Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları - III
Şevket Beysanoğlu
İş Matbaacılık ve Ticaret
Türkiyemizde ilk folklor ve halk edebiyatı çalışmalarına öncü olanların başında gelen Mehmet Halit Bayrı, soyca Diyarbakır’lıdır. Babası deniz binbaşısı Diyarbakırlı Ahmet Muammer Bey, annesi ise Maide Hanım’dır. Mehmet Halit Bayrı, 8 Şubat 1896 yılında İstanbul’da doğdu. Henüz beş yaşında iken babasını kaybetti. Annesi Maide Hanım tarafından yetiştirildi. İlk okulu bitirdikten sonra Galata Rüştiyesinde ve Kabataş İdadisinde okudu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Kakültesini bitirdi.
Birinci Dünya Savaşında yedek subay olarak Çanakkale muhare belerine katıldı. 1918 de terhis edi linçe İstanbul’a döndü. Edebiyat ...
İçindekiler
Mehmet Halit Bayrı / 1
Ali Nüzhet Göksel / 20
Cahit Sıtkı Tarancı / 44
Tahsin Cahit Çubukçu / 109
Mihran Boyacıyan / 113
Abdülkerim Atakan / 113
Ahmet Cemil Asena / 114
Abdülcelil Berkmen / 115
Hamdi Sepen / 115
DiyarbakIrlI Tahsin / 116
Celâl Güzelses / 118
Necip Üçok / 119
Sezai Yılmaz / 124
Necip Başak Köprülü / 128
Hamid Aykaç / 134
Kâzım Vehbi Oral / 142
Cemal Yeşil / 146
Osman Ocak Nakiboğlu / 157
Faik Ökte / 164
Hüsnü C. Bardakçı / 168
Adil Tekin / 169
Ahmet Âkif Tütenk / 171
Munis Faik Ozansoy / 172
Prof. Dr. Mahir Pamukçu / 188
Prof. Dr. Vedat Dicleli / 193
Selâhattin Savcı / 194
Bekir Tasalı / 201
Dr. Fethi Aksu / 203
Sedat Günay / 204
Cahit Uçuk / 209
Fuad Edip Baksı / 225
Prof. Dr. Coşkun Üçok / 233
Abdüssettar Hayati Avşar / 237
Ferhat Akyürek / 238
Mahmut Gündüz / 238
Doç. Dr. Selâhattin Yazıcıoğlu / 245
Selâhattin Önerli / 251
Şevket Beysanoğlu / 258
Prof. Dr. Selâhattin İren / 289
Orhan Asena/ 292
İzzettin Pamukçu/ 324
Cenab Ozankan / 326
Cemal Güven / 330
Muzaffer Ünal / 331
Ahmet Arif / 332
Prof. Dr. Cemal Yıldırım / 341
Kemal Savcı / 341
Ömer Çapanoğlu / 341
Prof. Dr. Mahmut Akkıhç / 345
Doç. Dr. Nejat Diyarbekirli / 347
Cevdet Altun / 349
Turgut Akın / 349
Dr. Mustafa Gönül / 351
Doç. Dr. Kemal Eraslan / 355
Prof. Dr. Burhan Cahit Ünal / 356
Âşık İhsani / 358
Yılmaz Çakın / 361
Dr. Orhan Cezmi Tunçer / 362
Veysel Öngören / 363
Enver Atılgan / 365
Ferit Öngören / 370
Sezai Karakoç / 371
Doç Dr. Rıfkı Arslan / 378
Muzaffer Budak / 379
Ömer Lütfü Çetin / 379
Adnan Binyazar / 382
Mehmet Emin Bozarslan / 385
Remzi İnanç / 386
Doç. Dr. Taner Timur / 387
Doç. Dr. Özer Ozankaya / 388
Kaya Özsezgin / 388
Vasıf Öngören / 390
Dr. Ayhan Başaranlar / 390
Turhan Tekin / 392
Yaşar Hekimoğlu / 1394
Remzi Balin / 395
Erkal Yavi / 395
Cemal Arzu / 395
Açıklamalar-Düzeltmeler / 397
MEHMET HALİT BAYRI
Hayatı:
Türkiyemizde ilk folklor ve halk edebiyatı çalışmalarına öncü olanların başında gelen Mehmet Halit Bayrı, soyca Diyarbakır’lıdır. Babası deniz binbaşısı Diyarbakırlı Ahmet Muammer Bey, annesi ise Maide Hanım’dır. Mehmet Halit Bayrı, 8 Şubat 1896 yılında İstanbul’da doğdu. Henüz beş yaşında iken babasını kaybetti. Annesi Maide Hanım tarafından yetiştirildi. İlk okulu bitirdikten sonra Galata Rüştiyesinde ve Kabataş İdadisinde okudu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Kakültesini bitirdi.
Birinci Dünya Savaşında yedek subay olarak Çanakkale muhare belerine katıldı. 1918 de terhis edi linçe İstanbul’a döndü. Edebiyat ve folklor çalışmalarına başladı. İlk eseri, 1919 yılında basılan «Maziden Bir Yaprak» ismini taşır. Bu kitap, Çanakkale savaşlarını anlatır. İlk memuriyeti, 24 Kasım 1329 (1913) tarihinde tayin edildiği Malkara ilçesi Şahin bucağı kâtipliğidir. Daha bazı memuriyetlerde çalıştıktan sonra İstanbul Belediyesine intisap etti. 1925’te girdiği belediye hizmetinde Neşriyat Müdürlüğü Şefliği, İktisat Müdür Yardımcılığı, Hesap İşleri Murakıplığı, Levazım Müdürlüğü görevlerinde bulundu. Son olarak da 22 Temmuz 1953'te İstanbul Belediyesi Mezat Müdürlüğüne getirildi.
Bu görevde iken fiili hizmet müddeti 30 yılı aşmış bulunduğundan, kendi isteğiyle emekli oldu (Eylül 1953).
Emekliliğini müteakip, bir ara Remzi Kitabevi’nde redaktör ve mu-sahhih olarak çalıştı. Sonra, İstanbul Çocuk Esirgeme Kurumu İl Mü-dürlüğüne geçti. Ölümüne kadar bu görevi başarıyla yürüttü.
Mehmet Halit Bayrı, 27 Ekim 1958 günü sabaha karşı saat 2 de öl¬dü. Cenazesi ertesi günü kendisini seven kalabalık bir cemaat tarafın¬dan kaldırılarak, Merkezefendi, Kozluca mezarlığına gömüldü.
Halk Edebiyatı ve Folklor sahasındaki çalışmaları:
Buyuk folklorcumuzun bu sahadaki çalışmaları 1918’den başlar. Yukarda da değindiğimiz gibi terhis edildikten sonra İstanbul’a dönen ayrı, Türk halk edebiyatı ve folkloru üzerine incelemelerine başlamış¬tır. 1922 yılında onu, Prof. İsmail Hikmet Ertaylan’m çıkardığı «Düşünce» dergisinin yazı işleri müdürü olarak görüyoruz. 1924 - 1925 yıllarında ise «Anadolu» dergisinin idaresini üzerine almıştır. Bu dergide on yazısı çıkmıştır. Prof. Hilmi Ziya Ülken diyor ki:
"Mehmet HaIltl 1922 de Anadolu dergisini çıkarırken tanıdım. Cagaloglu nda, sonradan kolacı dükkânı olan küçük yazıhanede dergiyi idare ederken halk şairlerine ait ilk yazılarını hazırlıyordu. Aydınlarla arasma birkaç asırlık perde çekilmiş olan halk edebiyatı kaynaklarımızı ilk defa aydınlığa çıkaran Rıza Tevfik ve Baha Sait olmuştu. Türkçülerin henüz hedeflerini bulamadıkları, şiirin köklerini Turan’da aradıkları bir devirde Rıza Tevfik Bektaşi ve Âşık edebiyatının zengin hâzinesine elkoymuş, konferanslariyle bu şiir dünyasının estetik değerini belirtmiş, kendi şiirleriyle bu unutulmuş âlemi canlandırmıştı. Baha Sait de Bektaşîliğin esaslarına (yalnız şiirde kalmıyarak) nüfuz etmiş, orada milli hayatın orijinal tarafını bulmaya çalışmıştı. Önce Türkçüler bu arayışa karşı ilgisiz kaldılar. Fakat yavaş yavaş ısındılar ve benim-sediler. Koprülüzâde Mehmet Fuat «Millî Tetebbular» dergisinde Âşık edebiyatı üzerine tetkiki ile bu konuyu benimsediğini gösterdi. 1919-1922 arasında bir genç nesil heyecanla kütüphanelere dalmış, eski «cönkname» lerm içinden halk şiirlerini taramaya başlamıştı. Halit Bayrı bun- arm arasında idi. Çok heyecanlı fakat teşkilâtlanmamış olan bu gençlerin bir kısmı yoruldu. Bir kısmı dağınık ve tek tek çalışmasına devam etti. Ahmet Kutsi Tecer, Halûk Nihat Pepeyi, Ziyaeddin Fahri Fındıkoglu bunlardandı. Bu gençler, 1929 da tekrar toplandılar.- «Halk Bilgisi Derneği» nı kurdular ve bir kongre yaptılar. Anadolu’daki hikâyeleri top amağa, türküleri plâğa almaya karar verdiler. Konservatuvar Müdürü Yusuf Ziya onlara yardım edecekti. Aralarında iki değerli etnolog Hamıt Zubeyr ile Prof. Mesaroş da vardı. Bu kararların ilk mahsulü olan «Halk Bilgisi Dergisi» büyük bir cilt halinde çıktı. Halit bunların arasında idi. Fakat bu kollektif teşebbüs uzun ömürlü olmadı. Yine herkes teker teker kaldı. Müşterek çalışma güçsüzlüğü bir kısmını meyus ediyordu. Bir kısmı tek başına çalışmadan başka çıkar yol olmadığına kanaat getirmiş olacak ki, bir daha ne kongre oldu, ne ikinci bir cilt çıktı. Fakat çalışanlar çalışmalarını devam ettirdiler.
İşte bu dağılma devrinde Mehmet Halit’i İstanbul (Eminönü) Halkevine bağlı «Halk Bilgisi Haberleri» ni senelerce yalnız başına çıkarırken görüyoruz. Hayatını daima çok sevdiği işinden başka yerlerde kazanmaya mecbur olan Halit geceyi gündüze katarak bu küçük dergisini kendi bulduğu folklor malzemesiyle dolduruyordu» (1). Birinci sayısı Kasım / 1929 yılında yayımlanan bu dergi, binbir zorluklar içinde yayınma 1931 yılına değin devam etmiş ve bu süre içinde 19 sayı çıktıktan sonra kapanmıştır. Fakat Mehmet Halit Bayrı'nm çabası sonucu 1933'te tekrar derginin yayımı başlamış ve 1942 yılma değin 124 sayı olarak çıkmıştır. Bu dergide M. H. Bayrının birçok yazısı vardır.
Ord. Prof. Fındıkoğlu ise bu konuda şunları yazıyor:
«Mehmet Halit’in fikir hayatımızın tarihçesi içinde bilhassa «Anadolu» mecmuası safhası çok mühimdir. Mükrimin Halil mecmuanın tarih fikriyatını, Hilmi Ziya sanat tarafını beslerken Mehmed Halit de Anadolu edebiyatının muhtelif nevilerini tanıtmıştır. Üstelik Naki Tezel’in pek güzel belirttiği gibi teşkilâtçılığını da bu fikrî faaliyetine katmıştır.
İleride 1924 -1925 tarihinin İstanbul ve Anadolu fikir cereyanlarını araştıracak olanlar Anadolu Mecmuası İdeolojisi üzerinde durmaya mecburdurlar.
Mehmed Halit’in aynı devrede Edebiyat Fakültesi içinde rehberliğini yaptığı «Neşriyat Encümeni» de unutulmamalı. Hatırladığıma göre İzmir’li İsmail Hakkının bir kısım kıymetli eserleri bu Neşriyat Encümeni tarafından neşredilmiştir.
Ben Ankara’ya gittikten sonra münasebetlerimiz bir başka sahada devam etti. O edebiyat tarihçisi idi, ben içtimaiyat hocası. Bu iki koldan yürürken folklor ile iştigalde birleştik. Başkaları da bizi takviye ettiler. Bunlar arasında merhum İshak Refet, İhsan Mahvi vardı. Ahmet Kudsi ile Demircioğlu Yusuf Ziya şiir ve musiki folklorunun hâzinelerinden bizi faydalandırdılar. Bir de Kayseri'den Ahmet Şükrü zümreye iltihak etti. Sinop’tan Mehmet Şakir, Muğla’dan Cavit ve daha birçokları. Aynı yolun yolcusu olan bu yolcular bir gün adı «Türk Halkbilgisi ...
(1) Prof. Hilmi Ziya Ülken, «Mehmet Halit Bayrı», Vatan gazetesi, 28 Kasım 1958.
Şevket Beysanoğlu
Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları - III
İş Matbaacılık
İş Matbaacılık ve Ticaret
Diyarbakırı Tanıtma ve Turizm Derneği Yayını No. 6/3
Biyografi ve Edebiyat Takımı No : 1
Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları
Şevket Beysanoğlu
Üçüncü Cilt
Cumhuriyet Dönemi
İş Matbaacılık ve Ticaret
Ankara — 1978
