplamaya özel önem verilmiş; 1326-1360 ve 1360-1389 yılları arasında toprak ve nüfus sayımları yapılmıştır. Daha sonra Padişah Kanuni Sultan Süleyman genel bir sayım yaptırmaya teşebbüs ederek, bunun her yüzyılda bir tekrar edilmesini Kanunname'ye yazdırtmıştır. Tarihçiler bu dönem içinde 1566-1574 yıllarında Genel Nüfus ve Arazi Sayımı, 1608 yılında tekrar bir nüfus sayımı uygulandığını yazmaktadır. Kemankeş Kara Mustafa Paşa Sadrazamlığı sırasında nüfus sayımlarının ülke için gereğini belirtmiş ve bunların otuz yılda bir tekrarlanmasını karar altına aldırtmıştır. Ancak sayısız savaş nedeniyle, bu süreye gereğince uyulmadığı gibi, sayım girişimleri sonuçlandırılamamış, fakat çalışmalara ve bilgi toplama faaliyetine devam edilmiştir.
19. Yüzyılın başından itibaren Ademi Merkeziyet sistemine dayalı olarak merkezde her nezarette, taşrada ise vilayet ve kazalarda istatistik büroları açılmış ve bunların çalışmalarını takip ve kontrol etmek için de ayrı bir merkezi organ kurulmuştur.
Başarı ile sonuçlandırılan ilk Nüfus Sayımı 1831 yılında yapılmıştır. Esas amacı askerlik yapabilecek halkın sayısı ve yeni vergi kaynaklarının saptanması olan bu sayımda, Rumeli ve Anadolu'da bulunan İslâm ve Hıristiyan tüm erkek nüfus kapsanmıştır.
1831 sayımından sonra 1844 yılında kadın nüfusu da kapsayan bir nüfus sayımı daha yapılmış, 1854'te ise yeni bir nüfus sayımına daha girişilmişse de bunun sonuçlandırılması kabil olmamıştır. 1870 yılında yapılmasına karar verilen Genel Nüfus Sayımı da uygulanamamıştır. 1874'te Tuna Vilayetlerinde yapılan bir nüfus sayımını, İmparatorluk döneminde girişilen ve uzun süre devam eden bir başka nüfus sayımı izlemiştir. 1878 Rus savaşını izleyen bu sayımda İstanbul nüfusu sayılmış, Trablus ve Arabistan'ın nüfusu ise tahmin edilmiştir. Aynı dönemde Nüfus Sicil-i Nizamnamesi çıkarılmış ve ilk kez Nüfus Müdürlüğü kurularak nüfus tezkereleri ile doğum, ölüm, yer değiştirme olaylarının kaydına başlanmıştır. 1891 yılında Bâb-ı Âli'de Merkezi İstatistik Encümeni kurulmuş, istatistik hizmetleri kanuni bir esasa bağlanmıştır.
1918 yılında çıkarılan yeni bir kanunla istatistik faaliyeti sadarete bağlı İstatistik Müdüriyet-i Umumiye'si bünyesinde toplanmış, kanunun uygulamasına bir yıl devam edildikten sonra kaldırılmış ve eski sistem Cumhuriyete kadar devam etmiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra, Türkiye'nin karşılaştığı önemli ihtiyaçlardan biri de ülkemizde yaşayan nüfusun sayısının, sosyal ve ekonomik niteliklerinin bilinmesi olmuştur. Bu nedenle, ilki 1927 yılında olmak üzere, 1935 yılından itibaren her beş yılda bir Genel Nüfus Sayımları yapılmıştır.
1990 Genel Nüfus Sayımı ülkemizde gerçekleştirilen 13'üncü sayım olmaktadır.
.....
Explanatory notes
A. A short review of the historical and legal background of population censuses in turkey
During the Ottoman era, statistical surveys in the form of population and land surveys were conducted every 30-40 years in order to determine the changes in the income generating sources assigned to Spahis (Cavalry Officers) and other state employees who were required to perform certain duties for the state.
With the founding of the Ottoman Empire, gathering information about the land and agriculture was considered necessary and censuses of population and agriculture were conducted from 1326 to 1360 and 1360 to 1389. Sultan Süleyman "the Lawgiver" -also known as "the Magnificent", attempted a general census and stipulated in his Code (Kanunname) that they be held every hundred years. During this period, it is known that a General Population Census and a Land Survey was held between 1566 ad 1574 and another Population Census was conducted in 1608. Grand Vizier "Kemankeş" Kara Mustafa Paşa, during his office emphasized the importance of censuses and ordered their repetition every 30 years. However, because of frequent wars it was not possible to accomplish this, but data gathering work was continued.
A decentralised statistical system was established at the beginning of the 19th Century by opening a statistical bureau in each ministry in the capital, and in each province and district centre in the country. To monitor and control the functions of these bureaus a separate central body was also established.
The first comprehensive population census was carried out in 1831. Its basic aim was to determine the number of Moslem and non-Moslem male population eligible for military service and also to identify new sources of tax income.
After this, another census covering the female population, also, was held in 1844. In 1854 yet another census who started but was not concluded. The General Population Census scheduled for 1870 was also not carried out. In 1874 a Census of the Danube Provinces was held followed by another in 1878, just after the Turco-Russian War, that covered Istanbul. In this census, the populations of Arabian territories and the province of Tripoli were estimated. It is in this period that Population Register Code was enacted and for the first time a Directorate of Population was established after which births, deaths and changes of residence were recorded. In 1891, the Central Statistical Council was established in Sublime Porte and statistical services were given a legal basis.
In 1918 a new law stipulated that the statistical services be assembled within the General Directorate of Statistics attached to the Grand Vizierate (Prime Ministry). However its practice lasted only a year, the law was abolished, and the previous system was carried on until the Republic.
After the foundation of the Republic, one of the priorities of the new administration was to determine the quantitative, social and economic characteristics of the population. The first census held for this purpose was in 1927, and the second in 1935. Since then General Population Censuses are carried out every five years, the 1990 General Population Census being the 13th.
.....
Genel nüfus sayımı, 1990 idari bölünüş
Devlet İstatistik Enstitüsü
Compte d’auteur
Genel nüfus samımı, 1990 idari bölünüş (Özet tablolar)
Census of population, 1990 administrative division (Summary tables)
T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü
State Institute of statistics Prime Ministry Republic of Turkey
Devlet İstatistik Enstitüsü’nün seri yayınları öncelikle yurt içi ve yurt dışı kamu ve
araştırma kurumlarına gönderilir. Bireysel araştırıcılara eldeki stok ölçüsünde hizmet verilir.
Mevcudu tükenen yayınlardan DİE Kütüphanesi, Necatibey Caddesi, 114, Ankara,
halk kütüphaneleri ile üniversite ve yüksekokul kütüphanelerinde yararlanılabilir.
Yayımlanmamış bilgiler aynı adresten istek üzerine sağlanabilir.
Periodical publications of the State Institute of Statistics (SIS) are primarily sent to domestic and
foreign public agencies and research institutions. Individual research workers are served
on the basis of availability of stock. Publications which are aut of print are available at the SIS library,
Necatibey Caddesi 114, Ankara and at other public and university libraries.
Unpublished data can be supplied upon request from the same address.
