“M.K.” Adlı Çocuğun Tehcir Anıları, 1915 ve Sonrası

“M.K.” Adlı Çocuğun Tehcir Anıları, 1915 ve Sonrası [Türkçe, İstanbul, 2008]

M.K., Récit d'un Déporté Arménien [Français, Paris, 2008]

“M.K.” Adlı Çocuğun Tehcir Anıları

Baskın Oran

İletişim Yayınları

9 yaşında “Tehcir’e uğrayan” Adanalı Ermeni Manuel Kırkyaşaryan, tüyler ürperten yaşam öyküsünü anlatıyor, iki gün içinde annesini de babasını da kaybedişini... etrafındaki herkesin öldürülüşünü... bir tür esir pazarında satılışını... “evlatlık” gittiği evlerden kaça kaça, on yıl dolana dolana... sonunda hayatta kalan akrabalarını buluşunu... Halep; uzun yıllar Kıbrıs; Avustralya...
“Ben dokuzumda öleceğidim. Bu hayat bana Allah’ ın lütfudur,” demiş Kırkyaşaryan çocuklarına, 91 yıllık ömrünün son demlerinde.
En iyi kullandığı dil hep Türkçe olmuş.

Tehcir anılarını onlarca yıl sonra teybe okurken bile ismini vermekten ürken, “Benim ismim M.K.” diye söze başlayan “Manuel Usta”nın anlattıkları insanı ürpertiyor. Ama sadece korkunç olayların ürpertisi değil bu. Manuel Usta’nın yaşadığı büyük acıları kinle değil, bu anıları yayına hazırlayan Baskın Oran’ın dediği gibi affetmeye hazır, sevmeye hazır bir dille anlatması, başka bir türlü sarsıyor insanı!.. Fecaatin ortasında, ‘iyiliğin’ küçük alâmetlerine, hayatın gücüne tutunmaya çalışan bu dil, muhtemelen Manuel Usta’nın geçmişin kâbusuyla başetmek için bulduğu bir yordam. Öyle de olsa; hayatın ve insaniyetin gücü önünde saygıyla ürpermekten alıkoymuyor okuru.

Baskın Oran 1945 İzmir doğumlu. Saint Joseph ve İzmir Atatürk lisesinden sonra 1968'de bitirdiği Mülkiye'de 12 Mart döneminde bir kere, 12 Eylül döneminde üç kere görevden atıldı; her seferinde Danıştay kararıyla döndü. Uluslararası ilişkilerde 1991’de doçent, 1997'de profesör, 2006’da emekli oldu. Milliyetçilik, azınlıklar ve Türk dış politikası üzerine çalışıyor ve Agos ile Radikal İki de Bodrum’daki matrak şeylerden Türk dış politikasına kadar çeşitli konularda yazıyor. Altmış kadar makalesi ve şu kitapları yayımlandı: Azgelişmiş Ülke Milliyetçiliği; Türk-Yunan ilişkilerinde Batı Trakya Sorunu; Atatürk Milliyetçiliği; Kenan Evren'in Yazılmamış Anıları (2 cilt); Devlet Devlete Karşı; Kalkık Horoz - Çekiç Güç ve Kürt Devleti; Yunanistan'ın Lozan İhlallerii; Küreselleşme ve Azınlıklar, Türk Dış Politikası (Ed.) (2 cilt); Dalavera Memet'in Bodrum Tarihi; Enişte Gözüyle Bodrum; Türkiye’de Azınlıklar: Kavranıldı; Teori, Lozan, İç Mevzuat, içtihat. Uygulama; Nende O Eski Mahpushaneler!; Türkiye İnsan Hakları Bilançosu, 2006 İzleme Raporu.

İçindekiler

Görse 1 Malzeme Listesi / 11

Sunuş / 13
Manuel Kırkyaşaryan’ı ve Anılarını Takdimimdir
Baskın Oran

Giriş / 29
74 yaşındaki M.K.’nın
Tehcir’i Almanların yaptırdığına ilişkin fikirlerine
dairdir.

Tehcir Günleri / 41
9-10 yaşındaki M.K.’nın Tehcir’de yaşadıklarına
dairdir.

Sığındığı Kürt
Köylerindeki Yaşamı / 63
10-14 yaşındaki M.K.’nın
Midyat-Cizre coğrafyasında sığındığı Hayak,
Aşağı Omerka, Yukarı Omerka, Kara Harabe ve
Harabe Dağrık köylerinde yaşadıklarına ve dinlediklerine
dairdir.

Sığındığı Süryanı
Köyündeki Yaşamı / 91
14-16 yaşındaki M.K.'nın
Ermenileri bulma yolunda aradığı
Süryani Azak köyünde yaşadıklarına ve dinlediklerine
dairdir.

Musul Yollarinda / 123
I6-I8 yaşındaki M.K.’nın Ermenileri bulma amacıyla koyulduğu
Musul yolunda gördüklerine, kentteki yaşamına,
planlarına ve hatırladıklarına
dairdir.

Halep Yollarında / 143
18-19 yaşındaki M.K.’nın
ailesini bulmak için koyulduğu Halep yollarında Ingilizler, Fransızlar, Yezidiler ve Araplar arasında yaşadıklarına
dairdir.

Ekler / 159
Dizin / 171
Albüm / 173

Görsel Malzeme Listesi

Foto-1:Aile fotoğrafı. Anne ve baba Kırkyaşaryan, dört kızları, üç damatları ve iki yaşındaki Manuel. Adana 1908.
Harita-1: Kilikya ve Altı Vilayet (Vilayat-ı Sitte).
Harita-2: M.K.'ntn Adana-Musul-Halep arasında on yıl boyunca dolaştığı yerler.
Harita-3: Kilikya'nın bir bölümünde (Cebel-i Bereket) Çerkez köyleri.
Harita-4; M.K.'nın Midyat-Cizre coğrafyasında yaklaşık on yıl yaşadığı köyler.
Foto-2: Halep'e gitmek için Musul'dan aldığı kimlik / seyahat belgesi ve üzerindeki Ingiliz ve Fransız damgaları (a, b ve c). Ekim 1924.
Foto-3: Halep'te çalıştığı otomobil tamirhanesinde Hovsep ve Misak Başyan'la fotoğrafı. 1924.
Foto-4: Halep'te 18 yaşındayken çektirdiği fotoğraf. 1924.
Foto-5: Halep'te Topçuyan Kardeşler otomobil tamirhanesinden aldığı bonservis. 2 Mayıs 1925.

Foto-6: Kıbrıs Lefkoşa'da Parunakyan müessesesinden aldığı bonservis. 20 Mayıs 1928.
Foto-7: Cyprus Mines Corporation'da işçi arkadaşlarıyla birlikte. 1934.
Foto-8: Cyprus Mines Corporation'da asbest madenine hava basan makinelerin başında. 1938.
Foto-9: Cyprus Mines Corporation’ın kapanması üzerine aldığı bonservis. 29 Ağustos 1940.
Foto-10: Kıbrıs Bayındırlık Işleri'nde usta. 1958.
Foto-11: Kıbrıs’ta Ingiliz vatandaşı olduktarı sonraki kimlik belgesi. 1959.
Foto-12: Kıbrıs Bayındırlık Işleri'nden ayrılırken aldığı bonservis. 31 Temmuz 1968.
Foto-13: Kıbrıs'ta Ermeni Kilisesinden aldığı Doğum Belgesi. 2 Temmuz 1968.
Foto-14: Avustralya'ya gidince verilen ustalık belgesi. 14 Kasım 1968.

Foto-15: Ermeni alfabesiyle yazılmış Türkçe dua kitabı.
Foto-16: Türkçe Nasrettin Hoca kitabı (a ve b).
Foto-17:91 yaşında ölümü üzerine, NSW (Avustralya) başbakanının gönderdiği taziye mektubu. 29 Mayıs 1997.
Foto-18: Genç Kırkyaşaryan çifti. Yıl 1937.
Foto-19: Manuel Kırkyaşaryan, eşi Zaruhi Hanım'la. Bu fotoğraf Manuel Usta'nın anılarını teybe kaydetmeye başladığı 1980'lerde çekildi.
Foto-20: "M.K. adlı çocuğun” ölümünden birkaç ay önce çekilmiş son fotoğrafı.

SUNUŞ

“Ben 9’umda öleceğidim. Bu hayat bana
Allah’ın lütfüdur.”
Manuel Kirkyașaryan
91 yașında ölmeden bir süre önce

Manuel Kırkyaşaryan’ı ve Anılarını Takdimimdir

Baskın Oran

Çok Olağanüstü ve Çok Sıradan Bir Çocuk

1906’da Adana’da doğan, 1997’de Sydney’de ölen Manuel Kırkyaşar- yan’ın, bildiği en iyi dil olan Türkçeyle I980'de banda okuduğu bu anılarla, hem çok olağanüstü hem çok sıradan bir insanla karşı karşı- yayız.

Bir bakıma olağanüstü; çünkü Tehcir’e 9 yaşındayken uğruyor, annesi daha fazla yürüyemeyeceği için gözlerinin önünde intihar ediyor, iki gün sonra sabah kalktığında babası yanında ölü yatmaktadır, dönüşte bütün kafileyi katledilmiş buluyor, gözünün önünde insanlar baston ve kamayla veya taşlanarak öldürülüyor, giysilerini defalarca soyup alıyorlar ve çocuğu çıplak bırakıyorlar (bir köylü çocuğu için bunu, hele o devirde düşünün), bir tür esir pazarında satılıyor, kendisini “evlatlık” alıp götüren evlerden defalarca firar ederek köy köy ve kapı kapı dolaşıp sığınacak yeni yer arıyor, yürüyerek Musul’a kadar gidiyor, oradan Halep'e geçiyor. Sonunda, aşağıda anlatacağım gibi, akrabalarını bulana kadar yaklaşık on yıl dolanıyor.

Bütün bunları bir çocuk, daha bulûğa ermediği çağdan başlayarak, tek başına yapıyor.

Bir bakıma ise, çok sıradan bir çocuk. Çünkü her canlının en temel içgüdülerini izlemekten başka bir şey yaptığı yok:
Önce, canını kurtarıyor.

Arkasından, sığınacak delik arıyor.

Sonra da, yine içgüdüsünü başka bir biçimde izliyor: Adeta koklayarak, kendi insanlarını arıyor. Ailesinden hayatta kalmış olanları. Önce etrafta Hıristiyan var mı onu soruyor, Hıristiyanları bulunca Ermeni arıyor, oradan da ailesini buluyor. Tam bir içgüdüyle. Kimlik içgüdüsüyle.

Adanalı Manuel ve Zaruhi

Bu anıları banda okuduğu zaman 74 yaşında ve Sydney’de olduğu halde, yaşamış olduklarının etkisi yüzünden hâlâ adını vermeye çekinen ve kendini:

“Benim ismim M.K.” diye takdim eden Manuel Kırkyaşaryan, 6 Mart 1906’da Adana’da doğuyor.1 Hacinli2 olan babası Stepan, “Ters Kapı" semtine yakın bir yerde ayakkabı tamircisi. Anası Mariam, Adanalı. Dört ablası var.3 Önce, kentin içinde kerpiçten bir evde oturuyorlar. Sonra, dışındaki “Çarçapuk" adlı Ermeni mahallesinde iki katlı bir tuğla ev yaptırıyorlar.

Bu kitabın ilk baskısını okuduktan sonra MK’yla ilgili araştırmalar yapmaya başlayan Adanalı Ermeni dostum Le[v]on Erarslan’ın verdiği bilgiler şöyle:

“Büyük olasılıkla Tarsus Kapısı ve Taş Köprü aksının kuzeyindeki bir mahallede oturmakta idiler. Zira 1909 olayları sırasında evleri yanan Adana Ermenileri iki fabrikaya (biri Alman fabrikası, diğeri Tri- pianis) sığınmışlardı. Onların evi sanırım Tripanis fabrikasına yakındı.

1 Bkz. Kıbrıs'tan verilen doğum belgesi.
2 Adana'nın ilçesi. Bugünkü adı: Saimbeyli.
3 I908’de çekilmiş aile fotoğrafı için bkz. Foto-I.

....

Baskın Oran

“M.K.” Adlı Çocuğun Tehcir Anıları

İletişim Yayınları

İletişim Yayınları
 “M.K.” Adlı Çocuğun Tehcir Anıları
1915 ve Sonrası
Yayına Hazırlayan
Baskın Oran

Tlf ve faks. 312-490 65 70
baskinoran@gmail.com

İletişim Yayınları 1087 • Baskın Oran Bütün Eserleri 5

© 2005 İletişim Yayıncılık A. Ş.
1-2. Baskı 2005, İstanbul
3. Baskı 2008, İstanbul

Kapak: Suat Aysu
Arka Kapaktaki Baskın Oran Fotoğrafı: Berrin Cerrahoglu
Uygulama: Hüsnü Abbas
Düzelti: Serap Yeğen
Dizin: Haşan Deniz
Baskı ve Cilt: Sena Ofset
Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi B Blok 6. Kat No. 4NB 7-9-11
Topkapı 34010 İstanbul Tel: 212.613 03 21

İletişim Yayınları
Binbirdirek Meydanı Sokak İletişim Han No. 7 Cagaloğlu 34122 İstanbul
Tel: 212.516 22 60-61-62 / Faks: 212.516 12 58
e-mail: iletisim@iletisim.com.tr / web: www.iletisim.com.tr

Yayına Hazırlayan Baskın Oran
“M.K.” Adlı Çocuğun Tehcir Anıları
1915 ve Sonrası
Genişletilmiş Baskı

ISBN-13: 978-975-05-0337-5