Pirtûkxaneya dîjîtal a kurdî (BNK)
Retour au resultats
Imprimer cette page

Zargotina Kurda I


Weşan : Naûka Tarîx & Cîh : 1978, Moskva
Pêşgotin : Celîlê CelîlOrdîxanê CelîlRûpel : 508
Wergêr : ISBN :
Ziman : KurdîEbad : 160x220 mm
Hejmara FIKP : Lp. KL. 490Mijar : Wêje

Zargotina Kurda I
Versions

Zargotina Kurda I [Kurdî, Moskva, 1978]

Zargotina Kurda II [Kurdî, Moskva, 1978]

Zargotina Kurda: Dilok, Sêxiştî, Heyranok - 8 [Deutsche, Wien, ]

Sexiştiyên Kurmancî - Xorasan [Kurdî, Wien, 2012]


Zargotina Kurda
- I -
[КУРДСКИЙ ФОЛЬКЛОР]

K'urd - yek ji kevntirîn miletê Rohilata Navîne. Walatê wan - K'urdistan berêda p'aravekirîbû nava du dewletê mezin: Îrana Sasanî û împaratoriya Byûzandî, lê paşwextiyê ew p'erçe-p'erçe bû nav herçar dewletê Rohilata Navîn: Îranê, Îraqê Sîriyayê û T'urk'îyayê (Romê), Jimara t'emamya k'urdê ko li ser xal'iya kal û bavê xwe dijîn, bi jimara neyî t'am, roja îr'oyin 16 mîlîyonî zêdetire.

Sedsaliya navînda K'urdistan, weke p'ira bû navbeyna Rohilatê û Roavayê. Wê hênê li ser xalîya K'urdistanê leşkerê horoma û byûzandî; ordîyê t'et'er-monxola û t'urk-sêlcûka diçûn-dihatin. Sedsal ya navinda t'evgera k'urda di ber serxwebûnêda berdewam bû çewa dijt împêratorıya Osmanî, usa ji diji Îrana Sêfêvî...

Serecem

Предисловие / 5
Pêşgotin / 24

I. Poêzîya
Poêzîya êpîkîyê
1. Meme û Zînê ( şaxa 1 ) / 45
2. Mem û Zîn (şaxa 2) / 65
3. Mem û Zîn (şaxa 3) / 90
4. Sîyabend silîvî û xecê / 118
5. Seva H'acîya (şaxa 1) / 149
6. Sêva H'ecê (şaxa 2) / 166
7. Seva H'acê (şaxa 3) / 172
8. Sêva H'aco (şaxa 4) / 175
9. Binefşa Narîn / 177
10. Zembîlfroş ( şaxa 1) / 189
11. Zembîlfroş ( şaxa 2) / 194
12. Ûsibe Nebîya / 197
13. Stî û Ferxî / 203
14. E'lo Şêxanî / 213
15. Xelîl-bego (şaxa 1) / 222
16. Xelîl-bego (şaxa 2) / 234
17. Xelîl-bego (şaxa 3) / 235
18. E'dûla Mistefe-begê / 236
19. Bozanê lawê pîrê / 243
20. Xezal û Rizgan / 247
21. H'esenîk û Asî ( şaxa 1) / 249
22. H'esenîko (şaxa 2) / 253
23. H'esenîko ( şaxa 3) / 254

Stranê t'arîqîyê
24. Şêx Mîrzo (şaxa 1) / 256
25. Sêx Mîrzo (şaxa 2) / 258
26. Miç’oê şêx Îsa / 259
27. Seyîd-xan / 260
28. E'lî Xarzîya / 268
29. Dewrêşê E'vdî (şaxa 1) / 279
30. Dewrêşê E'vdî (şaxa 2) / 290
31. Dewrêşê E'vdî (şaxa 3) / 292
32. Dewrêşê E'vdî (şaxa 4) / 294
33. Dewrêşê E'vdî (şaxa 5) / 295
34. Dewrêşê E'vdî (şaxa 6) / 298
35. H'amê Mûsê (şaxa 1) / 299
36. H'amê Mûsê (şaxa 2) / 301
37. Hamê Mûsê (şaxa 3) / 302
38. Zeyneba xûşk / 303
39. E'mê Gozê (Şaxa 1) / 306
40. E'mê Gozikê (Şaxa 2) / 307
41. Xozandaxê ( şaxa 1)  / 308
42. Wêr xozanê (şaxa 2) / 310
43. Wêy salê / 311
44. Çûme Mûşê / 312
45. Met'ê (şaxa 1) / 313
46. Met'ê (şaxa 2) / 314
47. Bavê Fexriya / 315
48. Şêx Mûsik (şaxa 1) / 317
49. Şêx Mûs (şaxa 2) / 319
50. Şêx Mûso (şaxa 3) / 321

Stranê bêngîtîyê
51-490. Dilok / 322
491. Êlê zalim / 389
492. Meyrê / 391
493. Navê lêwik Ûsibe / 391
494 Xanê / 392
495. Dîkê nîvê şevê dixulxuland / 393
496. Tarboxaz / 394
497. Sîyar ji k'u tê? / 394
498. Bilbil bû mêvanê gulê / 395
499. Herê lê-lê / 396
500. Wey dil / 396
501. Fata Mellê / 397
502. Te şal reşo / 398
503. H'esenîk / 398
504. Serayê / 399
505. Sincane Te'lo / 399
506. Zewal gede / 400
507. Min ne dîbû ji duh û pêrva / 400
508. Navê dosta min Bêyaze / 400
509. Dîyarbek'irê devê sûka / 401
510. Ç'îya bilindin, te nabînim / 401
511. Gula gevez / 401
512. Sulêyman K'umbet / 402
513. Serê min serê xêrnedîya ( şaxa 1) / 403
514. Şûşa dila nacebire (şaxa 2) / 404
515. Ç'e'vê tê belekî / 404
516. Wey dil / 405
517. Lawko lo  / 406
518. Wêy-lê lê / 406
519. Tu dînî / 407
520. H'alê minê çewa be? / 407
521. Min çi  gotîye, dilê te maye? / 408
522. Ç'emê P'ayê / 409
523. K'ûra ç'îyayê / 410
524. Welatê Serhedê / 411
525. E'yşê / 411
526. Hey-lo Nenê / 412
527. Sîneka H'esinîya / 412
528. Eman, eman / 412
529. Dîlber / 413
530. De wey-lo Dilber / 414
531. Were Dîlber / 414
532. H'elîyame Dîlber, narîna min Dîlber / 415
533. Gozê ( şaxa 1) / 416
534. Gozê .(şaxa 2) / 416
535. Êlê Gozê (şaxa 3) / 417
536. Gozel rebenê ( şaxa 4) / 418
537. Seyrana Melle Mûsa ( şaxa 1) / 418
538. Seyrana Melle Mûsa ( şaxa 2) / 418
539. Seyrana Melle Mûsa (şaxa 3) / 419
540. Ne li virim, ne li wême / 420
541. H'eso / 421
542. Minê xewnekî dîtîye / 421
543. Xinûs xweşe, Bîngol berda / 422
544. Yareke min heye, navê wê Seyran / 422
545. Mala bi zerîya, zerîya hanê / 423
546. Ha wer, were / 423
547. Şîrin canê, bejna te diware / 423
548. Dêran / 424
549. Xezalê qurba / 424
550. K'eleş lawkê min şivane / 425
551. Wey-lo, wey-lo / 425
552. Qemerê   / 426
553. H'eso me'rimo / 427
554. Kalê / 428
555. Hey-lo delal / 429
556. Şênî / 430
557. Meyayê / 430
558. Lê-lê, lê canê / 433
559. Hey-la kinê / 433
560. Hey-lê Nenê / 434
561. E'bereşo / 434
562. Şivano / 435
563. Delal ( şaxa 1) / 436
564. Herê delal (şaxa 2) / 436
565. H'alê me wê çawa be? / 437
566. Ji sîyara mame peya / 437
567. Simo / 438.
568. H'esen-beg / 439
569. E'lo-p'adşa / 441
570. Hay dil / 442
571. Wey zalim / 443
572. Seraya Meh'med-axa / 444
573. Domamê / 445
574. Gênco / 447
575. Bêrîvanê ( şaxa 3) / 447
576. Bêrîvanê ( şaxa 1) / 451
577. Bêrvanê (Şaxa 2) / 452
578. Peyayo (şaxa 1)  / 453
579. Peyao (şaxa 2)  / 455
580. Peyao (şaxa 3)  / 457
581. Peyao (şaxa 4)  / 457
Stranê govenda
582. Hoy Narê'  / 458
583. Lê k'oçerê / 459
584. Hey-lir Xanê / 460
585. Wey-lê, lê qemerê / 460
586. Xezalê / 461
587. De wer, .wer / 462
588. Herê Gulê / 463
589. Wey Nûrê / 464
590. Lê bizinê / 465
591. Hewar, bêrî / 466
592. Ham dîl bana / 467
593. Li sera / 468
594. Mêrgêda / 469
595. Hat kawranek / 470
596. Dû şivana / 472
587. Ne bi holim, ne bi holvanim / 472
598. Her bêşe / 473
599. Ham holek danî, lê-lê Holê / 474
600. Ha  nerme, nerme, nerme / 475
601. Çing, hay, cing / 476
602. Çil gûz, ber gûz, ber gûzanê / 476
603. Ez hatime yalîyê weda / 477
604. Lûr ke / 478
605. Nikam bêm / 479
606. Xezalê / 480
607. Ha gula zer / 481
608. Xevtano / 482
609. Ha mi go: “Xevtano” / 483
610. Çûme. dîwanê / 484
611. Hoy lele / 485
612. Vî mişkî çi kir, çi kir / 486
613. Her gul-gulî, gul-gulî / 487
614. Kara bizna beleke  / 488
Stranê şînê
615-710. / 490

Pêşgotin

K'urd - yek ji kevntirîn miletê Rohilata Navîne. Walatê wan - K'urdistan berêda p'aravekirîbû nava du dewletê mezin: Îrana Sasanî û împaratoriya Byûzandî, lê paşwextiyê ew p'erçe-p'erçe bû nav herçar dewletê Rohilata Navîn: Îranê, Îraqê Sîriyayê û T'urk'îyayê (Romê), Jimara t'emamya k'urdê ko li ser xal'iya kal û bavê xwe dijîn, bi jimara neyî t'am, roja îr'oyin 16 mîlîyonî zêdetire.1

Sedsaliya navînda K'urdistan, weke p'ira bû navbeyna Rohilatê û Roavayê. Wê hênê li ser xalîya K'urdistanê leşkerê horoma û byûzandî; ordîyê t'et'er-monxola û t'urk-sêlcûka diçûn-dihatin. Sedsal ya navinda t'evgera k'urda di ber serxwebûnêda berdewam bû çewa dijt împêratorıya Osmanî, usa ji diji Îrana Sêfêvî.

Destpêbûna sedsaliya XVII çewa şah Abbasê I, usa jî pêşîyê wî, ji bona sarkirina, şerpezekirina h'eja k'urdaye milettyê – azadarîyê, yêk li K'urdistanê destpêbûbûn û ji bona qewînkirina sînorê dewleta Qecera ji alîye bakurê diji êl-e'şırê k'oçera Asya Navîn, bi darê zora çend e'şirê k'urda ji K'urdistanê rakirin û bere wan dane berb bakur û bakur-rohilata Îranê.2 Axiriyê, pey gele sirgûn kirin, k'oç kirin, neçarî û barkirina hine êl e’şîrê k'urda sedsalîyê derbazbûyîda hatin gihiştin h'eta t'opraxa bakur-rohilata Îranê (Xorasanê) û li rêspûblika T'urk'mênîyayê, h'eta t'opraxa rêspûblîkayê: T'RSS Pişqavqazê.

Hejmara binelîyê (danişwan) k'urd nava împêratoriya Ûrisêtê diha zêde bû piştî şerê (cenga) ûris û e'cem sale 1804-1813 û şerê 1826-1828, çaxê pey imzakirirıa paymanê Gulistanê û T'urkmençayê xweliya (xakê) Ermenistana Rohilata binelîyê k'urdava derbazt U'risêtê bû. K'urd li Pişqavqazê diha p'ir bûn piştî cenga ûris û romê sala 1853-1856 û cenga ûris û romê sala 1877-1878. Prosêsa werguhastina k'urda berb Ûrisêtê berdewem bû t'a sala 20-î ya sedsalîya me. Bi vî teherî warguhastina k'urda ji rohilata T'urkîyayê berb rêspûblîkayê Ermenistana û Gurcistana sovetîyê ji vir sed û pêncî sal berê destpê bûye. Warguhastî bûn h'îmlî k'urdê Sarîqamişê, Êrzirûmê, Bazîdê, îgdirê, Muşê, Bitlîsê, Wanê Dîyarbek'irê.
Roja îroyîn k'urd h'îmlî hersê rêspûblîkaya Pişqavqazê û Asya Navîn: Qirqizstanê, Qazaxistana T'urk'mêniyayê dijîn. Hejmara te'mam ya k'urdê T'ifaqa Sovêtîyê bi hejmara 15 k'anûna paş sala 1970, resmî, 89 h'ezar e.3

Çewa xwayê tiradîsîyê zanyarîya sincî û zengîn, k'urda kirineke mezin kirine dîroka pêşveçûna rewşenbîriya (kûltûra) miletêd Asîya Navîn û Şaristanetîya cihanî.4 Akadêmîk Î. A. Orbêlî dinivîse: “Gelo dik'eve sere k'ê, wekî Silh'edînê awqa serêşî û çetinayî xaç-p'arêzara (selibîyara) çêkir k'urd bû, ko nemirê dîroka Ermenîstanê û Gurcistanê, nemir nek t'enê çewa serdarê leşkera, lê nemir usa jî çewa hostê pêkanîna, sazkirina 'rewşenbîrîyê êmîr ç'epildirêja k'urd bûn, k'urd bûn Şedadîda, yêk bona sazkirina dewleta xwe li Qavqazê Gurcistanêra k'etibûne h'ucetê û xwe jî serwêriya Îranê dikirin, e'slê xweda bi nivî k'urd bû şayirê nav û deng (gewre) Nizamî,  yêk bi farizî nivîsî”.5

Rik'nê xweda k'urd bûn usa jî şayîr û nivîsk'arê e'rebaye nav û deng Sidqî az-Zahawî ; Ah'med Şawqî, Me'rûf Risafî, Meh'mûd T'êmûr6 û yêd mayîn.

Akadêmîk N. Y. Mar xebata xweye bi sernivîsara “Dîsa li ser peyva ‘çêlêbî’” - da, yêk ser pirsa nirxî rêwşenbîrîya miletê k'urdane li dîroka Asya Pêşînda, hate ser fikireke wa, weki “êl-e'şîrê k'urda, çewa bere usa jî vê gavê faktoreke serxwene, qewateke mexlûqetîyê û rewşenbîrîyê li wane”. K'ilîta ve pirs N. Y. Mar digo zargotina k'urdaye zengînda, govend û dîrokê wêda bigerin.7

Fe'mdarîye, ko çima zargotina, k'urda t'imê ber guhê gele rohilatnasê dinê e'yan rêwîyê Rohilatê Roavayê bûye, û ew ji alîyê wan hêjayî gilî gotinê qenc bûye.

Zargotina k'urda bext û mirazê milet, çerx û feleka wê bi h'elalî p'aravekir. Ewê xwe li ber gele 'te'lîtengîya li ber gele çetinaya girt, û nek t'enê xwe girt, lê bi dur û cewahirê nûva xwe xemiland.

Piştî gera xwe di K'urdistanê sala 1914 pofêssor V. F. Mînorski nivîsî, wekî k'urd xweyê e'debîyetekî (lîtaratûra) gelêre gelekî zengînine, bal k'urda c'îrok serpêhatî, cîâzî û stran p'irin.8 Rohilatnasê sovêtyê Î. O. Farîzov pêşgotina ko ewî bona k'itêba V. P. Nîkîtîne “K'urd” nivîsî bû divêje, wekî zargotina k'urda p'iranîya nimûn ( janr) û syûjêa xweva nava zargotina miletêd Rohilata Pêşîn û Navînda cîyê pêşin digre.9

Zêna rohilatnasa û rêwîya berb zargotina k'urda bi wê yekêva tê Şirovekirin, wekî zargotina k'urdada mina ç'ilkeke avê rabûn-rûniştandina milet, xu-xeysetê wê hatîye xanê kirin, milet, ko bi sedsaliyava bindest bûye, lê îro şerê xweye azaye, nebindestîyê û serxwebûnê dike.10 Kakilê p'iranîya serpêhatyê êpîkîyê, stran û gilî-gotina ji qewimandina jîyînê, ji mêrxasî û e'gîtîya qîz û xortê k'urdane.11 Bêfitîya, gele serpêhatîyê êpîkîyê, stran, cîazî û gilî-gotinê gel ji k'ûraya qurna : tên û şopa jîyîna miletê ya sedsaliya lêye, ew şe'dê jîyîna berêye, şe'dê gele e'rf û e'detê k'urda û `rûpêlê mijûyî wêye.

E'frandarê zargotina k'urda bere pêşin gundî û cotka'rin, yêk şevê zivistanêye dirêj li odada berev divin distirên û divêjin. Di nav wanda gele dengbêjê profêsîonal,12 aşiq û ç'irokbêj hene. Dengbêj bêy zurne, meya, dut'ar û t'ambûr distirên, ew bi deng, t'ek' bi deng distiren, lê aşiq saz dixin û pêra distirên.

Çewa akadêmîk V. A. Gordlêvskîy şe'detiyê dide, helbestê civakî, li K'urdistana bakur rojava, dibistanê stranada dihatine xwendinê. Di van helbestanada strana davêtine ser mêrxas û gernasê milet. Mamosta suxtê xwe hînî helbeste berêva dikire nas, wan hînî fena pêkanîna helbesta dikir û hostatîya xwe, zanebûnêd xwe dida wan.13 Nava k'urdê mukrîda xwendegehê xas dirust kiribûn û stranvan lê hîn dikirin. K'urdistana xwarûda yêk ew dibistana xilas dikirin, wanara digotin sayîr.

T'ifaqa Sovêtıyêda aşiq û zanîyarê zargotina k'urda nek t'enê ji alîyê milet têne h'iz kirinê, lê zanebûn û me'rîfeta wana ji alîyê hukumetê bilind tê qîmet kirin. Sala 1938 aşiq û dengbêj Ah'me Çolo û Celîlê Reşo bûne endamê K'omela nivisk'arê Ermenistanê.

Litêratûra dereca têk'stê zargotina k'urda ser du p'ara, ser du benda tê p'aravekirin.

Ser para pêşin ew p'irtûk û wit'ar têne hesabê, yêko t'ene ji bona hînbuna zimanê k'urdî hatine çap kirin. Litêratûra vê p'arêda nimûnêd zargotinê her t'enê çewa matêriyalê runkirinê (naskirinê) hatine k'aranîn…

Zargotina Kurda

Berev kirin, hazir kirin, nivîsarnasî û pêşgotin nivîsîn
Ordîxanê Celîl û Celîlê Celîl

K'itêbê em pêşkêşî dê-bavê xwe Xanima Rizgo dikin û Cesimê Celil.

Neşirxana “Naûka”
Rêdaksîya sereke ya edebîyata rohilatê
Moskva 1978



Weqfa-Enstîtuya kurdî ya Parîsê © 2024
PIRTÛKXANE
Agahiyên bikêr
Agahiyên Hiqûqî
PROJE
Dîrok & agahî
Hevpar
LÎSTE
Mijar
Nivîskar
Weşan
Ziman
Kovar