VersionsThe Emergence of Kurdish Nationalism and the Sheikh Said Rebellion [English, Austin, 1989]
Kürt Milliyetçiliğinin Kaynakları ve Şeyh Said İsyanı [Türkçe, Ankara, 1992]
Kürt Milliyetçiliğinin Kaynakları ve Şeyh Said İsyanı
Robert Olson
Öz - Ge
Olson'un "Kürt Milliyetçiliğinin Kaynakları ve Şeyh Said İsyanı" konulu elinizdeki önemli eseri; bazı devletlerin, Kürt siyasi ve milli gelişmesini reddediyor olmasına rağmen, Kürtler'in, "tarihi" olan bir halk olduğunu açık bir şekilde göstermektedir, Robert Olson'un kendi ifadesiyle, Kürt halkının tarihini ve katkılarını incelemeden Osmanlı ve Türkiye tarihini yazmak, "Amerikalı zencilerin tarihini ve etkisini incelemeden Amerikan tarihini veya Sovyet Müslümanları'nın tarihini ve tesirini incelemeden Sovyet tarihini yazmaya benzer". Olson, Türk tarihçilerinin bu bilinçli ihmalinin, Batılı sosyal bilimcilerin gözünden kaçmadığını da vurgulamaktadır.
Elinizdeki eser; Kürt tarihinin ve milliyetçiliğinin 1880-1925 dönemine ilişkin, Batı dillerinde yapılmış ilk çalışmadır ve yayınevimizin daha önce yayımlamış olduğu 19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'nda Kürtler (Celilê Celil) ve Ağa, Şeyh ve Devlet (Martin van Bruinessen) adlı eserlerle birlikte çok Önemli bir yere sahiptir. Kitap; Büyük Britanya Devlet Arşivleri Bürosu'nda bulunan daha önce kullanılmamış belgelerle oldukça yetkinleştirillmiştir. Yazar; İngiliz, Türk, Ermeni, İran ve Arap tarihine ilişkin yeni malzemeler ve Türk-Ermeni halkları tarihinin en belirleyici dönemine yeni bakışaçıları sunmaktadır. Yayınevimiz, bu yönleriyle eserin önemli bir boşluğu dolduracağı inancındadır.
Prof. Robert Olson; Amerika / Kentucky Üniversitesi'nde Ortadoğu ve İslâm Tarihi öğretim üyesidir Elinizdeki önemli eserinin yamsıra pekçok kitabı arasında İran: Essays on a Revolution in the Making (1981) ve The Bath in Syria 1947-1982 (1982) sayılabilir.
İçindekiler
Önsöz / 7
Teşekkür / 9
Giriş (Wiliam F. Tucker) / 11
Bölüm I- Kürt Milliyetçiliğinin Doğuşu: Şeyh Ubeydullah ve Kürt İttihadı / 17
Hamidiye Alayları / 26
1908'den 1924'e Kadar Kürt Milliyetçiliği / 37
Bölüm II- Sevr'den Şeyh Said'e Kürt Milliyetçiliği / 51
Azadî'nin Kuruluşu / 72
Bölüm III- Mondoros'tan Lozan'a, Kürtler'e Yönelik Ingiliz Politikası / 85
Bölüm IV- İsyan İçin Seferberlik: Beytüşşebap’tan Piran'a / 139
Asi Kürt Kuvvetler ve Tenkil Harekâtına Katılan Türk Kuvvetlerine Dair Rakamlar / 155
Bölüm V- İsyan Ve Sonrası / 161
Bölüm VI- Şeyh Said Isyam'nın Uluslararası Boyutları / 191
Sonuçlar / 225
Sonuç / 229
Ekler / 243
Notlar / 269
Kaynakça / 304
Fotoğraflar
ÖNSÖZ
Şeyh Said İsyanı'nın farkına ilk kez, 1965-1973 yılları arasında Indiana Üniversitesinde Wadie Jwaideh'le Ortadoğu ve İslam Tarihi üzerinde çalışırken vardım. Profesör Jwaideh, Kürt ulusal hareketinin kapsamlı bir tarihini yazan ilk tarihçiydi ve öğrencileri de bu çalışmadan ilk yararlananlar olmuştu. Birlikte öğrenim gördüğüm dostum Bili Tucker, isyan hakkında ilkin bir master makalesi hazırladı. Ben Türkçe biliyordum, fakat Bili bilmiyordu; dolayısıyla Bili kendisiyle birlikte çalışmamı önerdi. Die Welt des Islams'da yayınlanan bir makaleyi böylece birlikte yazdık. Bu makale, Martin van Bruinessen Ağa, Şeyh ve Devlet’i yayınlamadan önce çıktı.
1979-1980 arasında izinli olarak Ingiltere'de bulunduğum sırada, Şeyh Sait İsyanı ile birlikte 1921-1925 döneminde Ingiltere'nin Kürtler'e karşı izlediği politika hakkında belge olup olmadığını araştırmaya karar verdim. Büyük bir sürprizle karşılaşarak özellikle Hava Bakanlığı arşivlerinde tam anlamıyla binlerce belge buldum. İsyan hakkındaki Hava Bakanlığı arşivleri daha önce kullanılmamıştı. Hava Bakanlığının 23 / 236, 237, 238 ve 239 sayılı arşivlerinde "Şeyh Said İsyanı" başlığı altında dört klasör saklanmaktaydı. Yalnız bu dört klasörde, 26 Şubat 1926'dan Ocak 1927'ye kadarki dönemi kapsayan 304 dosya bulunmaktaydı. Notlarda belirtildiği üzere, bu belgeler, Hava Bakanlığı arşivlerinde isyana ilişkin büyük sayıdaki belge ve malzemenin yalnızca özünü oluşturmaktaydı.
Sömürgeler Bakanlığı (Colonial Office) kayıtları da hayli zengindi. Sömürgeler Bürosu'ndaki isyanla doğrudan ilgili belge ve malzemenin de çoğunlukla Hava Bakanlığı kaynaklı olduğunu belirtmeliyim. Irak'taki hava istihbaratı, 1922'den 1925'teki isyana değin, Kürtler, Irak ve Doğu Anadolu konusundaki bilgilerin ana kaynağıydı. Dışişleri Bakanlığındaki isyanla ilgili kayıtların çoğu da, kendi kaynakları Hava Bakanlığı kayıtlarına dayalı olan Sömürgeler Bakanlığı raporlarına dayanıyordu.
Bu kayıtlar, isyana doğrudan tanıklık etmiş olan kaynaklara dayanılarak yazılmış ilk değerlendirme olan, bu kitabın temelini oluşturmaktadır. Irak'taki Ingiliz istihbaratı ile Suriye ve Lübnan'daki Fransız istihbaratının isyan konusunda düzenli olarak bilgi mübadelesinde bulunmuş olması nedeniyle Hava Bakanlığı arşivleri daha da zenginleşmiştir. Hava Bakanlığı arşivlerinde saklanan çok sayıda Fransız İstihbaratı raporları da vardır. Bu, fon yokluğu ve üniversite yükümlülüklerim nedeniyle Fransız arşivlerinde çalışma imkânı bulamamış olmamı telâfi etmektedir; ki, kuşkusuz bu arşivler, Ingiliz arşivlerinde bulunanların dışında isyanla ilgili hayli zengin veri içermektedir kuşkusuz. Eminim ki; Alman ve Sovyet arşivlerinde de isyana ilişkin hayli bilgi bulunmaktadır. Umarım, kitabım diğer bilimadamlarını bu arşivlerde çalışmaya teşvik eder. Bir gün bilimadamlarına açılabilirse, Türkiye'deki arşivler de hayli zengin bilgi sağlayacaktır.
Umarım bu kitap, bu arada Şeyh Sait İsyanı ve Birinci Dünya Savaşı sonrası Orta Doğu tarihini anlamaya yönelik çabalara bir katkıda bulunacaktır.
Robert Olson
Lexington, Kentucky
Giriş
Avrupalılar ve Avrupalı olmayan halklar arasındaki ilişkiler üzerine ustaca çalışmasında (Avrupa Ve Tarihi Olmayan Halk), Eric Wolf, Batıkların sözde ilkel halkları tanımlamakta kullandıkları kavramları inceler: "Tarihi olmayan", yani dış dünyadan ve birbirlerinden yalıtılmış halklar. Bu, kendisinin de kanıtlamış olduğu gibi, yanıltıcı bir görüştür. "Tarihleri inkâr edilmiş" halklardan da söz edilebilir. Filistinli Araplar, Ermeniler ve özellikle Kürtler'in son yüzyılı düşünülürse, böylesi bir terim ve tasarımın Batı Asya halklarına uygulanması oldukça anlamlıdır. Bu sonuncu grubun modern tarihi ve siyasi mücadeleleri, bu kitabın konusunu teşkil etmektedir.
Ortadoğu uzmanlarının pekâla farkında oldukları gibi, Kürtler, sürgünler dışında Kürdistan olarak adlandırılan bölgede yaşamakta olan ayrı ve farklı bir milliyettir. Kürtler'in çoğunluğu oluşturduğu bu bölge, Doğu Anadolu, Kuzeydoğu Suriye'nin uç bölgeleri, Kuzey Irak, Kuzeybatı Iran ve Sovyet Ermenistanı'nın (bugün Ermenistan Cumhuriyeti) güney ve güney-doğu bölgelerinden ibarettir. Yüzyıllardır bu bölgeye yerleşmiş olmanın dışında, Kürtler, modern Farsça ile ilişkili olmakla birlikte ayrı bir Hint-Avrupa dili olan ortak bir dili de paylaşmaktadırlar. Kürtçe konuşanların çoğunluğu üç lehçe (diyalekt) kullanmaktadır: Kurmanci, Sorani ve Kürdi. Az sayıda Kürt ise Zazaca olarak bilinen diğer bir lehçeyi de kullanmaktadır. Hangi lehçe olursa olsun, Kürt dili, gramer, sentaks ve lügat açısından farklı bir lisandır. Dahası, Kürtler kendilerine özgü bir folklora, vekayiname, şiir ve ondokuzuncu asırdan beri gazeteciliği de içeren kıdemli bir edebiyata da sahip bulunmaktadırlar.
Robert Olson
Kürt Milliyetçiliğinin Kaynakları ve Şeyh Said İsyanı
Öz-Ge
Öz-Ge Yayınları
Öz-Ge Yayınları: 12
Kürt Milliyetçiliğinin Kaynakları
ve Şeyh Said İsyanı
1880-1925
Robert Olson
Tercüme: Bülent Peker - Nevzat Kıraç
Öz-Ge Yayınları
Yönetim Yeri: Meşrutiyet Cad. 17 / 19
06640 Kızılay / Ankara
Tel: 418 22 96
Kapak Resmi: Hüseyin Acuntaş
Kapak Düzeni: Metin Turan
Basım Tarihi: Kasım 1992 Ankara
Saydam Matbaacılık M. Şti. Tel: 2313030 - Ankara
