La bibliothèque numérique kurde (BNK)
Retour au resultats
Imprimer cette page

Türkiye'nin Düzeni - I


Éditeur : Tekin Date & Lieu : 1975, İstanbul
Préface : Pages : 608
Traduction : ISBN :
Langue : TurcFormat : 130x195 mm
Code FIKP : Liv. Tur. Avc. Tur. (1) N° 2144Thème : Général

Türkiye'nin Düzeni - I
Versions

Türkiye'nin Düzeni - I [Türkçe, İstanbul, 1975]

Türkiye'nin Düzeni - II [Türkçe, İstanbul, 1975]


Türkiye'nin Düzeni - I

Doğan Avcıoğlu

Tekin Yayınevi

Yayınevimiz, Doğan Avcıoğlu'nun büyük ilgi gören Türkiye'nin Düzeni yapıtının dokuzuncu basımını, günümüzün ekonomik, politik ve sosyal olaylarının ışığı altında gözden geçirilmiş ve en yeni istatistiklerle geliştirilmiş olarak kamuoyuna sunar.
Doğan Avcıoğlu, bu yapıtıyla, birkaç yüzyıl önce yeryüzünün en ileri ülkesi olan Türkiye'nin, geri kalmış ülkeler arasına düşüşünün nedenlerini araştırmaktadır: Japonya, Ondokuzuncu Yüzyılın ilk yarısında ortaçağ karanlıkları içinde yaşarken bir silkinişte kalkınabilmiştir de, Türkiye, yüzelli yıllık kalkınma ve Batılılaşma çabalarına karşın, neden hâlâ geri kalmış bir ülkedir?
Mazlum milletler arasında ilk kurtuluş savaşını Atatürk Türkiyesi vermiş ve bağımsızlık içinde devrimler yoluyla çağdaş uygarlığa ulaşmayı amaç edinmiştir. Fakat aradan elli yıl geçtikten sonra, bağımsızlığımız ve çağdaş uygarlığa ne ölçüde yaklaştığımız günümüzde tartışma konusu olmaktadır. Gidiş nereyedir ve bu gidişle kalkınabilir ve çağdaşlaşabilir miyiz? Türkiye'nin düzeni geçmişte ne idi, bugün nedir? Bu soruların cevaplandırılması, tarihimizin yeni bir görüşle incelenmesini gerektirmiştir. Eski Osmanlı düzeni, Tanzimat Batıcılığı, İttihat ve Terakki milliyetçiliği, Kurtuluş Savaşı ve Atatürk devrimleri, 27 Mayıs ve 12 Mart, otuz yıllık demokrasi denemesi sosyo-ekonomik açıdan değerlendirilmiştir.
Bu tarihsel değerlendirme, çağdaşlaşma çabalarındaki başarısızlığın nedenlerini ortaya koyarken, çağdaşlaşma yollarının araştırılmasına açılmıştır. Türkiye'nin Düzeni yapıtı, dün ve bugün ile yetinmeyerek yarının Türkiyesinin bu temel sorununa sosyo-ekonomik açıdan bir cevap getirmeye çalışmaktadır.


Doğan Avcıoğlu, 1926'da Mustafakemalpaşa - Bursa'da doğdu. Fransa'da iktisat ve siyasal bilimler öğrenimi gördü. 1955'te Türkiye'ye döndü ve Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü’nde çalıştı. 1956'dan itibaren CHP'de araştırmacı olarak çalıştı ve partinin yayın organı Ulus gazetesinde ve haftalık Akis vb. dergilerinde de yazılar yazdı. 27 Mayıs Darbesinden sonra CHP'den Temsilciler Meclisi'ne üye seçildi ve 1961 Anayasası’nın hazırlanmasına katkıda bulundu.
Yön dergisinin kurucularından olan Avcıoğlou, 1960'lı yılların siyasal düşünce aktörlerinden oldu.
1968'de yayımladığı Türkiye'nin Düzeni adlı kitabında Türkiye'nin geri kalmışlığının nedenlerini araştırdı, bir tür devletçi-sosyalist bir ekonomi modeli önerdi.
1963-1965 arasında Türk-İş Araştırma Merkezi müdürlüğü, 1968-1969'da ise CHP Yüksek Danışma Kurulu üyeliği yaptı. 1969'da, haftalık Devrim gazetesini çıkarmaya başladı ve "Millî Demokratik Devrim"i savundu. 12 Mart 1971 muhtırasından sonra 9 Mart 1971 darbe teşebbüsünde "orduyu başkaldırmaya teşvik" iddiasıyla yargılandı ve beraat etti. Avcıoğlu, 1973'te siyasal yaşamdan çekildi ve 4 Kasım 1983'te, İstanbul'da öldü.


İçindekiler

Birinci Bölüm
Sanayi İhtilâlini Türkiye Başlatabilirdi

I. Osmanlı Toplum Düzeni
Çağdaş Uygarlık Düzeyinin Üstündeydik / 11
Asya Üretim Tarzı Nedir? / 13
Kapitalizme Geçebilecek miydik? / 29
Zenginleşen Köylüler / 31
İlk Türk Kapitalistleri / 33
Tarımda Büyük Çiftlikler / 34
Köylerden Şehirlere Akın / 35
Türkiye’nin Vakıf Bankaları ve Et Bank / 38
XVII. Yüzyıl Başmda Türk Sanayii / 40
Bilim ve Teknikte Türkiye / 42

II. Doğu Üstünlüğünden Batı Üstünlüğüne Geçiş
Batı Mucizesinin Anahtarı / 47
Batı’nın Büyük Talanı / 50
Tehlikenin Okyanuslarda Yattığını Anlamıştık / 53
Devlet Buhranı / 56
Celâli İsyanları / 58
Derebeyleri Sahnede / 66
Bir Utanç Belgesi: «Sened-i İttifak» / 70
Derebeyi, Feodal Bile Değildir / 73

III. Türkiye’de ve Japonya’da Batılılaşma
(Japonya Kalkındı, Türkiye Neden Kalkınamadı?)
İlk Batılılaşma Çabalarımız / 76
Batı’ya Kapalı Japonya / 82
Tepeden İnme Kalkınma / 86
Devlet Eliyle Kapitalist İmali / 87
Japon Kalkınmasının Bilançosu / 91
Japon Mucizesinin Sırrı / 93
Almanya’nın Kalkınması / 96
Rusya’ya Gelince / 98
ABD’de Kalkınma / 98
Marx, Engels ve Serbest Ticaret! / 99

IV. Empeyalizmin Boyunduruğunda Türkiye
Türkiye’nin İdam Fermanı / 102
1838 Antlaşması Nedir? / 104
Açık Pazardan Gelen Batı Uygarlığı / 108
Türk Sanayii Nasıl Çöktü? / 109
Modern Sanayi Kurma Çabaları / 111
Mısır Kalkınmasının Sonu / 116
Tanzimat Reformları / 118
Düyunu Umumiye Nedir? / 126
Jandarmalı Tütün Rejisi / 134
Demiryolları ve Nüfuz Bölgeleri / 141
Anadolu’da Almanlar / 145
Almanların Müslümanlığı / 148
Türkiye’nin Paylaşılması / 149
Chester Projesi / 151
Gizli Petrol Savaşı / 153
Boraks’ın Hikâyesi / 160
Öteki Yabancı Sermaye Yatırımları / 164
Tarımda Yeni Düzen / 168

V. Açık Pazar Türkiye’sinde Yeni Toplumsal Yapı
XX. Yüzyıl Başında Köy / 175
Derebeyi ve Toprak Ağası / 178
Bir Ağanın Doğuşu / 181
Namık Kemal Köylüyü Anlatıyor / 185
Rum ve Ermeni Kompradorlarının Yükselişi / 193
Yeni Bir Tip: Lövantenler / 196
1 Numaralı Komprador: Abdülhamit / 211
Sultan’ın Siyonistlerle Pazarlığı / 216

VI. Birinci Bölümün Sonucu

İkinci Bölüm
Sömürgeleşmeye Karşı Milliyetçi Tepkiler

Giriş
Milliyetçilik Bayrağını Ordu Yükseltiyor.

I. Namık Kemal Vatanseverliği ,;i
Jön Türkler 239

II. 1908 Hareketi
İttihat ve Terakki’nin Toplumsal Temeli / 249
Tanzimat Fikirleriyle Devrimcilik / 259
Milliyetçilik ve Halkçılık / 260
«Millî İktisat» Denemesi / 263
Atatürk Reformlarının Kökeni / 276

III. Kurtuluş Savaşı’nda Milliyetçilik
Kurtuluş Savaşı’nda Köylü / 280
Kurtuluş Savaşı’nda Kompradorlar / 284
Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu Eşrafı / 286
Milliyetçilerin Tutarsızlıkları / 315
Kurtuluş Savaşında İktisadi Görüşler / 324
Kurtuluş Savaşmda Bolşevikler / 329
Atatürkçü Tez / 337

IV. Kurtuluştan Sonra
İzmir İktisat Kongresi / 340
Toprak Reformu / 351
Halkçılık ve Halk Partisi / 356
Kalkınma Yolu: Milli İktisat / 367
Örnek Müteşebbis: Gazi / 371
İş Bankası / 373
Ziraat Bankası / 377
Şeker Sanayii / 378
Sanayi ve Maadin Bankası / 378
Teşvik-i Sanayi Kanunu / 381
İthalâtçılar, Sanayileşmeyi Baltalıyor / 384
Kâğıt Sanayiinin Hikâyesi / 387
Çimento Sanayii / 393
Özel Teşebbüsçülüğün Bilançosu / 395
Özel Teşebbüsçü Tekelcilik / 400
Bir Sigortacılık Hikâyesi / 410
Kibrit Tekeli ve Ötekiler / 414
Bir Uçak Hikâyesi: Tatko / 425
Ankara Yağma Ediliyor / 432
Cumhuriyet Burjuvalarının Yaşantıları / 439
Millî Kapitalizmin Yabancı Ortakları / 443

V. Devletçilik Yılları
Devlet Sosyalizmi / 448
İlk Beş Yıllık Plan / 451
Yabancı Şirketlerin Millileştirilmesi / 453
Devletçilik ve Özel Teşebbüs / 459
Savaş Ekonomisi / 464
İşçi Haklarının Kısıtlanması / 466
Savaş Zenginleri / 471

VI. Tarımda Devletçilik
İlk Makinalaşma Hareketi / 479
Köy Kalkınması / 484
Toprak Reformunun Hikâyesi / 489
Köy Enstitüleri / 498

VII. İkinci Bölümün Sonucu
Bir Değerlendirme / 503

Üçüncü Bölüm
Devrimciliğin Sonu: Tanzimat Batıcılığına Dönüş

I. Sınıflar Açısından Çok Partili Düzen
Çok Partili Düzene Geçişte Dış Etkiler / 415
Amerikan Tipi Demokrasi / 522

II. Türkiye’deki Amerika
Atatürkçü Dış Politikanın Sonu / 533
Ekonomik Sistem Kavgası / 546
Askeri Yardımlar / 552
Amerikan Kalkınma Modeli / 556

III. İşbirlikçi Kapitalizm ve İrtica
Antikomünist İdeoloji / 563
Devletçiliği Tasfiye Yılları / 568
Dolar Diplomasisi / 576

Notlar
Birinci Bölümün Notları / 589
İkinci Bölümün Notları / 600
Üçüncü Bölümün Notları / 607


BİRİNCİ BÖLÜM

Sanayi İhtilâlini Türkiye Başlatabilirdi

I. Osmanlı Toplum Düzeni
II. Doğu Üstünlüğünden Batı Üstünlüğüne Geçiş
III. Türkiye ve Japonya’da Batılılaşma — Japonya Kalkındı, Türkiye Neden Kalkınamadı?
IV. Emperyalizmin Boyunduruğunda Türkiye
V. Açık Pazar Türkiye'sinde Yeni Toplumsal Yapı
VI. Birinci Bölümün Sonucu

I

Osmanlı Toplum Düzeni

Çağdaş Uygarlık Düzeyinin Üstündeydik

Diyorlar ki, bu düzene dokunulamaz, bu düzen atalarımızdan kalmıştır. «Bu düzeni yıkmak, değiştirmek istemek, milletimizin değer hükümlerini, inançlarını, örf ve ananelerini ortadan kaldırmak demektir.»1

Bu düzen, gerçekten, milletimizin değer yargılarını, inançlarını ve geleneklerini yansıtan, atalarımızdan kalma ve korunmaya değer bir düzen midir?

Sorunun cevabını tarihimize, bize unutturmak için çaba harcanan tarihimize, bırakalım. Çok gerilere gidecek değiliz: 1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra, Oğuz boyundan Türklerin büyük yığınlar halinde Anadolu’ya akmasıyla, önce Selçuklar, sonra OsmanlIlar olmak üzere, Anadolu’da Türk devletleri kuruldu. Gerek Selçuk, gerek Osmanlı devleti, çağına göre ileri bir toplum düzenine dayanmaktaydı. O tarihlerde biz Batı’ya değil, Batı bize el açmaktaydı. Fransa Kralı François I, Osmanlı Devletinden 2 milyon duka altın borç ile cephane, at ve savaş gemisi istemekteydi. Akdeniz adaları ve İtalya, açlıktan ölmemek için Türk buğdayına muhtaçtı.2 Kraliçe Elizabeth, Türklerin yün boyama tekniğini çalmak ve İngiltere’ye Türk işçileri kaçırmak amacıyle İstanbul'a ajanlar gönderiyordu. Fransız yazarı Braudel'e inanmak gerekirse. Kral Henry VIII, Kanunî Süleyman zamanında, Türk Hukuk Sistemi’ni incelemek üzere İstanbul’a heyet yolluyordu.

Doğu Avrupa’nın hattâ Almanya’nın iyice sertleştirilmiş köylü halk kitleleri, Osmanlıyı bir kurtarıcı olarak bekliyordu. Yavuz Sultan Selim, Süveyş Kanalını açarak denizden Hindistan’ın fethini planlıyordu. Başka bir sultan, filo ve top yollayarak, bir Endonezya prensine askerî yardım yapıyordu.

Çağına göre ileri bir uygarlık düzeyine ulaşmış olan Osmanlı düzeni, tarihin tanıdığı toplumsal kuruluşlar açısından, nereye yerleştirilebilir? Başka bir deyişle, o tarihlerde Osmanlı toplumu. Batı ülkeleri gibi, feodal düzenin içinde miydi? Tarihçilerimiz, bu soruya, «Hayır, Osmanlı toplum düzeni, Batı feodalitesinden farklıdır» cevabını vermektedirler. Osmanlılarda merkezî bir devlet yapısı ile toprakta devlet mülkiyetinin varlığı ve bir aristokratik hiyerarşinin olmayışı, «sipahi» nin «senyörden çok memura, «reaya»nın ise «serf»ten çok «hür köylü»ye benzetilişi, tarihçilerimizi böyle bir düşünceye itmektedir. Ne var ki, yalnız farkları belirtmekle yetinen tarihçilerimiz, «Peki, Batı feodalitesi değildik, ama neydik?» sorusunu cevapsız bırakmaktadırlar. Batı ülkeleri gibi, biz de, Osmanlı düzeninin kendi iç evrimi ile, daha üstün bir düzene, sanayi kapitalizmine, geçebilecek miydik? Belli değildir.

Sosyolog Behice Boran ise, bu görüşe karşı çıkarak, «Batı'daki feodalite ile Osmanlı İmparatorluğu, feodal tip toplumun iki değişik örneği (variantı)dir» demektedir.9 Behice Boran'a göre, Osmanlı düzeni, mahalli feodaliteyi dahi tasfiye edememiş bir «merkezi feodalite»dir.
Batı’da serfin kişisel bağımlılığı ve köleliği, Doğu’da ise reayanın özgürlüğü arasındaki fark, sanıldığından çok azdır. Her ikisi de, «toprağa bağlı emekçi sınıf»tır ve feodal düzen bakmandan asıl önemli olan budur. Sipahinin mülkiyetten yoksunluğu da birçok halde nazari kalmakta, bunlar, «mülk sahipleriymiş gibi toprağın ve toprak emekçisinin ürünlerinden» faydalanmaktadırlar. Esasen Batı'da da senyör, önceleri memur niteliğinde idi. O halde, aralarında farklar olmakla birlikte, Osmanlılarda da Batı’daki gibi feodal bir düzen vardı.*

Asya Üretim Tarzı Nedir?

Son zamanlarda üçüncü bir tez ortaya atılmıştır. Denilmektedir ki. «Hayır, Osmanlı düzeni feodal değildir, Asya Üretim Tarzı’na dayanan bir düzendir.» Asya Üretim Tarzı, Marx tarafından ortaya atılan, fakat yeterince geliştirilmemiş bir kavramdır. İktisat Fakültesinde İktisadi Düşünce Tarihi dersinde Asya Üretim Tarzı okutulmaya başlandığına ve üniversitelerimizde bu konuda seminerler düzenlendiğine göre, XVI. yüzyıl öncesi Osmanlı toplumuna yakıştırılan bu kavram üzerinde kısaca durmak gerektir.

Kapital yazarı. Doğu toplumlarının evrimi ile dolaylı olarak ilgilenmiştir. Marx, esas itibariyle sınai kapitalizme yol açan şartların Doğu'da değil de neden Batı’da oluştuğu ...

* Niyazi Berkes, Osmanlı ekonomik düzeni için, «kapitalizm öncesi emtia üretimi ekonomisi» deyimini uygun görmektedir. Prof. Berkes böylece, feodal bir ekonominin yanı sıra, emtia üretimi yapan bir kesimin varlığını belirtmek istemektedir. İlerde göreceğimiz üzere, ister Doğu’da ister Batı’da olsun, kapitalizm öncesi düzenden kapitalizme geçişte, eski düzen içinde bir «kapitalistik» kesim doğmuş ve gelişmiştir. Bu nedenle, Osmanlı düzenine ait bir özelliği dile getirmeyen Berkes’in terimi Batı feodalizmi için de kullanılabilir. (Prof. Niyazi Berkes, Türkiye İktisat Tarihi, 1969, s. 25). Başka bir yerde Berkes. Osmanlı düzeninin Batı feodalizmine üstünlüğünü ileri sürmektedir: «Osmanlı Padişahlık Sistemi, ister Doğu’daki yarıfeodal veya feodalleşme halindeki yerlerde, ister Batı’da eskiden beri feodal veya daha da koyulaşmaya başlamış feodalizm bulunan yerlerde feodalizmle nerede karşı karşıya gelmişse orada feodal sisteme karşı üstünlüğünü göstermiştir.» (Türkiye İktisat Tarihi, Cilt H. s. 44)

 


Doğan Avcıoğlu

Türkiye'nin Düzeni - I

Tekin Yayınevi

Tekin Yayınevi
Türkiye'nin Düzeni - I
(Dün-Bugün-Yarın)
Birinci Kitap
Doğan Avcıoğlu

Kapak: Said Maden

Yıldız işareti (*) ile gösterilen açıklama notları
ilgili sayfaların altına dip notu olarak konulmuştur.
Rakamlarla gösterilen bibliyografya notları,
kitabın sonuna eklenmiştir.
Öz adlar dizini, İkinci Kitap’ın sonundadır.

Dizgi, baskı : Yaylacık Matbaası, İstanbul, 1975



Fondation-Institut kurde de Paris © 2024
BIBLIOTHEQUE
Informations pratiques
Informations légales
PROJET
Historique
Partenaires
LISTE
Thèmes
Auteurs
Éditeurs
Langues
Revues