Said-i Nursi ve Kürt Sorunu

Said-i Nursi ve Kürt Sorunu [Kurdî, Uppsala, 1991]

Said-i Nursi ve Kürt Sorunu [Türkçe, İstanbul, 1991]

Said-i Nursi ve Kürt Sorunu

Malmîsanij

Doz

Stockholm’de yayınlanan Bergeh (*) dergisinin dördüncü sayısında Rohat’ın yazdığı Said-i Kürdi (Said-iNursi)’yle ilgili yazıyı okuduktan sonra, sözkonusu yazıyla, Said-i Kürdi’nin "Kürt Sorunu"na bakışı konusunda düşüncelerimi içeren bir yazı yazdım. Rohat’a ve yayınlanması dileğiyle Bergeh’e ilettiğim bu yazı daha sonra Bergeh’te yayınlanmayınca, yitip gitmesini istemediğim için bu yazıyı genişleterek bir kitapçık olarak yayınlamaya karar verdim.

Yayınlanmadan önce yazıyı gözden geçirip ...

Malmîsanij, 1952'de Diyarbakır'da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Diyarbakır'da, yüksek öğrenimini Ankara'da tamamladı. Sekiz yıl kadar değişik ortaokul ve liselerde öğretmenlik yaptı. Daha sonra Paris'te Sorbon Üniversitesi'nde İrani incelemeler (irani diller) bölümünde okudu. Malmîsanij'in daha önce yayınlanmış kitapları şunlardır:

- Yüzyılımızın Başlarında Kürt Milliyetçiliği ve Dr. Abdullah Cevdet,
- Zazaca-Türkçe Sözlük (Ferhengâ Dimilkî-Tirkî),
- Herakleîtos (Şiir),
- Li Kurdistan'a Bakur û li Tirkiye Rojnamegeriya Kürdi (1908-1981) (Mahmûd Levvendî ile birlikte)

İÇİNDEKİLER

Yayınevi’nin notu / 7
Birinci baskı'ya önsöz / 9
İkinci baskıya önsöz / 11
1. Said-i Nursi ve Kürt sorunu / 17
2. Hayatının dönemleri / 21
a) Eski Said: Doğumundan 1926’ya kadarki dönem / 21
b) Yeni Said: 1926-1949 dönemi / 21
c) Üçüncü Said: 1949 sonrası dönem / 23

3. Risale-i Nur / 25
4. Mensup Olduğu Kürt Örgütleri / 29
a) Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti’nde / 29
b) Kürt Ne§r-i Maarif Cemiyeti’nde / 29
c) Kürdistan Teâli Cemiyeti’nde / 29

5. Bazı eski yazılarında Kürt sorunu / 31
6. Mensup olduğu diğer örgüt ve kuruluşlar / 33
7. Said-i Nursi’nin Kürt ayaklanmaları karşısındaki tutumu / 37
A) Said-i Nursi ve Bitlis ayaklanması / 37
B) Bağımsızlıktan yana olmayışı / 37
C) Said-i Nursi ve Şeyh Said ayaklaması / 40
D) Said-i Nursi ve Kör Hüseyin paşa / 44
E) Said-i Nursi ve Dersim ayaklanması / 46

8. Said-i Nursi’nin Türklere ve müslümanlara hizmeti / 47
9. Tartışmalı bir konu: 31 Mart olayı ve Said-i Nursi / 51
10. Keramet sahibi miydi / 53
11. Diğer bazı hususlar / 55
12. Said-i Kürdi’nin kitaplarının yeni baskılarında yapılan tahrifat / 59
a) "İki Mekteb-i Musibetin Şahâdetnâmesi Yahut Divan-ı Harb-i örfî ve Said-i Kürdî" adlı kitapta yapılan tahrifat örnekleri / 62
b) 1960 ve 1978 baskılarında yer verilmeyen bölümler / 66
c) Diğer tahrifat örnekleri / 68

13. Said-i Nursi’nin 1908-1912 yılları arasında yazılıp yayınlanmış olan Kürtlerle ilgili bazı yazıları / 79
I. Lisânımız Kürtçe: Bediüzzaman Molla Said-i Kürdi’nin nesâyihi / 80
II. İstanbul’da bulunan Kürtlere edilen telkinât / 82
III. Kürtler yine muhtaçtır / 84
IV. Kürdistan Ulemâ ve Meşâyih ve Rüesâ ve Efradına Meşrûtiyete Dair Telkinâttır / 86
V. Dağ meyvesi acı da olsa devadır / 88
VI. / 89
Ek 1
Kör Hüseyin Paşa / 93

Ek 2
Halil Hayali (Xein Xeyali) Kimdir? / 97
1. Mutkili Halil Hayali (Xelîl Xeyalîye Modanî) / 97
2. Halil Hayali’nin mensup olduğu örgütler / 101
a) Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti’nde / 101
b) Kürt Neşr-i Maarif Cemiyeti’nde / 101
c) Hevî’de / 101
d) Kürdistan Teâli Cemiyeti’nde / 101
3. Halil Hayali’nin Kürt dili konusundaki çalışmaları! / 104
4. Vefat ettiği tarih / 111
5. Halil Hayali’nin yezılarında Kullandığı İmzalar / 111
1) Kürdiye Bitlîsî / 111
2) Modanî X. (Modanı H.) / 111
3) M. X. (M. H.) /111
' 4) X. (H.) / 111
5) Bavê Neco / 111
6. Halil Hayali’nin yazılarının yayınlandığı gazete ve dergiler / 112.
a) Rojî Kurd’de / 112
b) Yekbûn’da / 112
c) Jîn Dergisinde / 112
7. Halil Hayali’nin, yayınlanmış Olan Yazıları / 114
8. Halil Hayali’nin iki Kürtçe yazısı / 116
1) Ziman û nazenîya Kurdan / 116
2) Ziman / 121

EK 3
"Bediüzzaman’ın tarihçe-i Hayatı” Adlı Kitaptaki bir șiir / 123
EK 4
Abdurrahman El-Nurs (Ebdulrehman El-Nûrs)’un Kürtçe bir yazısı / 126

Bir ek daha / 128
Kaynak ve dipnotlar / 133

YAYINEVİ’NİN NOTU

Son yüzyıl Türkiye tarihinin önemli şahsiyetlerinden biri olan Said-i Nursi’nin Kürtlüğü ve bu uğurdaki mücadelesi onun siyasi yaşamının önde gelen boyutunu oluşturmaktadır.

Karizmatik kişiliği, düşüncesi ve eylemiyle yakın tarihte haklı bir üne sahip olan Said-i Nursi’nin Kürt kimliğini gizlemek için resmi çevreler bugüne kadar yoğun bir çaba içinde olmuşlardır. Bu çaba sadece onlarla sınırlı kalmıyor; Said-i Nursi’nin takipçisi olduğunu savunanların da resmi çevrelerden geri kalmadıklarını görüyoruz.

Güneş balçıkla sıvanmıyor. Değerli araştırmacı Malmîsanij bu çalışmasıyla Said-i Nursi’nin siyasi görüşlerini ortaya koymasının yanında onun, bugüne kadar, bir türlü tam olarak açıklığa kavuşmayan Kürt kimliğinin takipçileri tarafından nasil gizlenmeye çalışıldığını ve bu nedenle onun eserlerinde ne gibi tahrifatlar yaptıklarını ortaya koyuyor.
Malmîsanij oldukça ciddi kanıtlarla ortaya çıkıyor. Bugüne kadar Türkiye’deki yasakçı politikanın arkasına sığınarak, Said-i Nursi’nin, "Said-i Kürdi" kimliğini gizlemekte pek bir itirazla karşılaşmayanların bu iddiaları nasıl cevaplandıracaklarını doğrusu merak ediyoruz.

Kuşkusuz "Said-i Kürdi'nin üzerine örtü çekilmesinden en başta Said-i Nursi sorumludur.
Said-i Nursi’deki bu kimlik değişimini ve onun geçmişinden kurtulma çabasını, meşrutiyet sonrası Kürt milliyetçi hareketinin gelişimi ve Birinci Dünya Savaşı sonrasında yaşanan politik gelişmelerle birlikte değerlendirerek anlamak mümkün olabilir.

Lozan Andlaşması’ndan sonra bölgede; esas olarak da Türkiye’de Kürtlere hiçbir statü tanınmaması ve Kürtlerin kaderlerinin, egemenlikleri altına konuldukları devletlere terkedilmesi sonucunda gelişen baskı ortamında, Birinci Dünya Savaşı sonrasında gelişen Kürt aydın hareketi büyük çöküntüye uğradı. Türk yönetimi Lozan’dan aldığı güçle sahneye koyduğu "Kürt senaryosunun ilk adımı olan "Şeyh Said Ayaklanması" sonucunda İstiklal Mahkemeleri’nde önde gelen pek çok Kürt aydınını sudan bahanelerle astırdı. Geriye kalanların bir kısmı yurt dışına kaçtı, bir kısmı ise yönetimle vardıkları mütabakat sonucunda "Kürtçülük"le bütünüyle ilişkilerini keserek "uslu" birer vatandaş olacakları konusunda verdikleri güvencelerin karşılığında hayatlarının bağışlanmasını sağladılar. Abdurrahim Zapsu, Mehmet Şükrü Sekban,

Şükrü Baban gibi Said-i Nursi de yaşamını bu mutabakata borçludur.
Şunu agkça söyleyebiliriz ki Said-iNursi Cumhuriyet sonrasında sadece Kürt kimliğini terk etmekle kalmadı, artık kendisine ayakbağı olarak gördüğü bu kimliğini geçmişinden adeta kazıyıp yok etmeye kadar vardırdı bu işi.
Yukarıda da belirtmeye çalıştığımız gibi Said-i Nursi’deki bu değişme, Cumhuriyet sonrasında yaşanan terör ortamının pek çok Kürt aydınında olduğu gibi, onda yarattığı korku ve yılgınlığın sonucudur.

Herşeye rağmen Said-iNursi’yi, yüzyılın başında gelişen Kürt aydınlanma hareketinin önde gelen simalarından biri olarak anlamak gerekiyor. Malmîsanıj’ın ortaya koyduğu bilgilerden, bu dönemde gerçekleştirilen Kürt örgütlenmelerinde ve Kürt siyasal ve kültürel bilincinin oluşturulması çabalarında Said-iNursi’nin etkin roller oynadığını görüyoruz.
Kısa zamanda muzazzam bir gelişme gösteren bu Kürt aydınlanma hareketi, Lozan ve onu izleyen 1925 Şeyh Sait Olayı ile birlikte sahneye konulan devlet terörü ortamında geride önemli izler bırakarak kesintiye uğradı.

Bu kuşağı, köklerinden ve çağdaş dünya ile bütünüyle ilişkisi kesilerek yoğun bir Türk milliyetçiliği propagandasıyla kişiliği ve kimliği parçalanmış bir Kürt aydın kuşağı izledi. Biz bu kuşağı "Kemalist Kürt Aydınları kuşağı" olarak nitelendiriyoruz. Türkiye’de bugün bile geniş bir kitleyi oluşturan bu aydın kuşağının yapısındaki çarpıklık, Kürt mücadelesine de yansımaktadır.

Bu tipolojinin 12 Eylül sonrasında sürgüne giden bazı Kürt aydınlarının Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde yeniden kendi köklerine yönelmesiyle bir ölçüde de olsa aşılmaya başlandığını görüyoruz. Malmîsanij, "Yeni Kürt Aydınlanması" olarak nitelendirdiğimiz bu atılımın önde gelen temsilcilerinden biridir. Daha şimdiden bu doğrultuda ciddi kazanımlar sayılması gereken ürünler verdi.

Genel olarak aydınların rolü ve geri kalmış toplumlarda tarih bilincinin önemime ilişkin birkaç söz söyledikten sonra, sözü yazara bırakmak istiyoruz:
Aydınlar toplumların beynidir. Aydını olmayan toplumlar, kafası koparılmış tavuklar gibidirler. Aydınsız olarak bu toplumların kurtuluş çabaları kafası koparılmış tavuğun çırpınışından öte bir anlam taşımaz...
Geleceklerini tayin etmek isteyen toplumlar herşeyden önce istikametlerini doğru olarak bilmeleri gerekiyor.
İstikamet geçmişten geleceğe doğru uzanan bir yoldur; geçmişini bilmeyenler, nereye gideceklerini de bilemezler. Çünkü geleceğe giden yol geçmişten uzanıp geliyor.

Kimi toplumlar, kimi nedenlerle, kimi zamanlarda istikametlerini kaybediyorlar. Onların istikametlerini doğrultmaları, tarihlerini öğrenmeleriyle mümkün olabiliyor.- Çünkü tarih, toplumların istikametlerini doğru olarak tayin etmelerinin bilimidir.

6 Nisan 1991

Malmîsanij

(*) Kürtçe - Türkçe Araştırma Dergisi (Yayınevinin Notu)

Malmîsanij

Said-i Nursi ve Kürt Sorunu

Doz

Doz Yayınları
Doz Yayınları: 11
Araştırma - İnceleme Dizisi: 2
Said-i Nursi ve Kürt Sorunu
Malmîsanij

© Bu kitabın yayın hakları
Doz Basım ve Yayıncılık Ltd. Şti’nindir.

Birinci Baskı: 1991, Uppsala
İkinci Baskı: Kasım 1991, İstanbul
Dizgi: Adar Ajans 5291519
Montaj: Mehmet Aydın
Kapak Tasarım: Ceren İncesu
Baskı - Kapak Baskı: Aydınlar Matbaası

Doz Basım ve Yayıncılık Ltd. Şti.
Nakilbent Sok. No: 49 Kat: 2 D: 3
34400 Sultanahmet - İstanbul
Telefax:517l378