MİLLİYETÇİLİK VE TÜRKİYE AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİ
Elinizdeki çalışma TESEV Dış Politika Programı tarafından iki yıl önce başlatılan Dış Politika Analiz Serisinin altıncı kitabını oluşturuyor. Hedefi milliyetçiliği deşifre etmek, gündelikleşmiş kullanımını parçalarına ayırmak.
Böylesine bir konuya TESEV, ama özellikle de Dış Politika Programı olarak girmek istememizin sebebi bizim uğraştığımız alanların hemen hepsini bir şekilde belirleyen tek ortak değişken olması, karar verme süreçlerini doğrudan etkilemesi.
Bilindiği gibi “milliyetçilik” ağırlığını Kıbrıs sorununun çözümünden Kuzey Irak’a, AB ile ilişkilerden Ermenistan ile yaşadığımız sorunlara kadar her yerde hissettiriyor.Hatta bazen sorunların özünü oluşturuyor. Genellikle de birbirini tetikliyor, sorunların tırmanmasına sebep oluyor.
Amacımız, milliyetçiliğin daha iyi anlaşılmasına, hepsinden önemlisi de sosyal bilimlerin öznesi olduğunun görülmesine katkıda bulunmak. Eğer bu çalışma milliyetçiliğin tabu değil olgu olduğunun anlaşılmasına bir nebze yardımcı olursa, verilen örnekler ve referanslar bilimsel mantığının ötesine taşınmadan, magazinleştirilmeden tartışılırsa, amacına ulaşmış olacak.
Hep tekrarladığımız gibi TESEV’in en büyük şansı mükemmel araştırmacılarla çalışmak, onların bulgularını ve görüşlerini kamuoyu ile paylaşmak oldu. Bu çalışma için de aynı kural geçerli. Umut Özkırımlı bu konunun sadece Türkiye’de değil dünyada da bilinen uzmanlarından biri. Kendisi bize kapsamalı bir tartışmayı kısa bir kitaba sığdırarak özetledi.
Vurgulamaya gerek bile yok, ama bu kitapta ifadesini bulan görüşlerin tamamı yazarına ait ve hiçbir şekilde TESEV’e, çalışanlarına, yönetimine ve kurumsal kimliğine mal edilemez. TESEV’in yaptığı bilgi boşluğunu kapatmak için köprü rolü oynamaktan, ilkeleri doğrultusunda tartışmalara katkıda bulunmaktan ibaret.
Zaten pek çok açıdan çoğulcu bir yapıya sahip olan TESEV’in milliyetçilik gibi bir konuda monolotik bir görüşe sahip olması, tek bir araştırmacının bütün söylediklerini desteklemesi, yöntemini benimsemesi beklenemez. TESEV Dış Politika Programı içinde yer alanların dahi yazarla her konuda aynı görüşü paylaştığını söylemek doğru olmaz.
Bizim için önemli olan, yapacağımız ve yaptıracağımız çalışmaların bölgemizin istikrarına, küresel, bölgesel ve ülkesel sorunların çözümüne, ikili ve çok taraflıilişkilerinin gelişmesine, demokrasinin kökleşmesine, insan haklarına saygının yerleşmesine, AB üyeliğinin gerçekleşmesine yardımcı olmasıdır.
Biz, Özkırımlı’nın çalışmasının önemsediğimiz bu hedeflere ulaşmamıza yardımcı olacağına inanıyoruz. Kitap milliyetçilik tartışmalarına son noktayı koymayı amaçlamıyor. Beklentimiz milliyetçiliği bir kavram ve uygulama olarak tartışmak, daha rasyonel kararların verilebildiği bir Türkiye’nin oluşmasına katkıda bulunmak.
Bu vesileyle bize her zaman destek olan başta Yönetim Kurulumuz, Yüksek Danışma Kurulumuz olmak üzere, Açık Toplum Enstitüsü-Türkiye’ye ve elinizdeki çalışmanın oluşmasına doğrudan katkıda bulunan Friedrich Ebert Derneği Türkiye Temsilciliği’ne bir kez daha teşekkür ederiz.
Mensur Akgün
Dış Politika Programı Direktörü İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR / 1
I. GİRİŞ / 3
Çalışmanın Amacı / 6
Çalışmanın Yöntemi / 7
II. MİLLİYETÇİLİK / 9
Milliyetçilik Yükseliyor mu? / 10
Etnik Milliyetçilik, Vatandaşlığa Bağlı Milliyetçilik / 17
‘Milletin Bölünmez Bütünlüğü’ / 22
III. TÜRKİYE’DE MİLLİYETÇİLİK / 28
Milliyetçi Türkiye / 30
Atatürk Milliyetçiliği, Türk Kültürü / 36
Türk Milliyetçilikleri ve Hegemonya / 46
IV. TÜRKİYE-AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİ VE MİLLİYETÇİLİK / 55
Avrupa’da Türkiye, Türkiye’de Avrupa: Algılar, Korkular / 57
Avrupa’da Radikal Sağ ve Milliyetçilik / 69
Göç / 80
Kimlik / 87
Güvenlik / 94
Egemenlik / 104
V. SONUÇ / 110
KAYNAKÇA / 116 Çalışmanın Amacı
Bu çalışmanın iki temel amacı var. Bunlardan ilki, milliyetçilik çalışmaları alanındaki son tartışmalar ışığında milliyetçilik kavramını masaya yatırmak ve milliyetçi algı biçimini anlamamıza katkıda bulunacak bir kavramsal-kuramsal çerçeve geliştirmek. İkincisi ise milliyetçiliğin Türkiye-Avrupa Birliği arasındaki ilişkilere etkisini değerlendirmek. Bu bağlamda yanıt aranacak soruların bazılarını şöyle sıralayabiliriz:
• Milliyetçilik yükseliyor mu? Milliyetçilik belirli dönemlerde yükselişe geçen, tepkisel bir ideoloji midir? Milliyetçi algı biçiminin temel özellikleri nelerdir?
• Milliyetçilik ve radikal sağ arasında nasıl bir ilişki vardır? Milliyetçilik radikal sağ partilere atılan oylara indirgenebilir mi?
• Farklı milliyetçilik türleri var mıdır? ‘Etnik milliyetçilik’-‘vatandaşlığa bağlı milliyetçilik’ ayrımı ne ölçüde geçerlidir?
• Millet ‘bölünmez bir bütün’ müdür? Tek bir milliyetçilik mi vardır, yoksa birçok mu?
• Günümüz Türkiyesi’nde milliyetçiliği nasıl anlamamız gerekir? Tek bir Türk milliyetçiliğinden söz edebilir miyiz? ‘Sèvres sendromu’ nedir, neden vardır?
• Türkiye-Avrupa Birliği ilişkileri bağlamında iki tarafın algıları, korkuları nelerdir? Bu korkular ve milliyetçilik arasında nasıl bir bağ vardır? Korkular mı milliyetçiliği besler, milliyetçilik mi korkuları?
Çalışmanın planına geçmeden önce bir noktayı vurgulamakta yarar var. Yukarıda sıralanan sorulardan da anlaşılacağı gibi, bu çalışma oldukça geniş bir alanı kapsıyor ve milliyetçilikten radikal sağa, günümüz Türkiyesi’nden Avrupa Birliği’ne birçok konuyu aynı anda ele almayı deniyor. Bu nedenle çalışma ele aldığı her konuyu enine boyuna tartışmaktan, ‘tüketmekten’ çok, tartıştığı farklı konuları, belirli bir kavramsal-kuramsal çerçeve dahilinde harmanlayan ‘bütünlüklü’ bir bakış açısı sunmaya öncelik verecek. Bu anlamda milliyetçilik ve Türkiye-Avrupa Birliği ilişkileri konusunda ‘son söz’ değil, ‘ilk söz’ olmayı amaçlayacak; yanıt üretmek kadar, yeni soru işaretleri yaratmaya da çalışacak.
Çalışma, Giriş ve Sonuç bölümleri dışında üç ana bölümden oluşacak. ‘Milliyetçilik’ başlıklı ikinci bölüm, milliyetçilik konusunda kamuoyuna egemen olan üç inanışı tartışmaya açacak. Bunlar sırasıyla milliyetçiliğin kimi zaman yükselen, kimi zaman gerileyen, hatta ortadan kaybolan bir ideoloji olduğuna dair inanış; etnik milliyetçilikvatandaşlığa dayalı milliyetçilik ayrımına dayanarak kendi milliyetçiliğini ‘iyi’, başkalarınınkini ‘kötü’ gören inanış ve milletin homojen (türdeş) olduğunu ve her ulus-devletin tek ve değişmez bir milliyetçilik ürettiğini savunan inanış. Türkiye’de milliyetçilik konusuna odaklanacak olan üçüncü bölüm, bu inanışların eleştirisine dayalı bir kavramsal-kuramsal çerçeveyi Türkiye’ye uyarlamaya çalışacak. Bu bağlamda bir yandan bugünün Türkiyesi’nde gözlenebilecek farklı milliyetçi akımlarının bir haritası çıkarılacak, diğer yandan da bu milliyetçiliklerin farkları ve ortak noktaları tartışılacak ve Türkiye’de milliyetçiliğin parametreleri belirlenmeye çalışılacak. Dördüncü bölüm bu tartışmaların ışığı altında Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerini inceleyecek. Bu bölümde öncelikle Türkiye’nin üyelik sürecinin genel bir fotoğrafı çekilecek, daha sonra ise Avrupa radikal sağı masaya yatırılacak.
Bu çerçevede en çok, yabancı düşmanlığı ve göçmen karşıtlığından beslenen radikal sağın anaakım siyasete etkisi üzerinde durulacak. Çalışma, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne olası üyeliğinin doğurduğu karşılıklı korkuların tartışılmasıyla sona erecek. MİLLİYETÇİLİK VE TÜRKİYE AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİ
ISBN 978-975-8112-94-4
TESEV YAYINLARI
Kitap Tasarımı: Rauf Kösemen, Myra
Kapak Tasarımı: Umut Pehlivanoğlu, Myra
Basıma Hazırlayan: Myra
Basımevi: Sena Ofset
Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı
Dış Politika Programı
Bankalar Cad. Minerva Han No: 2 Kat: 3
Karaköy 34420, İstanbul
Tel: +90 212 292 89 03 PBX
Fax: +90 212 292 90 46
info@tesev.org.tr
www.tesev.org.tr
Copyright © OCAK 2008
Bu yayının tüm hakları saklıdır. Yayının hiçbir bölümü Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı’nın (TESEV) izni olmadan elektronik veya mekanik (fotokopi, kayıt veya bilgi depolama, vd.) yollarla çoğaltılamaz.
Bu kitapta yer alan görüşler yazarlara aittir ve bir kurum olarak TESEV’in görüşleriyle bire bir örtüşmeyebilir. Bu kitabın yayımlanmasındaki katkılarından ötürü Açık Toplum Enstitüsü-Türkiye’ye, Friedrich Ebert Derneği Türkiye Temsilciliği’ne ve TESEV Yüksek Danışma Kurulu’na teşekkür ederiz.
Umut Özkırımlı
1970 yılında Ankara’da doğdu. Orta ve lise öğrenimini Saint Joseph Fransız Lisesi’nde yaptı. 1994 yılında Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezun olan Özkırımlı, yüksek lisans eğitimini The London School of Economics and Political Science Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde, doktora eğitiminiyse İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde tamamladı. 2001-2002 tarihleri arasında The London School of Economics and Political Science Avrupa Enstitüsü’nde misafir araştırmacı olarak bulundu. 2005 yılında Doçentlik derecesini alan Özkırımlı, 2006 yılında da Türkiye Bilimler Akademisi Üstün Başarılı Genç Bilim İnsanlarını Ödüllendirme Programı (TÜBAGEBİP) çerçevesinde ödüle layık bulundu. Özkırımlı halen İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev yapmakta, aynı zamanda da Harry Tzimitras ile birlikte Avrupa Birliği Enstitüsü bünyesindeki Türk-Yunan Çalışmaları Programı’nın Direktörlüğünü yürütmektedir. Özkırımlı’nın daha önce yayımlanan çalışmaları arasında Theories of Nationalism: A Critical Introduction
(Milliyetçilik Kuramları, 2000) ve Contemporary Debates on Nationalism: A Critical Engagement (Günümüzde Milliyetçilik Tartışmaları, 2005) adlı kitaplar ile Nationalism and its Futures (Milliyetçilik ve Geleceği, 2003) adlı derleme bulunmaktadır. Palgrave Macmillan Yayınevi tarafından İngilizce olarak yayımlanan bu kitaplardan Theories of Nationalism, halen 20’yi aşkın ülkede, 50’yi aşkın milliyetçilik dersinde ‘temel okuma’ olarak kullanılmaktadır. Şu anda Sideris Yayınları tarafından Yunancaya çevrilmekte olan bu kitabın Türkçesi, Milliyetçilik Kuramları adıyla Doğu Batı Yayınları tarafından yayımlanacaktır. Özkırımlı’nın Spyros A. Sofos’la birlikte yazdığı son kitabı Tormented by History: Nationalism in Greece and Turkey (Yunanistan ve Türkiye’de Milliyetçilik) İngiltere’de Hurst & Co. Yayınevi tarafından Ocak 2008’de, Amerika Birleşik Devletleri’nde ise Columbia University Press tarafından Mart 2008’de yayımlanacaktır. Özkırımlı’nın uluslararası atıf endeksleri kapsamındaki dergilerde basılmış çok sayıda makalesi de bulunmaktadır.
| 
