"Konuyla ilgili alana sağlam bir katkı sunan, Orta Doğu'da Etnisite, Çoğulculuk ve Devlet isimli çalışma, birçok temayı özlü biçimde sunmaktadır. İşlediği asıl konu çok önemlidir: Çoğu kez başka isimlerle anılan, aşiretsel yapılar olan Orta Doğu devletleri modern milliyetçi ve siyasi kisve altında daha eski ilksel kimlikleri taşırlar."
Prof. Fouad Ajami, Johns Hopkins Üniversitesi, Uluslararası İleri Çalışmalar Okulu, Orta Doğu İncelemeleri
"Bu kitapla, Orta Doğu hakkında şimdiye kadar bildiklerimizin çok ötesine geçeceğiz. Karşılaştırmacı bilim adamı daha ayrıntılı verilere kavuşurken, alan uzmanları da sistematik karşılaştırmayla ufuklarını genişletebilecekler."
Manfred Halpren, Princeton Üniversitesi, Uluslararası Çalışmalar ve Siyaset Bölümü
Orta Doğuya özgü yerel siyasetin merkezinde etnik gruplar arasındaki politik ilişkilerden kaynaklanan çatışmalar vardır. Ulus devlet fikri -politik sınırlar içinde tanımlanmış tek ulusun vatanı- bölgede hiçbir yerde gerçekleşmemiştir. Orta Doğu'daki bütün devletler kendi başına buyruk, etnik veya dini açıdan örgütlü iki (ya da daha çok) topluma sahiptir. Hem diş müdahale hem de her bir etnik grubun kendi kimliklerinden vazgeçmeme konusundaki geleneksel eğilimi Orta Doğu hükümetlerinin çatışmaları dindirme, barış-uyum içinde ortak yaşamı sağlama çabalarına ciddi darbeler vurmaktadır. Orta Doğu'da Etnisite, Çoğulculuk ve Devlet, bölgede uluslararası ilişkiler, politika, devlet yönetimi ve toplumsal yaşamdaki önemli boyutun gözler önüne serildiği ilk sistematik araştırmadır.
Editörler Milton J. Esman ve Itamar Rabinovich, Orta Doğu üzerine uzman akademisyenlerin yazdığı, alan çalışması ve sosyal bilimi birleştiren bir seçki olan onbeş makaleyi bu kitapta toplamıştır. Orta Doğu'da Etnisite, Çoğulculuk ve Devlet, bu karmaşık bölge üzerine yapılmış çalışmalardaki boşlukları ciddi biçimde doldurmaktadır. Başta siyaset bilimciler, sosyologlar ve Orta Doğu'yla ilgilenen tarihçiler olmak üzere geniş bir okuyucu kitlesine seslenmektedir.
Milton J.Esman: Cornell üniversitesi Yönetim Profesörü
Itamar Rabinovich: Dayan Merkezi Başkanı, Tel Aviv üniversitesi Çağdaş Orta Doğu Tarihi Bölümü, Ettinger Profesörü
Yazarlar: Gabriel Ben Dor, Milton J.Esman, Kais Firro, Aziz Haidar, Theodor Hanf, Hanna Herzog, Kemal Karpat, Farhad Kazemi, Elie Kedourie, Charles G.MacDonald, David Menashri, itamar Rabinovich, Elle Rekhess, Yehudit Ronen, Haim Shaked, P.J.Vatikiotis.
İçindekiler
Türkçe baskıya önsöz / 9 Önsöz / 13
Birinci kısım Milliyetçilik ve etnisite / 15 1. Orta Doğu'da etnik politika çalışmaları / 17 Milton J.Esman ve Itamar Rabinovich 2. Orta Doğu'da etnisite, çoğunluk ve azınlık / 47 Elie Kedourie
İkinci kısım Geçmişin mirasları / 57 3. Orta Doğu'da Osmanlı etnik ve dini mirası / 59 Kemal Karpat 4. Müslüman toplumda müslüman olmayanlar: Müslüman yazarların son zamanlarda yayımladıkları kitaplara göre sorunun ön değerlendirmesi / 85 P.J. Vatihiotis 5. Etnopolitikalar ve Orta Doğu devleti / 109 Gabriel Ben-Dor
Üçüncü kısım İsrail olayı ve Filistinliler / 139 6. Filistin etnisitesinin farklı düzeyleri / 141 Aziz Haydar 7. İsrail komünist partisi'ndeki Yahudiler ve Araplar / 173 Elie Relzhess 8. İnşa edilmiş bir toplumsal gerçeklik olarak politik etnisite: İsrail'deki Yahudilerin durumu / 199 Hanna Herzog
Dördüncü kısım Suriye - Lübnan karmaşası / 2i5 9. Arap siyasi partileri: ideoloji ve etnisite / 217 İtamar Rabinovich 10. Homo ekonomikus - homo komunitaris: Derinden bölünmüş bir toplumda çapraz bağlılıklar: Lübnan'da sendikaların durumu / 241 Theodor Hanf 11. Suriye, Lübnan ve İsrail'deki Dürziler / 257 Kais Firro
Beşinci kısım İran olayı / 273 12. Etnisite ve İranlı köylüler / 275 Farhad Kazemi 13. Humeyni'nin etnik ve dini azınlıklara ilişkin politikası / 293 David Menashri
Altınci kısım Irak ve Sudan / 313 14. 1980'lerde Kürt sorunu / 315 Charles G. Macdonald 15. Sudan politikası'nda etnik faktör: Güney - kuzey mücadelesi / 343 Haim Shaked ve Yehudit Ronen
Yedinci kısım Sonuç / 361 16. Etnik politikalar: Orta Doğu gerçekten özgün müdür? / 363 Milton J.Esman
TÜRKÇE BASKIYA ÖNSÖZ
Etnik çoğulculuk, Orta Doğu'da birçok çatışmanın kaynağı olan bir gerçeklik olmaya devam ediyor. Bunu görmek için Amerika'nın Irak'ı işgal ederek Baasçı Saddam rejimini devirmesinden sonra ortaya çıkan gergin ortama göz atmak yeterlidir. Orada demokratik bir anayasa taslağı hazırlayıp yeni bir hükümet kurmak, Şii çoğunluğun, en büyük azınlık olan Kürtler ve Sünnilerin, içinde Türkmenler ve Keldanilerin (Asuriler) de bulunduğu daha küçük grupların çatışan çıkarlarını karşılamayı, karşılıklı ödünler vermeyi içeriyor. Saddam yoğun asker-polis baskısıyla Sünni egemenliğini sağlamıştı. Sünniler, Şiiler ve Kürtler arasında güvensizliğin o derece büyük olduğunu ve asla barışçıl demokratik tek bir devletle bir arada yaşayamaycaklarını iddia edenler vardır. Bu iddianın sahiplerinin önerdikleri ise, sözü edilen grupların içte özerk olduğu, merkezi hükümetin dışişleri, savunma ve makroekonomik siyasette etkin olduğu bir federasyonun Irak'ta anayasayla güvence altına alınmalıdır..
Bu yazı yazılırken Irak'taki çoğulcu yapının nasıl yönetileceği açıklığa kavuşmamıştı. Türkiye'deki kültürel ve sosyal çoğulculuğun önemli bir unsuru, 1920'lerin başlarında, ataları yüzyıllardır Küçük Asya'da yaşamış sayıları bir milyonu bulan Hıristiyan Rumların Yunanistan'a, sayıları daha az olan Yunanistan ve Makedonya Türklerinin de Türkiye'ye yerleştirildiklerinde ortaya çıkan mübadeleyle ortadan kaldırılmıştı. Bir zamanlar Simirna denen modern İzmir, Yunan çoğunluğun yurduydu. Daha pek yakın zamanlara kadar, Güneydoğu Anadolu'da yaşayan en büyük azınlık Kürtler ile Türk devleti arasında gerginlikler yaşanmıştı. Bu gerginlikler şiddete dönüşmüş, birçok cana malolmuştu. Kürt militanlar anadilde eğitim hakkını da barındıran bölgesel özerlik istiyorlardı. Bu talep Kemalist devletin üniter yapısını tehdit ediyordu. Türkiye'nin Kürt politikası Avrupa Birliği'ne üyelik başvurusunu da yakından etkileyen bir unsur olagelmişti.
Suriye'nin Lübnan işgali ülkenin konfesyonal toplulukları -Şii, Dürzi, Sünni, Maruni ve Ortodokslar- arasındaki rekabeti bastırdı. Orta Doğu'nun her bir yanında yükselen İslami militanlık, birçoğu kökeninin izini İslamiyet öncesine kadar süren Hıristiyan cemaatlerin giderek aşınması sonucunu doğurdu. Mısır'daki Kıpti kurumları ve işyerleri Müslüman fanatiklerin saldırısına uğradı. Lübnan'daki Ortodoks ve Maruni gençliği, Suriye, Irak ve Filistin'dekiler gibi ülkelerinden göç edip Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'ne gitmek zorunda kaldılar. Filistin ve İsrail arasındaki kan dökmeler Amerikan başkanlarının ve Avrupalı diplomatların çabalarına karşın, dinme işareti göstermedi. Kesin bir çözüm -Batı Kıyısı ve Gazze'de bir Filistin devleti, bu bölgelerdeki Yahudi yerleşimcilerin çekilmesi, Filistinli teröristlerin Filistin güvenlik güçleri tarafından engellenmesi, Filistin devletinin başkenti olarak ayrılmış daha büyük bir Kudüs- her iki tarafın aşırı insanları tarafından hep kösteklendi. Her ikisi de tüm Filistin'i Akdeniz'den Ürdün Nehrine kadar düşünen bu aşırı uçlar, sonu gelmez intikam ve misillemelerden bıkmış, karşılıklı uzlaşmacı çözümden yana olanların istediği çözümü hep sabote ettiler.
Aynı politik yetki altında etnik cemaatlerin barış içinde ortak yaşaması mümkündür. Bu kendi yönetimi altındaki etnik farklılığa saygı gösteren, onlara karşı herhangi bir tehlike olduğunda, haklarını korumaya hazırlıklı hükümetlerin işbaşına gelmesiyle gerçekleşebilir. Hükümet politikaları vurgulu biçimde yürürlüğü sokulduklarında ve açıkça ilan edildiklerinde kendi nüfuzu altında yaşayan halkların davranışlarını yönlendirir. Örneğin 2004 yılında görüşülen ılımlı anlaşmayı Kıbrıslı Rumların başkanının reddetmesi, Yunan ve Türk hükümetlerinden başka, Kıbrıslı Türklerin de bu planı desteklemesi Kıbrıslı Rumların plana hayır demeleriyle sonlandı. Bunun sonucu ne oldu: Kıbrıs iki ayrı etnik bölgeye bölünmüş, sınır BM Barış Gücü tarafından mühürlenmiş ve korunmuş, 1974'ten beri olduğu gibi Kuzey bölgesi de Türk ordusu tarafından işgal edilmiş olarak kaldı.
Etnik çoğulculuğun küresel boyutlarını merak eden okurlar için yakın zamanda çıkmış olan kitabımı salık veririm. An introduction to ethnic conflict (Etnik çatışmaya giriş) (Polity press Cambridge, UK, 2004)
Milton J. Esman 20 Mayıs 2004
ÖNSÖZ
Bu kitap değişik disiplinlerde çalışan akademisyenlerin işbirliği sonucu oluşturulmuştur. Hem bölgesel hem de karşılaştırmalı bakış açısıyla etnisiteyi incelerken, sözü geçen disiplinlerin ve ortak çabanın kusurları -üstünlüklerini tartışan bir sosyal bilimciyle Orta Doğu tarihi üzerine okuyan bir öğrencinin tartışmalarından çıkmıştır. Bu tartışmalar, 1984 Mayısında Tel Aviv'de, Orta Doğu etnik-politikasının değişik yönlerine dikkati çeken tarihçiler, siyaset bilimciler, sosyologlar ve antropologların görüşlerini sunduğu bir konferansa dönüştü. Onların soruna yaptıkları katkı bu cildin ortaya çıkmasını sağladı. Konferans, Tel Aviv Üniversitesi ile Cornell Üniversitesi arasında Orta Doğu alanı çalışmalarında gelenek haline gelecek bir işbirliğinin parçası olarak da görülebilir. Buradan hareketle kitabın Cornel Üniversitesi Basımevince yayımlanması da en uygun şey olmuştur.
Kitabın yapısı orijinal çıkış noktasını yansıtır. Birinci Kısım (Milliyetçilik ve Etnisite), Sonuç ve yaka incelemeleri karşılaştırmalı ve yönteme dayanan boyutların altını çizmeye çalışır, İkinci Kısım (Geçmişin Mirasları) Orta Doğu'nun bugüne ait etno-politikalarını şekillendirmiş fikir ve yapıların tarihi köklerini inceler. Diğer dört kısım ise bölgenin çeşitliliğini, etnik unsur ile sosyal-politik davranışın diğer belirleyicileri arasındaki karmaşık etkileşimi yansıtan yaka çalışmalardan oluşur.
Bu projenin gerçekleşmesini sağlayan herkese, Arap-Yahudi İlişkileri İncelemesi Bronfman Programı, Walter ve Elise Haas Fonu, Barclay Tröst ve Tel Aviv'deki Amerikan Elçiliği USIA Ofisi'ne teşekkür etmek, büyük bir zevktir bizim için. Tel Aviv Üniversitesi Orta Doğu ve Afrika Çalışmaları Dayan Merkezi'ne, Profesör Esman'ın 1983-1984 akademik yılını Kudüs'teki İbrani Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü'nde geçirmesini sağlayan Fulbright Programı'na, E yazmalarını toplayıp daktilo ederek 1984 Konferansı'nın toplanmasına yardımcı olan Dayan Merkezi'nden Amira Margalith, Edna Liftman ve Lydia Gareh'e teşekkürlerimizi sunmayı bir borç biliriz. Cornell'den Michael Busch ve Arline Blaker'e de değerli yardımlarında dolayı şükranlanmızı sunarız.
Milton J .Esman - İtamar Rabinovich Ithaca, New yorh ve Tel Aviv, İsrail
Milton J. Esman & Itamar Rabinovich Orta doğu'da etnisite, çoğulculuk ve devlet
Avesta
avesta / Sosyal Bilim: 178 / 9 Ethnicity, pluralism, and the state in the Middle East (Orta Doğu'da etnisite, çoğulculuk ve devlet) Edited by Milton J. Esman & Itamar Rabinovich (Cornell university press, ithaca and London, 1988) İngilizcede çeviren Zafer Avşar
Yayın yönetmeni: Abdullah Keskin Editör: Abdurrahim Özmen Kapak: Genco Demirer Tashih ve mizanpaj: Avesta Birinci baskı: 2004, İstanbul Baskı ve cilt: Barış matbaacılık
Avesta basın yayın reklam tanıtım müzik dağıtım ltd. şti. Evliya Çelebi mahallesi Aybastı sokak 48 / 4 Beyoğlu / İstanbul Tel: (0212) 251 44 80 - 243 89 74 Fax: (0212) 243 89 75
Ekinciler caddesi Nurlan apt. giriş katı no: 2 Ofis / Diyarbakır Tel - fax: (0412) 222 64 91
ISBN: 975-8637-81-9
Milton J.Esman: Cornell Üniversitesi Yönetim Profesörü ve aynı üniversiteye bağlı Uluslararası Çalışmalar Merkezi eski müdürüdür. Daha çok etnik çoğulculuk üzerine yazmıştır. Administration and Development in Malaysia: Institution Building and reform in a Plural Society [Malezya'da gelişim ve yönetme: Çoğulcu bir toplumda kurum yaratma ve reform] ve Ethnic Conflict in the Western World [Batı dünyası'nda etnik çatışma] kitaplarının yazarıdır. Itamar Rabinovich: Dayan Merkezi Başkanı'dır. Tel Aviv Üniversitesi'ndeki Çağdaş Orta Doğu Tarihi Bölümü, Ettinger Profesörüdür. The War for Lebanon [Lübnan üzerindeki savaş] isimli kitabı Cornell Üniversitesi tarafından yayımlanmıştır. Gabriel Ben-Dor: Hayta üniversitesi Rektörü ve Siyasi Bilimler Profesörü. Diğer birçok eseri yanında, Druses in Israel: A Political Study and State and Conflict in the Middle East [ İsrail'deki Dürziler: Orta Doğu'da devlet ve çatışma; bir politik inceleme] kitabının da yazarıdır. Kais Firro: Hayra Üniversitesi Orta Doğu Tarihi Bölümü'nde okutmandır. Dürzi topluluğunun tarihi ve politikası üzerinde çalışır. Aziz Haydar: Bir Zeyit Üniversitesi ve Kudüs İbrani Üniversitesi fakültelerinde görevlidir. Georgetown Üniversitesi'ndeki Çağdaş Arap Çalışmaları Merkezi'nde Konuk Profesör olarak bulunmaktadır. Theodor Hanf: Almanya Freiburg'daki Arnold Bergstasser Enstitüsü'nde görevlidir. Özellikle Lübnan ve Güney Afrika üzerine, etnopolitikada otoritedir. Aynı zamanda South Africa: The Prospects of Peaceful Change [Güney Afrika: barışçıl değişim şansı] kitabının yazarlarından biridir. Hanna Herzog: Tel-Aviv Üniversitesi, Sosyoloji ve Antropoloji bölümünde yardımcı okutmandır. Political Ethnicity: The Image and the Reality and Contest of Syınbols: The Sociology of Election Campaigns through İsraeli Ephemera [Politik etnisite: Hayal-gerçeklik ve sembol çarpışması: Israil Efemeridleri üzerinden seçim kampanyalarının sosyolojisi] kitabının yazarıdır. Farhad Kazemi: New York Üniversitesi profesörlerindendir. Aynı zamanda Yakın Doğu Çalışmaları Hagop Kevorkyan Merkezi eski müdürüdür. Kemal Karpat: Madison'da Wisconsin Üniversitesi Osmanlı Tarihi Profesörüdür. Ottoman Population, 1830-1914: Demographic and Social Characteristics and The Gecekondu: Rural Migration and Urbanization [1830-1914: Arası Osmanlı nüfusu: Demografik ve toplumsal özellikler ve gecekondu: Kırsal göç ve şehirleşme] kitabının yazarıdır. Elie Kedourie: Londra Ekonomik Okulu'nda Siyaset Bilimi Profesörü'dür. Yazdığı eserler arasında Nationalism; The Chatham House Version and Ot her Middle Eastern Studies and İslam and Modern World [Milliyetçilik Chatham Kamarası versiyonu ve diğer Orta Doğu çalışmaları, İslam ve modern dünya] öne çıkar. Charles G. Macdonald: Florida Uluslararası Üniversitesi'nde Uluslararası ilişkiler Bölümü Başkanı, Profesörü'dür. Iran, Saudi Arabia, and the Law of the Sea: Political Interaction and Legal Development in the Persian Gul! [Iran, Suudi Arabistan, deniz kanunu: Iran körfezi'ndeki politik etkileşim ve yasal gelişme] kitabının yazarıdır. David Menashri: Tel Aviv Üniversitesi'ndeki Orta Doğu ve Afrika Çalışmaları'nın yürütüldüğü Dayan Merkezi Araştırma üyesidir. Iran: The İslamic Revolution and Beyond and Iran in Revolution [İran: İslami devrim ve ötesi, devrimden sonra Iran] kitabının yazarıdır. Elie Rekhess: Tel Aviv Üniversitesi'ndeki Orta Doğu ve Afrika Çalışmları'nın yürütüldüğü Dayan Merkezi Araştırma üyesidir. Filistinli Arap toplumu ve politikası üzerine birçok çalışması vardır. Yehudit Ronen: Tel Aviv Üniversitesindeki Orta Doğu ve Afrika Çalışmaları'nın yürütüldüğü Dayan Merkezi Araştırma üyesidir. Merkezin çıkardığı Middle East Contemporary Survey'in yazarlarındandır. Uzmanlaştığı alan: Libya ve Sudan politikasıdır. Haim Shaked: Tel Aviv Üniversitesi'ndeki Orta Doğu Tarihi Profesörü, Dayan Center'da yardımcı üyedir. The Life of the Sudanese Mandi [Sudanlı Mehdi'nin Yaşamı] kitabının yazarı, From June to October, The Middle East and the United States [Hazirandan Ekime, Orta Doğu ve ABD] kitaplarının da editörlerinden biridir. P.J.Vatikiotis: Londra Üniversitesi, Doğu ve Afrika Çalışmaları Okulu Arap Politikası Profesörü'dür. Başlıca eserleri: The Modern History of Egypt [Mısır'ın Moden Tarihi] Politics and the Military in Jordan: A Study of the Arab Legion, 1921-1957 [Ürdün'de politika ve silahlı kuvvetler: 1921-1957 arasında, Arap lejyonu üzerine inceleme] Arab and Regional Politics in the Middle East [Orta Doğu'daki Arap politikaları ve bölgesel politikalar].
