Modern kürt öykü sanatı
Ondokuzuncu yüzyılın ortalarına kadar şiir, Kürt edebiyatında tartışmasız en gelişmiş edebi türdü.
Nesir ise bu tarihten sonra gelişmeye başladı. Ancak ilk ürünler, edebi açıdan son derece zayıf metinlerdi. Ondokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru Kürtçe gazetelerin ortaya çıkışıyla modern Kürtçe öykünün de temelleri atılmaya başlandı. Ferhad Shakely, modern Kurt öykü sanatının tarihsel arka planını aralarken herhangi bir parçayla veya lehçeyle sınırlı kalmıyor, özellikle Kuzeyli okurun yabancısı olduğu, ilk kez adını duyacağı birçok öykü yazarını tanıtırken öyküleri biçim ve içerik açısından da ele alarak çeşitli sebeplerle doğrudan bu yazarların kitaplarını okuma imkanı olmayan okurun, Kürt öyküsü ve öykücüleri hakkında genel bir fikir edinmesini sağlıyor.
İçindekiler
Önsöz / 7
Giriş / 11
I. Tarihsel ve bibliyografik arka plan / 21
A. Eski nesir / 21
B. Gazetecilik / 23
C. Çağdaş öykü sanatı / 24
1. Emekleme dönemi (1913-1939) / 24
2. Gelawêj kuşağı (1939-1949) / 30
3. Halkın yazarları (1950-1969) / 35
4. Yeni bir kuşak (1970-) / 41
II. Kürtçe öyküde içerik / 49
A. Kürt halk tarihi / 50
B. Çiftçi, köylü ve diğer ağır işlerde çalışanların mücadelesi / 54
C. Kürt kurtuluş hareketi / 60
D. Kadın sorunu / 68
E. Azgelişmişlik ve geri kalmışlık / 74
III. Kürtçe öyküde biçim / 77
A. Dış çerçeve / 78
B. İç biçim / 79
C. Dil ve anlatım biçimleri / 82
1988-1997 yılları arasında kürtçe öykü: genel bir bakış / 85
Sonuç / 93
Bibliyografya / 95
ÖNSÖZ
Ferhad Shakely (doğ.1951, Kerkük) Türkiye'de pek az tanınan bir Kürt araştırmacısı ve yazarıdır. Araştırmacının 1996 yılında İstanbul'da yayımlanan Mem û Zin'de Kürt milliyetçiliği adlı incelemesiyle bu sessizlik bir nebze de olsa bozuldu ve Türkiye'deki okuyucu kitlesi böylece Ferhad Shakely'nin çalışmalarından haberdar oldu. Bağdat Üniversitesi Kürt Dili ve Edebiyatı bölümünü bitiren yazar, uzun yıllardır İsveç'te yaşıyor. Arapça, ingilizce, İsveççe ve Türkçe gibi değişik dillere çevrilen bu araştırma sonucunda ilk kez okuyucunun dikkatleri kapsamlı olarak aynı zamanda Ehmedê Xanî 'nin kaleme aldığı bu büyük Kürtçe şaheser üzerine çevrildi.
Bundan yüzyıllar önce yaşamış olan Kürt edebiyatının diğer bir devi yani Melayê Ceziri konusunda Uppsala Üniversitesi'nde bir doktora tezi hazırlamakta olan Ferhad Shakely, diyebiliriz ki klasik Kürt edebiyatı konusunda günümüzde yetişen az sayıdaki Kürt filologlardan birisidir. Bu durum araştırmacının çağdaş Kürt edebiyatına uzak kaldığı anlamına gelmez. Elinizdeki çalışma zaten yazarın modern Kürt edebiyatını da yakından izlediğini gösteriyor. Böylece Ferhad Shakely Kürt edebiyat tarihini bir bütün olarak ele alıp inceleyen bir Kürt edebiyat tarihçisidir.
Ferhad Shakely birkaç yıldan beri Uppsala Üniversitesi'nde Kürtçe dersler de vermektedir. Bu durumu, Kürt edebiyat tarihi konusundaki çalışmalarıyla bir araya getirdiğimizde, araştırmacının Kürt filolojisine (Kürt dili ve edebiyatını) büyük katkılarda bulunduğunu söyleyebiliriz.
Bu akademik çalışmaları yanında popüler bilim anlayışı çerçevesinde Ferhad Shakely'nin iki önemli başarısına değinmek gerekir.
Bunlardan birisi 1985-1989 yılları arasında 16 sayısı çıkan Svensk-Kurdisk journal adlı derginin genel yayın yönetmeni olması, diğeri on yıl boyunca yine stockholm'de 31 sayısı yayımlanan Mamostey Kurd adlı dergiyi çıkarmış olmasıdır. Birincisinin İsveççe, diğerinin tamamen Kürtçe olarak çıktığı bu iki dergiyi Kürt periyodik basın tarihinde iki önemli başarı olarak kaydedebiliriz.
Ferhad Shakely'nin şairliğini de unutmamak gerekir. Şimdiye kadar birkaç şiir kitabı yayımlanan şair, bu kez edebiyat üzerine bir araştırmasıyla karşımıza çıkmaktadır. Klasik Kürt edebiyatını iyi tanımış olmasının bu konuda kendisine büyük olanaklar ve büyük bir malzeme sunduğu kesindir. Ferhad Shakely'nin şiirleri ilk kez kitap olarak 1973 yılında Gizli bir darbenin tasarımı adıyla Bağdat'ta yayımlandı. Böylece Ferhad Shakely'nin şairliği ve araştırmacılığı arasındaki ince sınır iyice daralmakta, mesleki uğraşı bir bütünlük sergilemektedir.
Ferhad Shakely'nin elinizdeki incelemesi, kitap olarak ilk kez yayımlanıyor, yazar ilerde aynı çalışmanın başka bir versiyonunu İsveççe olarak yayımlamayı düşünüyor. Yazarın elyazması olarak İsveççe kaleme aldığı bu çalışması Kürtçe öykünün gelişimini ele alıyor. Kürdistan'ın değişik parçalarındaki düzyazının gelişimi, özellikle Kürtçe öykünün gelişimi konusunda daha detaylı bilgilere kavuşmak için, bu kitap bize büyük bir fırsat sunuyor. Araştırmacı bu kitapta birçok Kürtçe öyküyü içerik ve biçim bakımından inceliyor, sadece bununla kalmıyor ayrıca her dönemin tarihsel, toplumsal ve kültürel iklimini de yakalamaya çalışıyor. Böylece öykülerin analizi daha sağlam temellere dayandırılıyor. Ferhad Shakely'nin bu işi başarıyla yerine getirdiğine inanıyorum.
Ben Kürtçe öykünün tadını ilk kez Sovyet Kürt yazarlarının öykülerini okuyarak çıkardım. Sürgünde bulunan bir avuç Kürt yazarı özellikle Erivan, Tiflis ve Bakü gibi kentlerde gelişen çağdaş bir edebiyata öncülük ettiler. Sovyet Kürtleri arasında öyküye serhatî ve serpêhatî derlerdi. Böylece masal ve öykü arasındaki terminoloji krizine kendilerince bir nokta koymuşlardı. Sovyet Kürtleri dışında kalan Kürtler arasında hem masala hem de öyküye bilindiği gibi bugün çîrok veya kurteçîrok deniliyor. Ama bu sözcük halk arasında daha ziyade masal anlamına gelmektedir. Böylece bu alanda sessiz bir terminoloji krizinden söz edebiliriz. Evet, sonunda Sovyet Kürtleri arasında öykü türünü deneyen ve güzel öyküler yazan kalemler ortaya çıktı. Eliyê Evdilrehman, Emerîkê Serdar, Sima Semend, Wezîrê Eşo, Usivê Beko...Eğer Erebê Şemo, Eliyê Evdilrehman, Hecîyê Cindî, Seîdê Îbo gibi yazarların roman denemelerini de hesaba katarsak, Sovyet Kürtleri arasında düzyazının gelişimi büyük bir mesafe almıştır diyebiliriz.
Elinizdeki bu kitabı lsveççeden Türkçeye çevirirken, büyük ölçüde metinin İsveççe orjinaline bağlı kaldım. Her çeviride olduğu gibi, "kendisine çevrilen dil"in (Türkçe) anlatım olanaklarını gözönünde bulundurdum. Çevirinin aslına uygun olması için, her çevirmenin sahip olması gereken asgari serbestliği kullanmayı yeğledim. Ama bazı konuların daha iyi anlaşılması için bu sınırları zorlayarak, bu kez bir çevirmenin elinde olması gereken azami olanakları kullanmaya yöneldim. Bu durum, bir noktada yukarıda söz ettiğim "kendisine çevrilen dil"in anlatım olanaklarından yararlanma serbestliği teziyle çakışıp, örtüşmektedir. Bu serbestliğin kullanımı konusunda son derece temkinli olmaya çalıştım. Çeviri boyunca, konunun daha iyi anlaşılması temel bir ölçü olarak ele alındı. Metin içinde sözü edilen Kürtçe öykülerin adı veya diğer kaynak adlarının önce Türkçe çevirisi, daha sonra parantez içinde Kürtçe orjinallerine yer verilmiştir, okuyucunun dikkatini daha fazla dağıtmamak için böyle bir yöntem seçildi. Yazar adları konusunda orta bir yol seçildi. Türkçe ve Kürtçede benzer olan ama fonetikleri değişik olan bazı kişi adları, Türkçenin fonetiğine uygun olarak yazıldı, örneğin Hasan, Hüseyin, Mustafa. Ama Türkçede olmayan Kürtçe bazı adlar, Kürtçe olarak kaldı. Son derece zahmetli bir işin önü, orta bir yol izlenerek böylece alınmış oldu.
Hem Türk okuyucu, hem de Türkçe bilen Kürt okuyucu bu kitap sayesinde Kürt edebiyatının bir türünün (öykü) özellikle Kürdis¬tan'ın Irak parçasında nasıl bir gelişme gösterdiğini öğrenme olanağına kavuşacaktır. Bu gelişimin tarihi ve toplumsal zemininin bilinmesinin yalnızca sade okuru değil, tarihçileri, özellikle edebiyat tarihçilerini büyük ölçüde ilgilendireceğini sanıyorum. Kitabın böyle çifte bir amacı hedeflemiş olması, sanırım önemini daha da arttırıyor. Ferhad Shakely bu kitabında değişik ve çok ilginç bir konuyu ele almaktadır. Özellikle öykülerin temalarına göre sınıflandırılması, sosyologlar ve diğer uzmanlık alanları açısından büyük bir önem taşıyor.
Bu incelemeyi okuduğumuzda Kürt toplumunun geçirdiği tarihi evrimi edebi bir pencereden yakalamak daha da kolaylaşmaktadır.
Kürt edebiyat tarihi gibi az incelenen bir alanda okuru kısa bir gezintiye çıkaran bu inceleme, son derece yararlı bir çalışmadır. Beni, böyle zevkle okunan bir çalışmayı çevirmeye iten asıl neden de sanırım bu nokta olmalıdır. Uzun yıllar sonra Ferhad Shakely'nin bu çalışması sayesinde Kürdistan'ın değişik yörelerinde gelişen Kürtçe öykünün "öyküsü"nü böylece yakından tanıma olanağına kavuştuk.
Rohat Alakom
1. 1. 1998, Stockholm
Ferhat Shakely
Modern kürt öykü sanatı
Avesta yayınları
Avesta / Araştırma: 45 / 11
Modern Kürt öykü sanatı
Ferhad Shakely
İsveççeden çeviren:
Rohat Alakom
Editör: Abdullah Keskin
Kapak: Ahmet Naci Fırat
Kapak fotoğrafı: Monica Fritz
Dizgi ve mizanpaj: Avesta
Baskı: Gülen ofset
Birinci baskı: İstanbul, 1998
© Avesta ltd. şti. 1998
Tanıtım amacıyla yapılacak alıntılar dışında yayınevinin izni alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz
Avesta basın yayın reklam tanıtım müzik dağıtım ltd. şti.
Asmalı mescit sokak
Şahin han 35 / 403
Beyoğlu / İstanbul
Tel-fax: (0212) 251 71 39
ISBN: 975-7112-53-4
