Versionsİttihat-Terakki ve Kürtler [Türkçe, Stockholm, 1990]
İttihat Terakki ve Kürtler [Türkçe, Ankara, 1992]
İttihat Terakki ve Kürtler
Naci Kutlay
Beybûn
Son yüzyıl Türkiye tarihi, bir bakıma İttihat ve Terakki Partisi veya Cemiyeti tarihi demektir. Altı yüz yıllık Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarındaki ve Türkiye Cumhuriyeti'nin geçirmekte olduğu değişmelerin temelinde, İttihat ve Terakki anlayışının etkileri baş etmendir. Bu nedenle, İttihat ve Terakki iyi bilinmeden, Türkiye'yi ve yaşamakta olduğumuz sorunları değerlendirmek olanaksızdır. Daha da ileri giderek, bazı komşu ülkelerin tarihinde ve sosyal yapılanmasında, İttihat ve Terakki etkeninin büyük bir önem taşıdığını söylemek, doğru bir tanımlamadır kanısındayım. En başta Irak, Suriye, Kıbrıs, Yunanistan, Azerbaycan ve Ermenistan bu etkiyi duydular.
.....
Naci Kutlay, 1931 yılında Tuzluca'nın Tendürek köyünde dünyaya geldi. İlk ve Ortaokulu Ağrı'da, liseyi de Erzurum da bitirdikten sonra Ankara Tıp Fakültesinden 1957 yılında mezun oldu. Aynı fakültede Genel Cerrahi ihtisası yaptı. Değişik il ve ilçelerdeki sağlık kurumlarında görev aldı. 1959 yılında tutuklanan "49" Kürt aydınından biridir. 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 Askeri Yönetim'lerince tutuklandı. 12 Eylül tutuklaması sonrası salıverildi; ancak, yeniden tutuklanma girişimi karşısında yurtdışına çıktı. Şimdi İsveç'in başkenti Stockholm'da genel cerrah olarak çalışmaktadır. Tarih ve edebiyata ilgi duyan Kutlay'ın yayınlanmış ve yayınlanmak üzere olan eserleri şunlardır: 1 - "İttihat-Terakki ve Kürtler" tarihi araştırma, 1. Basım 1990 Stockholm, 2. Basım 1991 Istanbul. 2 - "Zeviyên Soro" Kürtçe roman, 1. basım 1988 Stockholm, 2. basımı Türkiye'de yapılmaktadır. 3 - "Soro'nun Toprakları" ise "Zeviyên Soro"nun Türkçesi olup basımdadır. 4 - "Evîna Cemilê" - Cemile'nin Aşkı, Cengiz Aytmatov'un "Cemile" adlı eserinin Kürtçe tercümesi, Fırat yayınları'ndan. 5 - "Dê û Damarî", Ermenistan Kürt yazarlarından Egîdê Xudo'nun Kürtçe romanı, Kril alfabesinden Latin alfabesine uyarladı, basımdadır. 6 - "Bergeh" dergisinde yayınlanan "İsveç Gizli Belgelgelerinde Kürtler" araştırması.
İçindekiler
Üçüncü baskıya önsöz / 5
Sunuş / 7
Ittihat ve Terakki iktidarı öncesinde Kürdistan ve Kürtler / 11
Hamidiye alayları ve sonrası / 24
19. Yüzyıl sonunda genel durum / 31
Anadolu - Bağdat demiryolu / 34
20. yızyıla girildiğinde Kürdistan'daki gelişmeler / 38
İttihat ve Terakki'nin kuruluşu / 61
İttihat ve Terakki'nin iki Kürt kurcusu / 65
İttihat ve Terakki'nin kurcusu Kürtlerin belirgin özellikleri / 73
İttihat ve Terakki'ci önde gelen Kürtler / 77
Avrupa'da İttihat ve Terakki çalışmaları ve 1908 devrimi / 106
Birinci İttihat-Terakki Kongresi ve sonrası / 110
Prens Sebahattin ve Kürtler / 115
İkinci İttihat ve Terakki Kongresi / 118
İttihat-Terakki'nin sınıfsal ve sosyal özellikleri / 122
İtihat ve Terakki iktidarında Kürdistan ve Kürtler / 134
Mela Selim ya da Hizan İsyanı / 161
İttihat ve terakki'nin Kürdistan şubeleri / 189
1908 milletvekili seçimlerive parlamenter yaşam / 191
İttihat - Terakki ve ulusal sorun / 197
Kürtler örgütleniyor / 218
İttihat ve Terakki giderek sertleşiyor / 228
Kütler'in karşı tutum alması / 232
Osmanlılık ve Türkleştirme anlayışı / 249
Ermeni kırımı ve Kürtlerin göçe zorlanmaları / 259
Halklara karşı olan ikiyüzlü politika / 264
Sykes-picot anlaşması / 276
İttihat ve Terakki'nin son dönemi ve getirdikleri / 277
Kürtler Lenin'e başvuruyor / 309
Ordunun sivil yönetimlere "müdahale" eğilimi / 347
İttihat ve terakki karşıtı, Kürt "150"likler / 350
Edebiyatta İttihat-Terakki ve Kürt ılişkileri / 352
Bazı belirlemeler / 353
ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ
İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kuruluşunun 100. yıldönümü olan 1989 yılı sonlarında, incelemekte olduğum İttihat ve Terakki Cemiyet ve Partisi'nin Kürtlerle ilgili yanını yayınlamak ve böylece bu yanı da tartışmalara iletmek istedim. "Ittihat-Terakki ve Kürtler'in Stockholm'da yayınlanan 1. baskısı, 1989 yılı sonuna yetişmedi, iki ay gecikerek 1990 başlarında okuyuculara sunuldu. Ne var ki, bu konuyu kamuoyundaki tartışmalara taşımada başarılı olunamadı. Basından izlediğim kadarıyla, kimse, Kürtlerle İttihat'çıların ilişkilerini, İttihat-Terakki'nin burjuva düşüncelerinin Kürtlerdeki etkilerini irdelemedi. Bunu, konunun özelliğine bağladım, ayrıca, bu konudaki kaynaklar da kısıtlıdır, bu da etken olabilir diye düşündüm.
Bu arada İttihat'çılara ilişkin anılar ve yeni yayınlar kütüphanelerimizi zenginleştirdi.
Bu kez, Koral ve Fırat yayınevleri birlikte, ikinci basımı Türkiye'de gerçekleştirdiler. İttihat-Terakki ve Kürtler incelemesi sessiz bir şekilde ve kısa bir sürede okuyuculara kavuştu. Birçok yazar ve araştırmacı da, incelemeye, kaynakları arasında yer verdiler.
Aradan geçen ikibuçuk yıl içinde, konuya daha derinliğine bakma olanağını buldum, yeni belge ve kaynaklarla kitabı yeniden gözden geçirdim. Birçok konunun açılması gerektiğini sezdim. Eski baskılarda oldukça kısa tutulan konuları yeni bilgilerle genişlettim. ;Böylece kitap, iki misli bir genişliğe kavuştu.
Günümüzde İttihat'çı, Hürriyet ve İtilafçı, İttihad-ı Muhammedi'ci ve Kürdistan Teâli'ci mirasa sahip partiler yeni biçim ve koşullarda politik örgütlülük içindedirler. Doğal olarak, mirasını aldıkları bu örgütlerden değişik bir anlayışta ve değişik koşullarda olmalarına karşın, miras aldıkları birçok özellikleri de sürdürüyorlar. Bu nedenle, günümüz politik yaşamı, İttihat-Terakki döneminin iyi algılanması gerektiğini zorunlu kılıyor.
Bu anlayış beni üçüncü baskıyı yeniden gözden geçirme, genişletme ve zenginleştirmeye götürdü. Ne ölçüde başarılı olduğumu birlikte göreceğiz.
Mayıs 1992
Stockholm.
Sunuş
Son yüzyıl Türkiye tarihi, bir bakıma İttihat ve Terakki Partisi veya Cemiyeti tarihi demektir. Altı yüz yıllık Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarındaki ve Türkiye Cumhuriyeti'nin geçirmekte olduğu değişmelerin temelinde, İttihat ve Terakki anlayışının etkileri baş etmendir. Bu nedenle, İttihat ve Terakki iyi bilinmeden, Türkiye'yi ve yaşamakta olduğumuz sorunları değerlendirmek olanaksızdır. Daha da ileri giderek, bazı komşu ülkelerin tarihinde ve sosyal yapılanmasında, İttihat ve Terakki etkeninin büyük bir önem taşıdığını söylemek, doğru bir tanımlamadır kanısındayım. En başta Irak, Suriye, Kıbrıs, Yunanistan, Azerbaycan ve Ermenistan bu etkiyi duydular. Ayrıca, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan bu yana geçen 65-70 yıllık dönemin, sosyal ve siyasal tarihi de, bir ölçüde, İttihat ve Terakki'nin uzantısı olan bir dilim kabul edilebilir. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucuları Mustafa Kemal, İsmet İnönü, Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay, Celal Bayar ve hemen hemen diğer tüm önde gelenler, İttihat ve Terakki'ci idiler. Mustafa Kemal, 1909 yılında Selanik'de yapılan İttihat ve Terakki Kongresine Bingazi delegesi olarak katıldı. Sanat ve kültür dünyasını yönlendirenler de öyle. Yunus Nadi, Hüseyin Cahit Yalçın ve Fatih Rıfkı Atay ünlü İttihat ve Terakki'ci gazetecilerdi. Benzeri bir konumu, tüm meslek ve sosyal dallarında zenginleştirerek sergileyebiliriz. Hatta, "Ordu" faktörü için, Türkiye'de Ittihat ve Terakki anlayışının bir yansımasıdır diyenler çoğunluktadır. ..... 1 Atay F.R. Çankaya, İstanbul, 1980, s. 56.
Naci Kutlay
İttihat Terakki ve Kürtler
Beybûn
Beybûn yayınları
İttihat Terakki ve Kürtler
Naci Kutlay
Genişletilmiş 3. basım
Ankara 1992
Birinci basım: Weşanxana Vejîn - Vejin Yayınevi
Şubat 1990 Stockholm
İkinci Baskı: Koral yayınevi - Fırat yayınları,
Ocak 1991, İstanbul
Üçüncü Baskı : Beybûn yayınları
Adakale sokak 32/20
Yenişehir /Ankara
Tel: 43421 63
Dizgi: R prodüksiyon, 425 39 20
Baskı: Saydam matbaacılık
Tel: 231 30 30 Ankara
PDF
Destûra daxistina; vê berhêmê nîne.
| 
