Grev: Grevin Yapısal ve İşlevsel Açıdan İrdelenmesi
Mehmet Şehmus Güzel
Bilimsel Yayıncılık
Grev, bir anlamda, çalışanların yaratma ve değişiklik istemlerinin açıklanması eylemidir. Çalışanlar, greve başvurarak, genellikle, içinde bulundukları koşulların değiştirilmesi zorunluluğunu dile getirmekte, bu yöndeki isteklerini açığa vurmaktadırlar. Yani grevde çok kez bir yaratıcdık, bir değişiklik isteği vardır.
İçindekiler
Önsöz / 7
Giriş / 8
Birinci Bölüm
Grevin Tanımı, Öğeleri ve Türleri / 12
A — Grevin Tanımı / 12
B — Grevin öğeleri / 14
I. Grevin Nesnel Öğeleri / 14
1. İş, toplu bir eylem sonucu yavaşlatılmış,
önemli ölçüde aksatılmış veya tümüyle durdurulmuş olmalıdır / 14
2. İşi yavaşlatanların, önemli ölçüde aksatanların veya
tümüyle durduranların çalışanlar olması gerekir / 15
II. Grevin Öznel Öğeleri / 17
1. Greve gitme isteği, iş bağıtının dışına çıkma
amaç ve dileğini içermelidir / 17
2. Grev sorununun önceden konuşulmuş,
çıkar yolunun araştırılmış olması bir zorunluluktur / 17
3. Ekonomik ve toplumsal koşulları korumak veya değiştirmek istek ve
amacının olması, grevin itici nedenidir / 19
C — Grev Türleri / 20
I. Klasik Grev / 21
II. Dönen Grevler / 21
1. Yatay tip dönen grev / 22
2. Düşey tip dönen grev / 22
III. Kısa Süreli ve Yinelenen Grevler / 24
IV. Verim Grevi / 25
V. Fazla Çalışma (Fazla Mesai) Grevi / 26
VI. Çaba Gösterisi Grevi / 26
VII. Yönetsel (İdari) Grev 28
VIII. İşyeri İşgalli Grev / 29
IX. İşyeri İşgalli Grev ve Çalışanların Denetimi (Aktif Grev) / 30
X. Dayanışma Grevi / 31
1. Fransa’da Dayanışma Grevi / 35
2. Federal Almanya’da Dayanışma Grevi / 37
3. İngiltere ve İsveç’te Dayanışma Grevi / 37
4. İtalya’da Dayanışma Grevi / 37
5. Belçika’da Dayanışma Grevi / 33
6. ABD’de Dayanışma Grevi / 38
XI. Siyasal Grev / 38
1. Siyasal Grevin Tanımı, Anlamı / 39
2. Siyasal Grev Türleri / 40
3. Günümüzde Siyasal Grev / 41
XII. Genel Grev / 43
1. Genel Grevin Tarihsel Gelişimi, Anarko -Sendikalizm ve
Marksist Sendikacılıktaki Yeri / 43
2. Genel Grevin Tanımı, Türleri, Günümüzdeki Anlamı / 43
3. Ülkemizde Genel Grev / 48
İkinci Bölüm
Osmanlı İmparatorluğundan Günümüze Grev Yasaları / 63
A — 9 Ağustos 1909 Tarihli Tatil-i Eşgal Kanunu / 64
I. 1908 Grevlerinin Genel Nitelikleri / 66
1. Grev Sayısındaki Yoğunluk Bakımından / 67
2. Ekonomik ve Coğrafi Etkinlik Bakımından / 67
3. Grevcilerin İstekleri Bakımından / 69
4. Grevlerin Başlatılmaları Bakımından / 69
5. Grevlerin Yönetimi Bakımından / 69
6. Grev Türleri Bakımından / 70
7. Kamu Yöneticilerinin Tavrı Bakımından / 70
8. Grev Sonrası Bakımından / 71
II. 8 Ekiım 1908 Tarihli ve 35 Sayılı «Tatil-i Eşgal
Cemiyetleri Hakkında Kanun-u Muvakkat» / 71
III. İmparatorluk İşçi Sınıfının Tepkileri / 74
IV. 9 Ağustos 1909 Tarihli ve 116 Sayılı Tatil-i Eşgal
Kanunu (Grev Yasası) / 77
V. Tatil-i Eşgal Kanununun Tüzel İrdelenmesi / 81
1. Sendika Yasağı — Temsilcilik / 81
2. Uzlaşma / 86
3. Grev / 93
4. Yasanın Yürütülmesi ile İlgili Yetkili Organlar / 96
VI. Sonuç / 97
B — 24 Temmuz 1963 Tarihli ve 275 Sayılı
Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasası / 102
I. Yasa, grev hakkının kapsamını sınırlamıştır / 105
II. Yasa, grevin yasallığı için onun amacını ve yöntemlerini
ölçü olarak almış, bir çok grev türünü yasadışı saymış ve yasaklamıştır / 106
III. Yasa, grev hakkının uygulanmasını çeşitli dar
yöntemlere uymaya zorlamıştır / 108
EK — Grev İncelemede Yöntem / 119
Kaynakça / 129
— Yazar Yapıtları / 129
— Kurum Yapıtları / 130
— Yazılar / 131
ÖNSÖZ
1978’den bu yana değişik dergilerde yayınlanan greve ilişkin yazılarımı bir yapıtta toplama önerisini Murat Tunçer’den alınca, daha geniş kitlelere ulaşma olanağını ve daha kalıcı olacağını düşünerek öneriyi benimsedim. Yazılarımı yeniden gözden geçirdim ve belli bir düzen içinde onlara bir bütünlük kazandırmak amacı ile bazı ekler yaptım, bazı yinelemeleri çıkardım. Böy-lece kısa bir girişten sonra iki bölüm ve bir ekten oluşan, kendi içinde düzenli ve uyumlu olduğunu sandığım bir çalışma ortaya çıktı, ilk bölümde grevin tanımını, öğelerini ve türlerini inceledikten sonra; ikinci bölümde, Osmanlı imparatorluğundan günümüze dek çıkarılan greve ilişkin iki özel yasaya yer verdim. Grev incelemede Yöntemi, ek olarak sundum. Ancak, yapıtın oluşumundan da ileri gelen bir takım yinelemeler ve eksikler olduğunu sanıyorum. Bu konuda okuyucunun iyi niyetine sığınıyor ve bağışlanacağımı umuyorum.
Değişik aşamalarda yazılarımın «redaction»una, daktiloya çekilmesine, eleştirileri ile eksik ve yanlışlarımın düzeltilmesine yardımcı olan dost ve arkadaşlarıma, bu yapıtı yayına hazırlayanlara en içten teşekkürlerimi sunarım.
M. Şehmus Güzel
17 Nisan 1980
Cebeci / Ankara
GİRİŞ
Grev(1), işçi sınıfının, hak ve çıkarlarını korumak, çalışma ve yaşam koşullarını daha insanca ve hakça bir yapıya kavuşturmak, başka bir deyişle, sömürüyü sınırlandırmak amacı ile kullandığı önemli bir silah ve araçtır.
Üretim ilişkilerinin henüz kapitalistleşmediği, çağdaş anlamda işçi sınıfının oluşmadığı dönemlerde de, çalışanların, isteklerini şu ya da bu nedenle çalıştıranlara ...
(1) Grev sözcüğü dilimize Fransızcadan geçmiştir; ilk sözlük anlamı «kumsal» olan bu sözcüğün işbırakımı anlamında kullanılması 1800’lere rastlamaktadır. O yıllarda, işçiler, yüzyıllardan beri emekçilerin toplandığı, iş beklediği, göster: ve toplantılarını düzenlediği Paris’in «Grev Meydanı»nın adına izafeten, işbırakımı eylemlerine «grev» demeye başlamışlardır. George Lefranc’ın belirttiğine göre, Fransa’da daha önceleri işbırakımı eylemlerine değişik dönem ve bölgelerde «taquehan, trie, cabale, coalition, cloque, hérelle, monopole» gibi değişik isimler verilirken, 1805’e doğru «grev» sözcüğü kullanılmaya başlanmıştır («Grèves d’Hier et d’Aujourd’hui» Aubier, Paris, 1970, s. 10, 11). Grev sözcüğünün işbırakımı anlamında kullanılması bu denli yeni olmasına karşın, işbırakımı eylemlerine yüzyıllardan beri rastlanmıştır. En üstün emek ürünlerinden olan Mısır firavunları mezarlarının yapımında çalışanların —kölelerin değil— işbırakımı eylemleri bilinmektedir. (Bu konuda bakınız, örneğin: Turhan Esener: «îş Hukuku» A.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1973, s. 547).
Mehmet Şehmus Güzel
Grev
Grevin Yapısal ve İşlevsel Açıdan İrdelenmesine Katkı
Bilimsel Yayıncılık
Bilimsel Yayıncılık
Grev
Grevin Yapısal ve İşlevsel Açıdan
İrdelenmesine Katkı
Dr. Mehmet Şehmus Güzel
Ankara
Mayıs 1980
