VersionsAgha, Shaikh and State [English, Schoonhoven, 1978]
Agha, Shaikh and State [English, London, 1992]
Aga, Şeyh ve Devlet: Kürdisîan'ın Sosyal ve Politik Örgütlenmesi [Türkçe, Ankara, ]
Agha, Scheich und Staat: Politik und Gesellschaft Kurdistans [Deutsche, Berlin, 1989]
Aga, Şeyh ve Devlet
Kürdisîan'ın Sosyal ve Politik Örgütlenmesi
Martin van Bruinessen
Öz-Ge Yayınları
Hollandalı bilim adamı Martin van Bruinessen, günümüzün en saygın Kürdologlanndan biridir. Ülkesinde, çeşitli yayınlarıyla Kürdoloji'ye büyük katkıları olduğu gibi, özellikle elinizdeki çalışmasıyla Kürdoloji kitaplığına önemli bir armağan sundu ve haklı bir üne kavuştu.
Özgün adı, "Agha, Sheikh and State: On the socials and politicial organisation of Kürdistan" (Ağa, Şeyh ve Devlet: Kürdistan'ın Sosyal ve Politik Örgütlenmesi Üzerine) olan eser, Bruinessen'in doktora çalışmasıdır. Eserin ilk basımı 1978'de Utrecht'te (Hollanda), gözden geçirilmiş, genişletilmiş yeni basımlarıysa Federal Almanya'da (1989) ve Ingiltere'de (1991) yapılmış ve büyük ilgi görmüştür.
İnanıyoruz ki okuyucu, bu eserle Kürdistan gerçeğini ve Kürt sorununu, şimdiye kadar olduğundan daha iyi kavrayacaktır. Eserin, bu yönüyle büyük bir boşluğu dolduracağına inanıyoruz.
İçindekiler
Yayınevinin "önsöz"ü / 11
Önsöz / 13
Giriş / 17
Kitabın Yazımı / 17
Konusu / 23
Yazılı Kaynaklar İçin Bir Not / 26
Doğu Dillerindeki Kelimelerin Yazımı İçin Not / 27
I. Bölüm: Kürdistan'la İlgili Genel Bilgiler / 31
I-a.) Coğrafi Konum / 31
I-b.) Jeopolitik Durum / 32
I-c.) Nüfus / 33
I-d.) Ekonomi: Köy Tarımı, Yan - Göçebelik , Göçebelik / 35
I-e.) Diğer Ekonomik Uğraşlar: Zanaat-Sanayi, Ticaret; Gelişmişlik ve Gerikalmışlık / 38
I-f.) Dil / 41
I-g.) Din / 42
I-h.) 1960-80 Döneminde Kürt Ulusal Hareketi / 46
Irak'taki Ulasal Savaş / 47
Türkiye Kürdistan'ı (1960-1980 / 54
İran Kürdistan'ı ve İslâm Devrimi / 56
İran-Irak Savaşı ve Kürtler / 61
Kürt Sorununa Saddam Hüseyin Çözümü / 65
Türkiye'nin Tutumundaki Son Değişiklikler / 68
II. Bölüm : Aşiretler, Aşiret Reisleri. Aşiret – Dışı Gruplar / 71
II-a.) Aşiret ve Alt Birimleri / 72
Ev Halkı / 74
Teritoryal Birim / 74
Köy / 77
Köy Dışındaki Birimlerde Toplumsal Eylem / 78
Aşiretlerin Sınırları / 79
II-b.) Kürtçe Terimler / 81
II-c.) Kandavası ve Diğer Tür Çatışmalar / 87
Kandavasının Arabuluculukla Sona Erdirilmesi / 90
Evlilik Biçimi ve Aşiretlerarası Çatışma / 93
Diğer Tür Çatışma Biçimleri / 95
II-d.) Aşiretten Daha Geniş Olan Birimler / 95
İç Rekabet ve Gücün Dış Kaynakları / 96
Toplumsal Çevrelerin Farklılığı / 98
Önderlik Mücadeleleri ve Aşiretsel Birliğin Bozulması / 100
II-e.) Liderlik ve Liderlik Mücadeleleri / 101
Kim Lider Ölür / 102
II-f.) Liderlik: Ünvanlar ve Fonksiyonlar / 103
II-g.) Misafir Evi (Dîwan, Dîwanxane / 105
II-h.) Ekonomik Olgular: Ağaya Verilen Haraç / 108
Bir Örnek: Baük Aşireti / 109
II-i.) Farklı Aşiretler Arasındaki Liderlik Durumu / 111
Mengûr / 112
Pijder / 114
Hemewend / 116
Dizeyi / 117
II-j.) Gelişmenin Arkasındaki Güç : Kuzey Cezîre'nin Sömürgeleşmesi / 119
Hewerkan Konfederasyonu ve Haco / 126
II-k.) Aşiret Mensubu Olmayan Bağımlı Köylülerle Aşiret Mensubu Kürtlerin İlişkileri / 131
Köylülüğün Aşirettiler Tarafından Sömürülmesi / 132
Etnik Farklılıklar / 133
II-1.) Gûran / 136
Sonuç : Gûran ve gûran / 141
Gûran'ların Dinsel Özellikleri / 142
Hangi Kürtler Gûran’dır / 144
II-m.) Göçebeler ve Köylüler: Aynılar mı, Farklılar mı? / 146
II-n.) Sonuç / 153
III. Bölüm: Aşiretler ve Devlet / 155
III. a.) Kürt Aşiretinin Karakteristik özelliklerine Yeniden Bakış / 155
III. b.) Kürt Aşiretleri özerk Birimler Değillerdir / 157
III. c.) Tekrarlanan Modeller: Aşiretler ve Ortadoğu'da Devlet Yönetimleri / 159
III. d.) Varlığını Sürdüren Bazı Modeller: Merkez – Çevre İlişkileri / 162
Merwaniler / 164
III.e.) Kürdistan'ın Osmanlı İmparatorluğu'na Eklenmesi / 169
Başlangıç Dönemi: Karakoyunlular ve Akkoyunllular / 169
Safeviler / 170
Olayların Geriden Görünüşü / 173
Osmanlı - Safevi Mücadeleleri / 174
Osmanlılar'ın Kürt Politikası / 175
III. f.) Bazı Kürt Emirliklerinin Siyasi Tarihi / 177
1. Hisnkeyf Melikleri / 177
2. Hekari ve Mirleri / 179
3. Çemişkezek / 183
III. g.) 16. Yüzyılda Osmanlı Kiirdistan'ındaki İdari Sistem / 184
15. ve 16. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu'nda İdari Sistem ve Toprak Rejimi / 184
Osmanlı Yönetim Örgütlenmesinin Kürdistan'daki Uygulamşı / 191
III. h.) Kürt Emirliklerinin İç örgütlenmesi / 195
1. Bitlis / 196
2. Baban / 207
3. Bazı Yorumlar / 211
III. i.) İNTERMEZZO : Kuzeydoğu İran'a Göç / 213
III. j.) 19. Yüzyıldaki Siyasi Değişiklikler / 216
III. k.) Bedr Xan Beg'in Yükselişi ve Botan Emirliğinin Düşüşü / 218
Mîr'den Sonra Botan / 222
Sonuç / 223
III. ı.) Yeni Toprak Yasası ve Etkileri / 224
III. m.) Kürt Aşiret Milislerinin Oluşturulması: Hamidiye Alayları / 227
III. n.) 20. Yüzyılın Başlangıcında Meydana Gelen Değişiklikler / 232
Yeni Sınırlar: Kürdistan'ın Yeniden Paylaşımı / 232
Yeni Devletlerin Aşiret Politikaları / 233
III. o.) Bölümü Sonuçlandırırken Birkaç Değinme / 235
IV. Bölüm: Şeyhler; Din Adamları, Ermişler Ve Politikacılar / 240
IV. a.) Başlangıç Noktaları / 240
IV. b.) Derviş ve Sofi Tarikatları / 248
IV. c.) Sofi ve Derviş Tarikatları: örgütlü Popüler Mistisizm / 251
IV. d.) Örnek Olarak Qadiri Tarikatının Tarihi / 256
IV. e.) Kürdistan'ın Diğer Ermişleri / 261
IV. f.) Kürdistan'da Qadiri Şeyhleri / 263
Şex Mehmûd İsyanları / 264
Talabanî Şeyitleri / 266
IV. g.) Nakşibendi Tarikatı ve Nakşibendi Yolu / 267
IV. h.) Nakşibendi Tarikatı Neden Hızla Yayıldı? / 269
IV. i.) Qadiri Tarikatının Ayinleri / 278
IV. j.) Nakşibendi İbadeti / 285
Nakşibendi Ayininde Meditasyon / 287
Ortodoksluk ve Heterodoksluk / 290
IV. k.) Şeyh ve Halife; Diğer Şeyitlerle İlişkiler / 291
IV. l.) Şeyh ve Müridleri / 293
IV. m.) Şeyitlerin Ekonomik Gücü / 294
IV. h.) İki Şeyh: Durû'lü Şex Osman, Cezire'li Şex Saîda / 296
IV. o.) Kurtancılık / 301
IV. p.) Şeyitlerin Etkilerini Yitirişleri / 305
IV. q.) İslamcı Bir Akım: Nurculuk / 310
IV. Bülüm Ekleri / 318
I. Berzencî Ailesinin Kolları / 318
II. Sadatê Nehri ve Barzanî Ailesi / 320
III. Biyare-Tawela ve Palû Şeyhleri / 323
IV. Diğer Önemli Nakşibendi Aileleri / 325
V. Daha Etkili Olan Nakşibendi Şeyhleri / 325
V. Bölüm: Şex (Şeyh) Said İsyanı / 327
V. a.) Giriş / 327 /
Bu Bölümün Kaynaklan İçin Bir Not / 328
V. b.) Kürtlerin Ulusal Bilinçlenmesinin Tarihi / 331
Kürt Ulusalcılığının Geçirdiği Aşamalar / 332
Kürtler: Bir Ulus Mu? / 333
Osmanlı İmparatorluğu'nda Ulusal Hareketler / 335
V. c.) Osmanlı İmparatorluğu'nun Sonu ve Türkiye Cumhuriyetinin Doğuşu / 336
Ermeni Katliamları ve Rus İstilası / 337
Mütareke ve İmparatorluğun Paylaşımı / 338
Türk Bağımsızlık Savaşı / 338
Musul Sorunu / 341
V. d.) Kuzey Kürdistan'da Kurulan İlk Kürt Politik örgütlenmeler / 342
Savaştan Sonraki Ulusal Örgütler ve Kemalistler / 346
Azadı / 348
V. e.) Ş6x Seîd İsyanı / 350
İsyanda Dinsel Faktör / 350
1924'teki Durumun Çağdaş Bir Değerlendirmesi / 351
İhsan Nûrî'nin Ayaklanması ve Firarı / 353
İsyan İçin Yeni Plan / 353
İsyanın Patlak Vermesi / 356
İsyanın Bastırılması / 358
V. f.) İsyana İç ve Dış Destekler / 361
İngiliz Yardımı Mı? / 361
Silahlar / 361
Türk Muhalefet Grupları / 362
V. g.) Kürt Kitlesel Katılımı / 364
İsyanın Aşiretdışı Sosyal Tabanı / 366
Şehir Eşrafı / 366
Şehir Alt Sınıfları / 367
V. h.) Nakşibendi Tarikatı ve İsyarı / 367
V. i.) İsyanın Dinsel ve Ulusal Karakteri / 370
VI. Bölüm : Sonuç Değinmeleri / 373
Kitapta Geçen Bazı Doğu Dillerine Ait Kelimeler / 385-387
Notlar / 388-460
Bibliyografya / 461-484
Fihrist / 485-489
Fotoğraflar
ÖNSÖZ
Bir araştırma ve araştırma sonucunda ortaya çıkan bir kitap, tek kişinin adını taşıyor olabilir. Fakat aslında, sonucun elde edilmesinde daha birçok kişinin katkıları sözkonusudur. Bana yardım edenlerin tümünü burada anıp teşekkürlerimi sunmaktan ötürü çok mutluyum.
Bu yapıtın ortaya çıkmasını sağlayan araştırma, Teorik Araştırmaları, Geliştirme Kuruluşu'nun dostça yardımlarıyla gerçekleştirildi. Bu örgüte açık fikirliliği ve çalışmanın başından sonuna kadar sağladığı kesintisiz destekten ötürü teşekkür borçluyum. Teorik eğilimlerimiz ve politik tutumlarımızın farklılığına rağmen, araştırmanın sürdürülmesinde ve çalışmanın yazımında bana, herhangi bir meslektaşının tanıyabileceğinden çok daha fazla özgürlük tanıdığı İçin İlk antropoloji öğretmenim .Prof, van Baal’a teşekkürlerimi sunmak istiyorum. Bulgulanma ve açıklamalarıma yönelttiği yapıcı eleştiriler benim İçin çok öğretici oldu. Prof. Thoden van Velzerile yapılan tartışmalar da uyarıcıydı. İlginç önerilerde bulunup, araştırma verilerini değişik bakış açılarından ele almamı sağladı.
Bu kitap, başkaca pekçok kişinin önemli katkılanyla son şeklini aldı. Hepsinden önce de Kürtler'in kendilerinin sağladığı katkılarla Eğer Kürtler'in o herkesçe bilinen konukseverliği olmasaydı, sözünü ettiğim yerlere ulaşma olanağım bile olmazdı.
Iraktaki Kürt ulusal savaşı liderliği, araştırmamı sürdürmem için gereken resmi izni verebilecek tek ortoriteydi. O şartlar altında bana sağladıkları hareket özgürlüğü anılmaya değer. Pekçok Kürt arkadaş çalışmamı olanaklı kılmak için büyük zorluklara katlandı. Başka türlü ulaşamayacağım yerlere beni götürüp, konuşmak istediğim insanlarla tanıştırdılar ve can güvenliğimi sağladılar. Güvenlikleri gereği bu arkadaşların isimlerini anmamam gerekiyor. Kendilerine teşekkür ediyor, yardımları olmaksızın hazırlanması mümkün olmayan bu kitabı onlara adıyorum.
Fars'larla ilgili büyük bilgi birikiminden önemli ölçüde yaralandığım Tahran'daki İngiliz-Fars Çalışmaları Kurumu Müdür Yardımcısı Sandy Mortoria ve sekreter Margaret Karapetian'a. eve döner gibi Enstitüye her dönüşümde sağladığı büyük katkılardan ötürü teşekkürler.
Kitabın elyazması müsveddelerini okuyup yorumlarını katanlar , Rik Boeşchoten, Mark van Damme, Chiel Kiel, Jiya Nuri ve J.D.J. Waardenburg'du. İngilizcesini düzeltme görevini üzerine alan ve yorumlarını ileten Mark Harvey'di. İfade edilen bütün düşünceler ve aynı zamanda hataların bütünüyle bana ait olduğunu söylemeye gerek yok.
Son olarak, okunması zor elyazmalarımı sabırla daktilo eden ve son andaki değiştirmelerime katlanan Sadly Tenney ve Anneties Bruin'e de teşekkürlerimi iletmek istiyorum.
Giriş
Kitabın Yazımı
Bu kitap, saha çalışmasına başlamadan önce edinilmiş olan niyetleri yansıtan türden bir kitap değil. Çünkü başlangıçtaki niyetim, önceden belirlenmiş bir zaman süresince (bir yıl gibi) çok sınırlı bir alanda edinilmesi "zor" verileri sağlamak için alışılmış tarzda sosyal-antropolojik bir çalışma yapmaktı. Kürtlerle ilgili yazında, belirsiz izlenimler bol, somut gerçekler ise seyrek olarak bulunur. Ben, aşiret bağlarının çözülmesi dünya pazarıyla birleşme, milliyetçiliğin yükselmesi üzerine daha anlamlı yargılara ulaşabilmek için ikinci yönteme yöneldim. Ancak pek az niceliksel veri içeren bu çalışma, bir gözden geçirme niteliğindedir. Kendi gözlem ve mülakatlarımı kapsayan değişik zamanlarda, değişik yerlerden edinilmiş materyaller değerlendirilmektedir.
Araştarmanın biçimindeki bu bütünsel değişiklik bazı açıklamaları gerekli kılıyor. Şimdiki biçime temel olan bazı düşüncelerin, araştırma alanında bulunuşumun ilk yazım dönemine ait olması bu gerekliliği artırmaktadır. Kürtler, onlarla ilk ilişkiye geçtiğimde çok ilgimi çekmişlerdi, (1967 yılında, Ortadoğu'da geçirdiğim bir tatil sırasında)."Ulusal karakter" ve Kürt kültüründe bulunan bazı tanımlanması zor şeyler beni çekiyordu. Sonraki araştırmalarım gösterdi ki, Kürtler'le ilgili çalışmalar yapmış olan diğer yazarlar da aynı romantik çekiciliğe kapılmışlardır. Dostlukları ve açık fikirliliklerinin yanısıra, sayesinde ulusal hakları için savaşım sürdürdükleri yiğitlikleri de özel, romantik bir hava katıyordu onlara.
Kürdistan’ın sınırları içinde yer aldığı devletlerde Kürtler, kendilerini anarşistlikle suçlayan yönetimlerle çatışma içindedirler.
Daha sonra teorik eğilimim; köylü isyanları, dinsel hareketler, milliyetçilik ve sınıf bilinci gibi kavramlara yönelince, doğal olarak Kürtler'e yöneldim. İçinde bulunduğumuz yüzyıl boyunca Kürdistan'da milliyetçi ve dinsel karakterli pekçok köylü ayaklanması yaşanmıştı.
.....
Martin van Bruinessen
Aga, Şeyh ve Devlet
Kürdisîan'ın Sosyal ve Politik Örgütlenmesi
Öz-Ge Yayınları
Öz-Ge Yayınları
Aga, Şeyh ve Devlet
Kürdisîan'ın Sosyal ve Politik Örgütlenmesi
Martin van Bruinessen
İngilizceden Çeviren : Remziye Arslan
Öz-Ge Yayınları: 6
Yönetim Yeri: Meşrutiyet Cad. 17/19 Kızılay- Ankara
Tel: 118 2296
Dizgi: ABC Matbaacılık Necatibey Cad. 96/C
Tel: 230 36 19 - Ankara
Baskı: Seçkin Ofset Matbaacılık Ltd. Şti.
Ziya Gökalp Cad. Sağlık Sok. 56/G
Kızılay - Ankara Tel: 135 62 47 | 
