Pirtûkxaneya dîjîtal a kurdî (BNK)
Retour au resultats
Imprimer cette page

Anıtları ve Kitâbeleri ile Diyarbakır Tarihi - II


Weşan : Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Tarîx & Cîh : 1998, Diyarbakir
Pêşgotin : Rûpel : 462
Wergêr : ISBN :
Ziman : TirkîEbad : 160x240 mm
Hejmara FIKP : Liv. Tur. Bey. Diy. (2) N° 3520Mijar : Dîrok

Anıtları ve Kitâbeleri ile Diyarbakır Tarihi - II
Versions

Anıtları ve Kitâbeleri ile Diyarbakır Tarihi - I [Türkçe, Diyarbakir, 1998]

Anıtları ve Kitâbeleri ile Diyarbakır Tarihi - II [Türkçe, Diyarbakir, 1998]


Anıtları ve Kitâbeleri ile Diyarbakır Tarihi - II

Şevket Beysanoğlu


Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi


Akkayunlular, kendilerini, Bayındır boyuna ad verdiği sanılan ve Oğuz Han’nın torunu olarak bilinen Bayındır Han’ın soyundan gelme kabul ediyorlardı. Bu sebebic, Türkiye kaynaklarında" Bayındır Han Oğlanları", İran kaynaklarında" Ba- yındiriyyc " adıyla da anılmışlardır. Hânedamn, Hamza Bey döneminde (1437- 1444) Bayındır damgasını paralara koydurmak suretiyle resmen kullandığı; Uzun Haşan ve halefleri döneminde ise, paralardan başka, Akkoyunlu divanından çıkmış yazılara ve bayraklara da koydurulup daha yaygın bir şekilde kullanıldığı görülmektedir.
Akkoyunlu devletinin öz kaynağım oluşturan oymaklar şunlardır: Pürnek, Musullu, Koca Hacılu, Hamza Hacılu, Tabanlu (Dabanlu), Ahmedlu, İzzeddin Hacılu, Haydarlu, Emîrlu, Yurtçu. Bunlara, ikinci derece önemli olan Şcyhlü, Sülevmen Hacılu, Çavundur, Dodurga, Döğer, Karkın, Avşar, Beğdili oymakları da eklenebilir. Bu oymakların Moğol istilâsı üzerine XIII. yüzyılın sonlarında Horasan’dan Azerbaycan’a geldikleri, daha sonra da (XIV. yüzyıl sonlarına doğru) Azerbaycan’dan Elazığ ve Diyarbakır ...


Içindekiler

Dokuzuncu Bölüm: Akkoyunlular Yönetiminde Diyarbakır / 421-507?
I. Giriş / 421
II. Akkoyunlu Beyliği / 422
Di. Akkoyunlu Beyliği’nden Akkoyunlu Devleti’ne Geçiş / 427
Akkoyunlu Devleti’nin Gerçek Kurucusu Karayülük Osman Beg / 432
Karayülük’ten Sonra Başlayan Taht Kavgaları / 433”
Akkoyunlu Cihangir ile Karakoyunlu Cihanşah’ın Mücadelesi / 435
Uzun Hasan’ın Âmid’i Cihangir’den Alışı / 438
Şeyh Cüneyd’in Bölgede Görünüşü / 440
Şeyh Cüneyd Diyarbakır’da / 440
IV. Akkoyunlu Devleti’nin Genişlemesi / 443
Uzun Hasan’ın Cihanşah ile Savaşı ve Sonuçlan / 443
Başkent’in Diyarbakır’dan Tebriz’e Alınması / 450
Uzun Hasan’ın Son Günleri / 451
Otlukbeli Savaşı / 452 .
Uzun Hasan’ın Kimliği, Kişiliği ve Özellikleri / 452
Uzun Hasan’dan Sonraki Olaylar / 456
Akkoyunlu Devleti’nin Çöküşü / 459 '
VI. Akkoyunlular’dan Kalma Eserler ve Kitâbeleri / 463
Ergani Kalesi / 463
Diyarbakır Kalesi / 463
Safa Camii / 467
Hoca Ahmet Camii / 473
Nebi Camii / 473
Şeyh Matar Camii / 480
Lala Bey Camii / 484
Mescitler / 486
Medreseler / 489 ?
Tekkeler, Zâviyeler, Hamamlar / 490
Mevlânâ Şeyh Muhammed Türbesi / 491
VB. Akkoyunlular Döneminde Diyarbakır’da Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı / 494
VIII. Akkoyunlular’ın Âmid’de Kestirdikleri Paralar / 502 ,

Onuncu Bölüm: Şah İsmail İdaresinde Diyarbakır / 508-515
Eğil Beyliği / 510
Çermik ve Atak Beylikleri / 511
Tercil ve Kulp Beylikleri / 512
Meyyâfârikîn Beyliği / 513
II. Şah İsmail’in İki Sikkesi / 514

On Birinci Bölüm: Osmanlı İdaresinde Diyarbakır / 516
I. Diyarbakır'ın Osmanlı Birliğine Katılışı / 516
II. Diyarbakır’ın İlk Osmanlı Valisi Bıyıklı Mehmed Paşa ve Zamanı / 542
Fatih Paşa Camii / 542
Bıyıklı Mehmed Paşa’nın Mezar Taşı Kitâbeleri / 552
IH. Yavuz Sultan Selim’in Âmid’de Kestirdiği Sikkeler / 554
IV. Kanunî Sultan Süleyman Döneminde Diyarbakır / 557
İçkale’nin Genişletilmesi / 557
Kanunî’nin Âmid’e Gelişleri / 558
Hamravat Suyu’nun Şehre Getirilmesi / 562
Hüsrev Paşa Camii ve Medresesi / 567
Deliller Hanı / 570
Deva Hamamı / 572
Çardaklı Hamamı / 573
Hadım Ali Paşa ve Eserleri / 574
Ali Paşa Camii / 574
Ali Paşa Medresesi / 584
Vali Rüstem Paşa ve Bir Olay / 588
İskender Paşa ve Camii / 590
Behram Paşa ve Diyarbakır’daki Eserleri / 595
Behram Paşa Camii / 595
Paşa Hamamı / 602
Meryemana Kilisesi Onanını / 602
İlk Yirmi Beş Yılın Bilançosu / 603
1540 Yılında Diyarbakır Şehri Mahalleleri, Hane ve Nüfus Durumu / 604
Sinoğlu Camii / 608
Kanunî Sultan Süleyman’ın Diyarbekir Eyaleti Kanunnâmesi / 610
V. Kanunî Sultan Süleyman Adına Âmid’de Kesilen Sikkeler / 612
VI. Vali Haşan Paşa ve Diyarbakır'daki Eserleri / 615
Haşan Paşa Ham / 617
VB. Özdemiroğlu Osman Paşa ve Türbesi / 621
VIII. Beyliklerin durumu ve bunlardan kalan eserler / 627
Eğil Beyliği / 627
Şerbetin Ham / 628
Kasım Bey Künbeti / 629
Atak Beyliği / 631
Lice’de Vakıf Ahmed Bey Camii / 633
Tercil Beyliği / 634
r Meyyâfârikîn Beyliği / 634
Meyyâfârikîn’de Kara Behlül Bey Camii / 637
Kulp Beyliği / 637
Çermik’te Şah Ali Bey Camii / 638
Çermik’te Beyler Sarayı / 638
IX. Diyarbakırlı Melek Ahmed Paşa ve Camii ile Hamamı / 640
Melek Ahmed Paşa Camii / 642
X. Nasuh Paşa ve Camii / 647
XI. Yeniçerilerin Diyarbakır Ayaklanması ve Sadrâzam Husrev Paşa’nm İdamı / 652
XII. Padişah IV. Murad’ın Âmid’e Gelişi ve Aziz Mahmud’un öldürülmesi / 654
Şeyh Aziz Mahmut’un idamı / 654
IV. Murad’la ilgili Bir Diğer Olay / 660
Aziz Mahmud Urmevî’nin Çarbağ Köşkü / 661
XIII. XVI ve XVII. Yüzyıllardan kalma diğer tarihî eserler / 664
A. Camiler / 664
Kadı Camii / 664
Defterdar Camii / 664
Hanzâde Camii / 665
Paşa Camii / 665
Murtaza Paşa Camii / 665
Arap Şeyh Camii / 667
Hazro Ulu Camii / 669
Hani Ulu Camii / 670
B. Mescitler / 673
Molla Bahaddin Mescidi / 673
Cağaloğlu Mescidi / 673
Salos Mescidi / 673
Dabanoğlu Mescidi / 673
C. Hamamlar / 673
Vahap Ağa Hamamı / 673
Küçük Hamam / 674
Çermik Saray Hamamı / 676
Çüngüş Hamamı / 677
D. Hanlar, Kervansaraylar / .679
Çifte Han / 679
Gevran Ham / 679
E. Köprüler / 680
F. Türbeler / 680
Müslihiddin Lârî Türbesi / 680
Pîr Mansur Türbesi / 681
Cafer Bey Türbesi / 682
Zincirkıran Türbesi / 683
Rıdvan Ağa Türbesi (Kubbesi) / 685
XIV. Selim II. döneminden Sultan İbrahim dönemine kadar Amid Darbhanesinde kesilen sikkeler / 686
XV. XVI ve XVII. yüzyıllarda Diyarbakır’da bilim, kültür, sanat ve ticaret hayatı / 696
XVI. Çeteci Abdullah Paşa ve Çermik’teki medresesi / 701
XVII. Vali Milli Deli Behram Paşa Olayı / 706
XVm. Vali Kurt İsmail Paşa ve Diyarbakır'daki çalışmaları / 712
Kurt İsmail Paşa Camii / 712
Başarıya ulaşamayan büyük bir girişim / 715
Kültür ve eğitim alanlarındaki hizmetleri / .717
Diğer hizmetleri / 719
XIX. Diyarbakır Tarihinde I. Ermeni olayı / 720
Olayların başlaması ve sonuçlan / 726
XX. Vali Halid Bey olayı / 732
XXI. XVm ve XIX. yüzyıllardan kalma diğer tarihî eserler / 742
Râgıbiyye Medresesi / 742
Zübeyde ve Leylâ hanımlar türbesi / 743
Seyyid Haşan Paşa / 748
Kiki Abdi Paşa / 749
Reşit Mehmet Paşa / 749
Esad Muhlis Paşa / 750
Diyarbakır Evleri / 752
Onanlan Bazı Tarihî Eserler / 756
XXII. XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Diyarbakır’da Bilim, Kültür,
Sanat ve Ticaret Hayatında Toplumu bir bakış / 757
XXIII. Milli îbralim Paşa’ya karşı iki ayaklanma / .759
Milli İbrahim Paşa’mn sonu / 764
Ve üç belge / 767
XXIV. D. Meşrutiyet ve buna bir tepki / 776
Yeni partiler ve demekler / 779
Meşrutiyet Döneminin İlk Diyarbakır Valisi / 780
XXV. I. Dünya Savaşı Boyunca Diyarbakır / 783
1914 yılı büyük yangım / 783
Diyarbakır'da Seferberliğin ilk günleri / 784
İkinci Ermeni Olayı / 785
Enver Paşa’mn Diyarbakır’a gelişi / 798
Mustafa Kemal’in Diyarbakır'daki Kafkas Cephesi Komutanlığı / 799
Mustafa Kemal Paşa’mn Silvandaki yaşantısı / 808
Mustafa Kemal Paşa’mn II. Ordu Komutan Vekilliği / 812
Mustafa Kemal Paşa’mn II. Ordu Komutanlığı / 813
XXVI. Mütareke ve Millî Mücadele Yıllarında Diyarbakır / 823
Diyarbakır'daki çalışmalar / 828
Diğer faaliyetler ve Sonuçlan / 839
Noel’in Bölgedeki sonuçsuz faaliyetleri / 844

On İkinci Bölüm:
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Yönetimi ; döneminde Diyarbakır / 848
„ Bu Dönemin Diyarbakır Valileri / 850
Ziya Gökalp’ın Sosyal ve Kültürel Çalışmalan / 853
Büyük Zafer’in Diyarbakır’daki Yankılan / 859
Cumhuriyet’e Doğru / 861
Bibliyografya / 862


SUNUŞ

Doç. Dr. Ahmet Bilgin
Diyarbakır Büyükşehir
Belediye Başkanı

Belediyelerin asli görevi, şehrin fiziki alt yapısı yanında, kültürel alt yapısı ile de ilgilenmektir. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi olarak ilim ve kültür alanında, şehrimizin yetiştirdiği değerlerin, unutulmadan yeni nesillere aktarılmasını bir görev telakki ediyoruz.
Diyarbakır, yetiştirdiği kültür, sanat ve ilim adamları ile belki de dünyanın sayılı metropollerinin ulaşamadığı bir kentimizdir. Süleyman Nazif, Ali Emiri, Cahit Sıtkı Tarancı, Munis Faik Ozansoy ve Şark Bülbülü Celal Cüzelses. Günümüzün şiir ve nesir ustaları Sezai Karakoç, Orhan Asena, Ahmet Arif. İşte bir çırpıda sayılı veren ilim, kültür ve sanat adamları.
Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı olarak Diyarbakır'a geldiğimde, şehri alt yapı hizmetleri bakımından ihmal edilmiş bir durumda bulduk. Yollar köstebek yuvasına dönmüş,şehir içme suyundan yoksun hava kirliliği had safhada, ulaşım yetersiz yeşil alanlar yok denecek düzeyde, şehirleşme sağlıksız bir durumda idi. bütün gücümüzle şehrimizin eksik ve yetersiz olan alt yapısını yeniden yapmaya koyulduk. Kısa bir sürede Hat boyu adı verilen pislik yuvasını düzenleyerek yol haline getirdik. Şehrin su problemini çözmek için adımlar attık. Ofis alt-üst geçit inşaatı hızla devam ediyor. Hava kirliliği ile açtığımız savaşı kazandık. Şehrin havası artık tertemiz. Şehrin bir çok yerine park ve bahçeler yaparak yeşil alanları arttırdık. Şehrin bütün yollarını asfaltla kapladık. Burada sayamadığımız daha pek çok alt yapı hizmetlerini gerçekleştirmiş olduk.

Bütün bunları yaparken, Diyarbakır'ın kültürel alt yapısının da ihmal edilmiş olduğunu gördük. Bir yandan fiziki yapı çalışmalarımızı sürdürürken, diğer yandan da şehrimizin kültürel kimliğini ortaya çıkaracak çalışmalara ağırlık verdik.

Kültür ve Sanatın, birlik ve beraberliğin sağlanmasında büyük rol oynadığına inanan Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, vatandaşlarının kültür ve sanat ortamında yan yana, gönül gö-nüle olması için elinden geleni yapmaktadır. Kültür zenginliklerimizi gelecek kuşaklara aktarmanın bir yolu da inceleme ve araştırma eserleridir.

Diğerli araştırmacı Şevket Beysanoğlu tarafından hazırlanan "Anıtları ve Kitabeleri ile DİYARBAKIR TARİHİ" isimli bu eser üç ciltten meydana gelmiştir. Birinci ciltte başlangıçtan Ak-koyunlular dönemine kadar, ikinci ciltte Akkoyunlulardan Cumhuriyet dönemine kadar, üçüncü ciltte ise Cumhuriyet dönemi Diyarbakır tarihi ele alınmıştır.

Tarihi olaylar bir kronoloji örgüsü içinde anlatılırken dönemin eserleri, anıtları, kitabeleri yanında bilim, kültür, sanat ve ticaret hayatı üzerinde de durulmuştur.

Şevket Beysanoğlu'nun daha önce de basılan bu eseri, Diyarbakır Büyükşehir Belediye-si'nin kültür ve sanat alanında başlattığı hamlesinin bir ürünüdür. Eserin hazırlanmasında emeği geçenlere şükran hislerimi ifade ederken,

Gelecek günlerde yeni eserlerle karşınızda olmak dileğiyle başta Diyarbakırlı hemşehrilerim olmak üzere hepinize saygılar sunarım.

Diyarbakır 7996

Dokuzuncu Bölüm:
Akkoyunlular Yönetiminde Diyarbakır
(1401-1507)


I.

Giriş

Akkayunlular, kendilerini, Bayındır boyuna ad verdiği sanılan ve Oğuz Han’nın torunu olarak bilinen Bayındır Han’ın soyundan gelme kabul ediyorlardı. Bu sebebic, Türkiye kaynaklarında" Bayındır Han Oğlanları", İran kaynaklarında" Ba- yındiriyyc " adıyla da anılmışlardır.
Hânedamn, Hamza Bey döneminde (1437- 1444) Bayındır damgasını paralara koydurmak suretiyle resmen kullandığı; Uzun Haşan ve halefleri döneminde ise, paralardan başka, Akkoyunlu divanından çıkmış yazılara ve bayraklara da koydurulup daha yaygın bir şekilde kullanıldığı görülmektedir.

Akkoyunlu devletinin öz kaynağım oluşturan oymaklar şunlardır: Pürnek, Musullu, Koca Hacılu, Hamza Hacılu, Tabanlu (Dabanlu), Ahmedlu, İzzeddin Hacılu, Haydarlu, Emîrlu, Yurtçu. Bunlara, ikinci derece önemli olan Şcyhlü, Sülevmen Hacılu, Çavundur, Dodurga, Döğer, Karkın, Avşar, Beğdili oymakları da eklenebilir. Bu oymakların Moğol istilâsı üzerine XIII. yüzyılın sonlarında Horasan’dan Azerbaycan’a geldikleri, daha sonra da (XIV. yüzyıl sonlarına doğru) Azerbaycan’dan Elazığ ve Diyarbakır arasındaki bölgeye, bilhassa Ergani yöresine sürekli olarak yerleştikleri sanılmaktadır. (Bkz.: Harita 4). Prof. Dr. Faruk Sümer’in belirttiği gibi," Akkoyunlu hâncdanı siyasî başarılar kazandıkça, bilhassa Halep yahut Suriye Türkmenlerinden ve Dulkadır elinden Akkoyunlu eline katılmalar olmuştur. Uzun Haşan Beg Karakoyunlu devletini yıkıp bu devletin topraklarını idaresi altına alınca, Akkoyunlu elinden pek mühim bir topluluk İran’a gitti ve orada yurt tuttu. Bu gidenler, İran’da Türkmen veya kendi Jlarını taşıyarak Safevîler devrinde ve hattâ ondan sonraki zamanlarda varlıklarını sürdürdüler. Doğu Anadolu’da kalanları da, eskidenberi yaptıkları gibi, toplu bir halde yaşamakta devam etliler Osmanlı resmî vesikalarında bunlar Boz Ulus adıyla anılır. Boz Ulus, üç koldan meydana gelmişti: asıl Akkoyunlu kolu, Halep Türkmenleri ve Dulkadırh kollan. Boz Ulus da, bilhassa siyasî buhranlar dolayısıyla XVII. yüzyılın başlarında (1022/1607) Orta Anadolu’ya göç etti. Boz
Ulus’un Diyarbakır bölgesinde pek az bir kısmı kaldı ki vesikalarda buna Boz Ulus Mândesi (kalıntısı) adı verilir." (1).

 


Şevket Beysanoğlu

Diyarbakır Tarihi - II

Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi

Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi 
Kültür ve Sanat Yayınları
Anıtları ve Kitâbeleri ile
Diyarbakır Tarihi
Akkoyunlular'dan Cumhuriyete Kadar
İkinci cilt
Şevket Beysanoğlu

Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi
Kültür Ve Sanat Yayınları 1998

Yapım:
MN Tanıtım
Ankara-1998

ikinci Cilt
(Yeni ilavelerle 3. basılış)

Irmak Matbaası
Ankara -1998

1. Basılış: 1990
2. Basılış: 1996

Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi
Diyarbakır’ı Tanıtma Yayınları: 2

 

PDF
Destûra daxistina; vê berhêmê nîne.


Weqfa-Enstîtuya kurdî ya Parîsê © 2024
PIRTÛKXANE
Agahiyên bikêr
Agahiyên Hiqûqî
PROJE
Dîrok & agahî
Hevpar
LÎSTE
Mijar
Nivîskar
Weşan
Ziman
Kovar