Barzani’yle Konuşmalar

Journey Among Brave Men [English, Toronto, 1964]

Barzani’yle Konuşmalar [Türkçe, İstanbul, 1977]

Barzani’yle Konuşmalar

Dana Adams Schmidt

Yöntem

1973 yenilgisine dek Irak Kürt hareketi'nin önderliğini yapan Molla Mustafa Baıza ni’nin yaşamı ve düşünceleri hakkında birinci elden çok az kaynak bulunmaktadır. Bir belge olarak Amerikalı gazeteci Dana Adams Schmidt ile yaptığı konuşmaları yayınlamayı bu bakımdan yararlı bulduk. Bu, özellikle Amerika ve Irak Kürt hareketindeki Komünistlere karşı Barzani’nin düşüncelerini sergilemek açısından önemli.

Okuyucunun bu belgelerle 1973 yenilgisine yol açan gelişimleri daha iyi kavrayacağı ve değerlendireceği kanısındayız.

İçindekiler

Barzani’nin Öyküsü / 5

Kürt Demokrat Partisi / 39
Barzani ile Ağustos 1962’de
Yapılan Görüşmeler / 59
Barzani ile Şubat 1963’te Yapılan Görüşmeler / 81

Son Söz / 101

BARZANİ’NİN ÖYKÜSÜ

1963 Şubat’ında soğuk sisli bir sabah, Irak Kürdistan’ındaki Kala Diza kasabasının dışında, açıklık arazide Kürt güçlerinin genel komutanı Molla Mustafa Barzani tek başına duruyor ve bir konuk fotoğrafçının her açıdan kendisine nişan almasına izin veriyor. Barzani olağanüstü güçlü yapıda sırım gibi biri kendinden emin davranışları ve insanın içine nüfuz eden gözleri var, şimdi alaycı bir bakışla bıyık altından hafifçe gülümsüyor.

Üçyüz metre kadar uzakta herhalde Barzani güçlerinin subaylarından ve mahalli ileri gelenlerden oluşan yüz kişilik bir gurup saygıyla duruyor. General yavaş yavaş onlara doğru yürüyor. Kendinden emin adımlarla acele etmeden ilerliyor. Gülümsüyor. Önündekiler huşu içinde açılıyor. Barzani ortalarında resimlerini almak için, onlara yaklaşmalarını, arkasında durmalarını söylemek gerek.

Barzani onlardan biri gibi giyinmiş, kurşuni beyazlı aşiret giysileri var üzerinde, belinde çift fişekli bir kemer, başında ise aşiretinin kırmızı ve beyaz renkli sarığı. Orta boylu. Ama adamlarının ortasında bir dev gibi. Barzani, Kürt ulusal davasının sembolü; Barzani, Irak Kürt hareketinin yöneticisi, askeri ve siyasi önderi, yürek ve beyni, Kürdistan’ın en sevilen ve en korkulan adamı.

Barzani bugün büyük bir başarı kazandı. Bağdat’taki temsilcilerinin dönmesini bekliyor. Temsilcileri oraya dilekçe vermek için değil, Kürtlerin taleplerini, Irak devleti içindeki muhtariyetlerine ilişkin koşullarını bildirmek için gitmişlerdi.
Şu an Barzani kendinden son derece emin görünüyor. Peki, onun hakkında neler biliyoruz?

Barzani bir aristokrattır. Barzani bana Barzanilerin kendi bölgelerinde bin yılı aşkın zamandır önder aile konumunda olduğunu söyledi. Ataları Amadiya prensleriymiş, ama bir zaman gelmiş en büyük oğul başa geçmeyi reddetmiş. Küçük kardeşi lehine yönetimden ayrılmış. Ama daha sonra kardeşinin yönetimini acımasız ve haksız bularak kararından caymış. Amadiya’dan Barzan bölgesine çekilmiş, orada ne kendisi ne de torunları yönetici olarak otorite kazanamamakla birlikte, aile moral otoritesini sürdürmüş. Yüzyıllar içinde Amadiya prensleri silinmiş gitmiş, ama dağlık bölgede önemli bir toprağa sahip olan Barzani ailesi, kimi askeri önder, kimisi de dini önder olarak yönetici rollerini sürdürmüşler. Ama Barzaniler her zaman savaşçı olarak kalmışlardır. «Erkek kılıçtan geçmek için doğmuştur» diyen eski Kürt atasözüne uygun olarak yaşamışladır. Türklerle, İranlılarla, Araplarla, komşu Kürt aşiretleriyle savaşmışlardır.

Ondokuzuncu yüzyıl başlarında, Barzani ailesi kendi bölgelerinde Sufiliğin, ondördüncü yüzyılda Türkistan’da doğan İslâmlığa heyecanla bağlı olan Nakşibendi tarikatının önderi olmuştur. Bu tarikatı Kürdistan’a. Mevlana Halid, Ondokuzuncu yüzyıl başlarında sokmuştu, tarikatın önderliği ise Şemdinli Şeyh Taha’dan Barzan köyünde yaşayan Şeyh Tajaddin’e geçmişti. Barzan köyü de o sıralar, Zab ırmağının öte yakasından gelen ve köyün eski Hris-tiyan ve Yahudi sakinlerini kovan Barzaniler tarafından kurulmuştu.

Şeyh Tajaddin’in oğlu ve halefi olan Abdel Salam Musul'da Osmanlılar tarafından asıldı. Bir ayaklanmayı yönetmiş ve iskana karşı çıkmak için girişimde bulunmak üzere Musul'a gelmişti. I. Abdel Salam’ın yerine Nakşibendilerin başı olarak oğlu Muhammed geçti; Muhammed, ünlü Molla Mustafa da dahil olmak üzere oğulları, mistik dini önderliği ve garip ölümü nedeniyle ilgiye değer.

Şeyh Muhammed kendisini fanatik biçimde izleyen bir mürid topluluğu oluşturmuştu. Şeyh Muhammed, Mehdi (İslâm Mesihi) hakkında müridlerine bir çok şeyler anlatmıştı. Bir gün onlara, Deccal'ın bir atın bir yılda aldığı mesafeyi bir günde aşabilen olağanüstü bir ata sahip olduğunu söylemiş. Müridleri «Peki o zaman Mehdi nasıl kaçabilecek?» diye sormuşlar. Şeyh Muhammed, «Uçacak, elbette» diye karşılık vermiş.

Müridleri uzun süre Şeyh Muhammed’in gerçekten Mehdi’nin kendisi olup olmadığını merak edip durmuşlar.' Şeyh, Mehdi’nin okumuş birisi olacağını söylememiş miydi? Onun bir bilge ve adının da Muhammed olacağını söylememiş miydi?

İçlerinden birisi, «Eğer Mehdi’yse, o zaman uçabilmesi gerek» diye parlak bir düşünce ileri sürmüş. Ve müridler bunu sınamağa karar vermişler.

İhtiyar adamın karşı çıkmasına rağmen, kucaklayıp yukarı çıkarmışlar ve uçup uçamıyacağını görmek amacıyla Şeyhi evinin penceresinden aşağı bırakıvermişler.

Bu müridlerin kötü niyetli olmadıklarına inanmak benim için zor. Ama anlatılan hikaye bu.
Muhammed’in sekiz oğlundan en büyüğü olan II. Abdel Salam dinsel önderliği devraldı, ama 1914’ de Musul’da asıldı.
Mustafa Barzani, bana kardeşinin İstanbul’da ki Jön Türk rejiminin koyduğu yeni baskı yasalarına karşı direnen Kürt ileri gelenleri arasına katıldığını söyledi. Ancak bu yeni yasaları zorla uygulamak üzere dağlara Osmanlı birlikleri gönderildiğinde, yalnız Abdel Salam direnmişti. Ve bunun karşılığında en ağır biçimde cezalandırıldı.

Dini önderlik için sırada Muhammed’in ikinci büyük oğlu Ahmed vardı; Ahmed Nakşibendi mistisizmi içinde babasına karşıt bir yol tutmuştu. Ondan yirmi yaş küçük olan en küçük kardeşi Molla Mustafa ise, Barzani aşiretinin askeri önderi oldu. Ona «Molla »adını takmışlardı, ama bunun dinsel bir nedenle değil, dayısından dolayı olduğunu belirtmek gerek.
Barzani aşireti 1906’da -Molla Mustafa çocukken yalnız 750 aileden oluşuyordu!*), ama Barzan Şeyhine dini rehber ve pir gözüyle bakan çeşitli aşiretlerin de katılmasıyla kısa zamanda büyüdü. Bunlar arasında 1906’da 1800 aileden oluşan Şirvanı ...

(*) William Eagleton, 1946 Mahabad Kürt Cumhuriyeti!, Koral Yayınları - İstanbul.

Dana Adams Schmidt

Barzani’yle Konuşmalar

Yöntem

Yöntem Yayınları
Barzani’yle Konuşmalar
Dana Adams Schmidt
Türkçesi: Ahmet Dere

Nartoahçe Sok. Eser Han
No : 50 - 51 Cağaloğlu
P.K., 1196 - İstanbul

İlk Basımı:
Journey Among Braue Men,
Atlantie Monthly Press, Toronto 1964

Türkiye Basımı :
Yöntem Yayınları
Temmuz 1977, İstanbul

Dizgi - Baskı
Doyuran Matbaası