VersionsLes Kurdes Ardalân [Français, Paris, 2004]
Erdalan Kürtleri [Türkçe, İstanbul, 2011]
Erdalan Kürtleri
Sheerin Ardalan
Avesta
Bir yüzyıldan uzun bir süredir, Kürtler ve Kürdistan konusundaki araştırmalar, özellikle bu halkın tarihte ortaya çıkışı, etnik ve dilsel kökenleri, maddi ve manevi kültürünün (dil, edebiyat, ekonomi, din, vs) teşkil ettiği farklılıklar hakkında incelemeler ve tartışmalara konu olmaktadır. Fakat onyıllardan beri önplanda olan, öncelikle Kürt milliyetçiliğinin yükselişi ve Kürt ve Kürdistan “sorunu''dur. Böylelikle Vladimir Minorsky ve Basile Nikitine gibi öncülerin çalışmalarına dahil ettikleri 19. yüzyıla dek Kürtlerin ve prensliklerinin tarihi hakkındaki incelemeler, aslında burada güncel sorunların çoğunun kökenini ve açıklamasını bulabilecek olan araştırmacılar tarafından sık sık ikinci plana atılmıştır.
Sheerin Ardalân, Kürtlerin tarihi ve özellikle de Erdalan Hanedanlığı konusundaki incelemelerini, çetin koşullar içerisinde büyük bir gayretle sürdürdü. Burada sunulan çalışma, ne yazık ki savunulamamış bir tez için biçimlendirilen bu araştırmaların meyvesidir.
Erdalan Prensliği, Pers ve Osmanlı imparatorluğu arasındaki anlaşmazlıkların gösterdiği değişimler arasında, Osmanlı toprakları üzerinde kalan topraklarından mahrum olmasına rağmen 1867 yılına kadar varlığını sürdürmeyi başarmıştır. Sheerin Ardalân'ın Kürt kültürü alanındaki derin bilgisi; özellikle de tarih kitapları tarafından unutulan ve meşhur kuzeni Kerim Han Zend’e yenik düşen II. Xusrow’un kariyeri ve Erdalan prenslerinin hanedanlığına son verecek olan Kaçarların yükselmesi konusunda son derece yenilikçi olan bu eserde açıkça görülmektedir. Tarihsel analiz, bazen birer aziz gibi görülen bu prenslerin tinsel esinlerine göndermelerle örülmüştür. Bu tinsel kuvvet, Osmanlıların ve Persli hükümdarların egemenlik arzularına karşı direnmelerinde onlara destek olmuş ve XIX. yüzyılın sonuna dek kültürel değerlerinin temelini korumalarını sağlamıştır.
Sheerin Ardalan (Şîrîn Erdalan) - (1955 - 2002) Erdalan'ın son egemen valilerinin soyundan gelen Sheerin Ardalan, ailesinin tarihiyle ilgili belge, anlatı ve tanıklıkların erkenden dökümünü yapmaya ve bunları bir araya getirmeye başladı. Bu kitap, 1995’te girişilen ve Profesör Jean Calmard yönetimi altında Uygulamalı Yüksek Öğrenim Okulu'nda (Paris) sonuca ulaşan bir sentez çalışmasının ürünüdür.
Sheerin Ardalan, Federal Lozan Politeknik Yüksekokulundan mezun bir nükleer fizik mühendisiydi ve Columbia Üniversitesi’nde (New York) Operasyonel Araştırmalar mastırı yapmıştı.
İçindekiler
Önsöz / 11
Sunuş / 15
XVIII. yüzyıla kadar Erdalanlar/ 21
Ailenin kökenleri / 21
Baba Erdalan/27
Baba Erdalan'ın ilk halefleri / 37
İki imparatorluk sınırında bağımsız bir krallık / 62
Süleyman Han ve ülkenin dağılımı / 69
Pers İmparatorluğumun valileri: İmtiyazlar ve görevler/ 53
Zohab Antlaşması’nın ardından Şarezor / 57
Zendlerle ilişkiler ve anlaşmazlıklar / 65
Nadir Şah ve Subhan Verdi Han'ın hükümranlığı / 65
Zendlerin kökenleri ve Erdalanlarla ittifakları / 75
Nadir Şah'ın öldürülmesi ve iç savaş / 78
Osmanlı heyeti Sıne'de / 81
Erdalanlar ve Kerim Han Zend arasındaki anlaşmazlığın kökeni / 82
Kermanşah'ta iktidar çatışmaları / 86
Şarezor egemenliği mücadelesi / 90
Kerim Han Zend'in Sıne'ye düzenlediği cezalandırıcı sefer / 98
Büyük II. Xusro 11752-1766 yılları) / 107
İlk hükümranlık dönemi / 107
Salim Paşa Baban'ın geri dönüşü / 109
II. Xusro’un Muhammed Haşan Han Kacar'ın yanına sığınması / 112
II. Xusro'nun ikinci hükümranlık dönemi / 116
Azad Han'ın Erdalan Kürdistam'na seferi / 120
Erdalan'da barış ve yeniden yapılandırma / 125
Baban aradönemi / 132
II. Xusro Şiraz'da seçkin rehine / 137
1766-1779 yılları / 163
II. Xusro'nun zaferi onuruna düzenlenen tören / 163
Erdalan Kürdistam'nın ekonomik ve toplumsal gelişimi / 166
Kerim Han Zend ile ilişkiler ve Şiraz seyahati / 169
Kürdistan’daki uyuşmazlıklar ve Pers'in Irak'a müdahalesi / 150
Merivvan ve Kermanşah'a Osmanlı seferi / 167
Ahmed Paşa Baban'ın kısa egemenliği / 176
1779-1785 yılları / 179
Kerim Han Zend'in ölümü sonrası kardeş savaşları / 179
Muhammed Reşid Bey Vekil'in yeniden ayaklanması / 186
Ali Murad Han'ın Sadık Han Zend karşısında zaferi / 188
II. Xusro’nun azli / 190 Han Ahmed Han'ın naipliği / 192
Kaçar gücünün dirilişi ve Ali Murad Han Zend'in ölümü / 194
Aziz II. Xusro: İktidarın doruğu / 196
Allah Quli Han Zengene'nin yıkıcı seferi / 196
Ağa Muhammed Han Kacar'ın Pers Irak'ına ilk seferi / 204
II. Xusro'nun Cafer Han Zend karşısında zaferi / 207
II. Xusro Pers tahtı için yürüyüşte / 215
İsmail Han Zend'in geri dönüş girişimi / 218
II. Xusro’nun sonu / 222
Ağa Muhammed Han Kaçara bağlılık yemini / 222
II. Xusro'nun öldürülmesi / 223
Sondeyiş / 229
Ek bölüm
Erdalan Kürdistam'nın başlıca aileleri /237
Bibliyografya / 243
ÖNSÖZ
Her şeyden önce Kürtlerin tarihi ve özellikle de Erdalan Hanedanlığı konusunda, pek çetin kişisel toplu koşullar içerisinde, bıkıp usanmadan araştırmalarını sürdüren Sheerin Erdalan’a, gösterdiği büyük cesaretten dolayı duyduğum hayranlığı ifade etmek isterim. Özellikle Osmanlılarla temas bölgelerinde XVI. yüzyıldan XVIII. yüzyıla kadar son derece karmaşık olan İslam Pers tarihinin kıvrımları boyunca kendisine büyük bir memnuniyetle rehberlik ettim. Vladimir Minorsky* ya da Basile Nikitine gibi öncülerin çalışmalarından beri, Kürdistan tarihi ve prenslikleri konusundaki incelemeler araştırmacılar tarafından az ya da çok ihmal edilmişti. Oysa Kürt araştırmacıları edebiyat, dilbilim, din, etnografi ve özellikle de siyaset bilimi alanlarında büyük bir gelişim göstermiştir. Öyle ki, esas gözönünde bulunan ve bulunmaya devam eden, Kürt ve “sınırlararası” (devletten yoksun) ülke Kürdistan “sorunu” ile Kürt milli hareketinin tarihi olmuştur. Bu durumda birkaç istisna dışında, tarihsel araştırma, özellikle deneme yazarlarının ve hatta gazetecilerin işi haline gelir.
80’li yılların başında Uygulamalı Yüksek, Öğrenim Okulu’nun Tarihsel ve Filolojik Bilimler Bölümü’ndeki doçentliğim çerçevesinde, Sayın Abdollah Merdux’un tarihsel Kürt kaynakları ve Erdalan Kürdistanı hakkmdaki araştırmalarını yönetmiştim. Kendisi tezini kaleme aldığı sırada (Paris, 1988), özellikle Sheerin Ardalan tarafından da sağlanan bilgilerden yararlandı. Bu değerli tez, Kürtlerin siyasi ve kültürel tarihini bir bütün olarak ele alır fakat Erdalanların kendilerine has tarihi, burada çok detaylı bir biçimde anlatılamayacak kadar uzun bir dönem (XX. yüzyılın başına kadar) üzerine yayılmıştır. 1992’de yalnızca “Kaynakların Sunumu” konusundaki bölüm yayımlanmıştır.
Sheerin Ardalan, 80’li yıllardan beri çalışmalarının kaynaklarını topladı. Aile arşivlerine ulaşabilme imkanı, belgelerini önemli bir biçimde zenginleştirdi. Erdalan Kürtlerinin tarihini 1749’a kadar analiz ettiği yüksek lisans tezi inceleme yazısının (2000 yılında bitti) hazırlanma sürecini dikkatle takip ettim. Tarihsel araştırma konusunda çok yetenekli olan Sheerin Ardalan, bana düzeltmelerden ziyade öğüt gerektiren bölümler okutuyordu. Daha sonra, prensliğin 1790’da II. Xusro’nun ölümüne kadar uzanan tarihini incelediği tezini yılmadan kaleme almaya girişti.
Sheerin Ardalan maalesef tezinin hiçbir bölümünü bana okutamadı. Bir yıldan biraz uzun bir süre içerisinde yazılmış olan metin, tez savunması için teslim edilemedi. Burada yeniden oluşturulan metnin farklı bölümlerini, Sheerin Ardalan’m eşi Herve Marion’un katkılarıyla onun bilgisayarından alabildik. Her şeyden önce bu metni bilimsel bir bakış açısıyla gözden geçirmem gerekti. Bu tez çalışmasnın, yazarın söylemine sadık kalarak, bu baskı için redaksiyon tarafından yeniden elden geçirilmesi gerekti. Paragraf ve bölüm kesimi, çevriyazının uyumlu hale getirilmesi ve özellikle de bibliyografya konularmda değişiklikler yapıldı. Sheerin Ardalan’ın elinde İslam Ansiklopedisi'nin yalnızca ilk baskısının İngilizce versiyonu bulunduğundan, ikinci baskıyı pek fazla inceleyememişti; bu metne ikinci baskıda olduğu kadar, Encydopcedia Iranica'da da yer alan ilgili makaleleri ekledik. Aynı değerde olmalarına rağmen, bu makaleler temel araştırma araçları niteliğindedir. Daha başka bibliyografik referanslar eklendi ve notlarda belirtildi. Aynı şekilde soyağacma ve hanedanlığa ilişkin çizelgeler ile haritalar üzerinde de, özgün projeden yola çıkılarak önemli bir çalışma gerçekleştirildi. Büyük bir emeğin meyvesi olan dizinlerin sunumu, okumayı daha zahmetsiz kılacaktır.
Sheerin Ardalan’ın Kürt kültürü alanındaki derin bilgisi; özellikle de tarih kitapları tarafından unutulan, Erdalan prenslerinin hanedanlığına son verecek olan Kaçarların yükselmesiyle beraber meşhur kuzeni Kerim Han Zend’e yenik düşen II. Xusro’nun yaşamı konusunda son derece yenilikçi olan bu eserde açıkça görülmektedir. Tarihsel analiz, bazen birer aziz gibi görülen bu prenslerin ruhi esinlerine göndermelerle örülmüştür. Bu ruhi kuvvet, Osmanlıarın ve Persli hükümdarların egemenlik arzularına karşı direnmelerinde onlara destek olmuş ve XIX. yüzyılın sonuna dek kültürel değerlerinin temelini korumalarını sağlamıştır.
Jean Calmard
CNRS’de Onursal
Araştırma Müdürü
* Bu önsözde adı geçen kişilerin çahşmalan için Bibliyografya’ya bakınız.
Sunuş
Iran konusunda uzman olanlara olduğu kadar, kültürlü, daha geniş bir kitleye de hitap eden bu çalışma dilbilim değil, tarih alanında yapıldığından, kökeni dört dil grubuna (Arapça, Kürtçe, Farsça, Türkçe) dayanan kelimelerin çevriyazıları basitleştirildi ve ayırıcı imlerinden arındırıldı. Örneğin dört ünsüz “z” arasından yalnızca “dh”yı farklı gösterdik. İngiliz usulüne uygun olarak “sh”, “zh” ve “j” kullanmayı tercih ettik. Ünlü harfler kısa ve uzun olarak ayrıldı: a/â, e/i, o/u. E veya eh ile sonlanan kelimeler için değişmez “a”yı kullanmayı seçtik (nâmeh/nâme yerine nâma). Ai, ey veya ay diftongları için yalnızca “ey”; au, ow veya aw için “ow”u; Arap dili ve yazını bilginlerinin iyy’i için “iy” kullanmayı tercih ettik. Örneğin Hassan yerine Haşan, Arapça Hâjj ya da Hâjji yerine Hâji yazıldı. “-Eyn” harfi ve hemze, metnin tümünde - imiyle belirtildi. İtalik yazılmış olan kelimeler değişmez. “Al” belirli tanındığı, Arapça-Farsçada kullanıldığı üzere, bazı özel isimlerde zaman zaman erimiştir (-Abd Allah yerine -Abdullah).
Lehçeye ya da bölgeye göre gösterdikleri farklılıklardan dolayı çoğu zaman Türkologlar tarafından ihmal edilen Türkçeeki ...
Sheerin Ardalan
Erdalan Kürtleri
Avesta
Avest yayınları
avesta | Kürt Araştırmaları: 304 | 11
Les Kurdes Ardalân
entre la Perse et l’Empire ottoman
Sheerin Ardalan
(Geuthner, Paris, 2004)
İran ve Osmanlı imparatorluğu arasında Erdalan Kürtleri
Fransızcadan Çeviren: Heval Aslan
Editör: Abdullah Keskin
Dizi tasarım: Ahmet Naci Fırat
Kapak: Azad Aktürk
Tashih ve mizanpaj: Avesta
Birinci baskı: 2011, İstanbul
Baskı: Berdan matbaası
Sadık Daşdöğen Davutpaşa cad.
Güven san. sit. C blok, no: 239
Topkapı / İstanbul
Tel: (0212) 613 12 11
© Avesta Yayınları, 2007
Tanıtım amacıyla yapılacak alıntılar dışında
yayınevinin izni alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz
Sertifika no: 13193
Avesta basın yayın reklam tanıtım müzik dağıtım ltd. ști.
Şehit Muhtar mahallesi
Sakız ağacı caddesi
Öğüt sokak no: 7
Beyoğlu/İstanbul
Tel-fax: (0212) 251 44 80
(0212) 243 89 75
Ekinciler caddesi
Nurlan apt. giriş katı no: 2
Ofis /Diyarbakır
Tel-fax: (0412) 223 58 99
www.avestakitap.com
inforaavestakitap.com
ISBN: 978-605-5585-05-1
