Devletsiz ulusun kadιnlarι Kürt kadιnι üzerine araştιrmalar
Batılı gözlemciler ve Kürt milliyetçileri, Kürdistanlı kadınların Arap, Fars ve Türk hemcinslerinden daha fazla özgürlüklerden yararlandıklarını iddia ederek onları romantize ederler. Bu anlatılardaki Kürt kadınlarının büyük bir çoğunluğu peçesizdir: çalışma ortamında erkeklerle rahatça ilişki kurarlar, dans ederler, savaşırlar ve bazıları da aşiret ve toprak ağasıdırlar. Bu kitap, uğradıkları baskı ve direnmelerine ilişkin karmaşık bir tablo sunarak Kürt kadınlarιnın biricik oluşlarına dair iddialara meydan okuyor.
Yirminci yüzyılın sonuna gelindiğinde, Kürt kadınlar parlamentolar (Irak, Türkiye, Avrupa), gerilla orduları (İran ve Türkiye), yüksek eğitim safları, medya, sanat, bilim, yönetim ve hukuk gibi erkek egemen alanlara girmiş bulunuyorlardı. Aynı zamanda da, hem egemenliğinde oldukları ulus-devletlerin hem de kendi devletsiz uluslarının ataerkil rejimleri tarafından çifte şiddete maruz kalıyorlardı.
Kürt kadınları Ortadoğu ve Batı'daki kadın araştırmalarında genellikle görmezlikten gelinirler. İngilizce ve diger dillerdeki araştırma ve kaynaklarda ciddi bir kıtlık sözkonusu. Türünün ilk örneği olan bu kitaba katkıda bulunanlar, Kürt kadınlarının siyaset, tarih, kültür, din, tıp ve dil alanlanndaki yaşamlannın farklı yönlerini inceliyorlar. Buradaki bazı başlıklar daha önceki çalışmalarda hiç kullanılmamıştır: Cinsiyet ve kendi kaderini tayin hakkı, kadınlar ve Sufilik, dil ve ataerkillik ve geleneksel tıpta kadınlar. Bu kitap, Kürt kadınları ile ilgili çalışmalara ilgi duyan genel okuyucu kadar, kadın çalışmaları, feminist teori, Ortadoğu araştırmaları, cinsiyet ve dil, ulusalcılık, devlet teorileri, kadın hakları ve cinsiyet ve tarih gibi alanlarda araştırma yapanlar için de faydalı olacaktır.
İçindekiler
Önsöz / Robert Olson / 9 Onsöz / 11 Sunuş Devletsiz olanın yalnızlığı: Feminist bilginin sınırιnda Kürt kadınlarι / 13 Shahrzad Mojab Kürtlere karşı Türk Feministler / 15, Türk feminizmi: Milliyetçiliğin bekçi köpeği / 19, Kürt kadınları ve İran ile Irak'taki ulus-devlet / 21, Ataerkillik: Kürt milliyetçiliğinin süs köpeği / 25, Teorik tuzak: 'Feminist milliyetçilik' / 26, Devletsizlik ve feminist araştırmalar / 27, Kitap ve içeriği / 31
Birinci bölüm Tarihsel perspektif /41 1. Milliyetçilik: Geç Osmanlı döneminde Kürt milliyetçi söyleminde 'kadın sorunu' /43 Janet Klein 'Yeni' ve 'modern' bir konu / 49, Milliyetçilik ve 'kadın sorunu' / 53, Farklı ve modern / 61, Tarihi an / 68, Sonuç / 71 2. Yirminci yüzyılın başlarιnda İstanbul'daki Kürt kadιlarι / 75 Rohat Alakom Kürt kadınlarının yan-diplomatik seyahatleri / 77, İstanbul'daki Kürt kadınlarının durumu /81, Duvarların yıkılması: Kadın-erkek cephesinin oluşması / 83, Kürt Kadınları Teali Cemiyeti / 89, Diğer bazı çalışmalar / 95 3. 1946 Kürt Cumhuriyeti'nde kadınlar ve milliyetçilik / 101 Shahrzad Mojab Devletsiz bir ulusun milliyetçiliği / 102, Kürt Cumhuriyeti'nin kuruluşu ve yıkılışı / 105, Ulusun kadınları / 107, Kürt Cumhuriyeti'nde ulus inşa etme süreci / 110, Ulusun anası / 111, Kadın partisi / 113, Evlilik kurumunda yapılan düzenlemeler / 119, Feminist bilinç sorunu / 121, Sonuçlar/ 123
İkinci bölüm Politik ve legal perspektif / 129 Adile Hanım'dan Leyla Zana'ya: Kürt tarihinde siyasi liderler olarak Kadınlar / 131 Martin van Bruinessen Halepçeli Adile Hanım / 132, Daha erken dönemlerdeki kadın hükümdarlar / 136, Kürtler arasında kadınlarιn eşit haklara sahip olduklarına dair bir gösterge? / 138, Girişken aşık olarak kadın / 141, Hangi eşitlik? / 145, Kürt milliyetçi hareketinde kadınlar / 147, Modern siyasi liderler olarak kadınlar / 149, Sonuç / 151 5. Istanbul'a Göç Eden Kürt Kadınlar: Cemaat ve marjinalleştirilmiş bir sosyal grubun yerel siyasete katılımının imkanları / 155 Heidi Wedel Kentsel araştırmalarda ve feminist teoride kadınların yerel siyasete katılımı / 156, Mevcut bilgiler ve alan araştırması / 158, Gecekondu bölgelerindeki Kürt göçmenler: Cemaat eylemliliğini teşvik edici bir unsur olarak marjinalleşmiş yerleşimler / 159, Kürt gecekondu kadınlarının siyasi katılımının imkanları ve zorlukları: Dil bilme ve Kürt göçmen kadınlarının eğitim durumu / 162, Mesleki ve ekonomik durumları / 165, Aile durumları / 167, Mahallelerdeki sosyal ilişkiler ve etnik sınırlar / 169, Etnik kimlik ve siyasi yönelim: Güzeltepe'de Kürt kimliği önde geliyor / 171, İslamcı Refah Partisi'ne destek / 173, Alevi Kürtlerinin politik ikilemi / 174, Gecekondu kadınlarının yerel siyasete katılmalarının yeni biçimleri / 175, Sonuç ve genel bir bakış / 178 6. Kürt kadınları ve kendi kaderini tayin etme: Uluslararası hukuka feminist bir yaklaşım / 183 Susan McDonald Uluslararası hukuk ve kendi kaderini tayin etme ve ayrılma hakkı / 184, Uluslararası hukuk ve kendi kaderini tayin etme ilkesine feminist bir bakış / 189, Kriterler / 196, Uygulama / 200, Sonuç / 210
Üçüncü bölüm Sosyal, kültürel ve dilbilimsel perspektifler / 215 7. Doktor mu, Gizemci mi, Büyücü mü? Bir Kürt şehrinde kadınların sağlık tercihleri / 217 Marta O'Shea Ortam / 219, Tıbbi bilgi, teşhis ve tedavide kültürel etkiler / 221, Tıp mesleği / 224, Geleneksel hekimlik / 227, Gizemciler / 228, Muska, tılsım, nazar ve cin / 231, Dua yazıcılar (Do'anûs) / 233, Doğurganlık problemleri / 236, Ziyaret (hac) / 240, Sonuç / 240 8. Folklor ve fantezi: Kürt sözlü geleneğinde kadınların sunumu / 245 Christine Allison Tür / 248, Kadınlar ve folklor / 249, Fantezi: Kadın şampiyon / 251, Gerçeklik: Strana folklorî / 254, Sonuç / 260 9. Çağdaş tasavvufta Kürt kadın portreleri / 265 Annabeile Böttcher Suriye bağlamında tasavvuf / 267, Bir kadın tasavvufu var mıdır? / 268, 'Kız kardeşler' ve onların kadın modelleri / 270, Da'iya, yeni bir kariyer profili / 277, Sonuç / 278 10. Kürt toplumunda kadınların rolü üzerine batılı tasvirler / 283 Mirella Galletti Eski seyyahların anlattıkları / 284, Kürt kadını tasvirlerinin işlevi / 289, Kürt kadınlarına dair şimdiki gerçekler / 296, Sonuç / 300 11. Kürt dilinde ataerkilliğin (yeniden) üretilmesi / 307 Amir Hassanpour Kuramsal sorunlar / 308, Metodolojik nedenler / 314, Ataerkinin sözlüksel ve anlamsal inşası / 318, Sonuç / 350
ÖNSÖZ
Devletsiz bir ulusun kadınları: Kürtler, tamamen Kürdistan ve Ortadogu'daki Kürt kadınlarının statülerine ilişkin ilk akademik kitaptır. Farklı başlıklar altında ufuk açıcı bilimsel veriler sunan tek çalışmadır. Avrupalı seyyahların yazmış oldukları eserlerdeki Kürt kadınlarının tarihsel betimlemelerinden, yaşadıkları bölgelerde Osmanlı'nιn son döneminden bugüne değin siyasi, dini, toplumsal ve sağlık alanlarındaki durumlarına dair katkılar sunuyor. Bu çalışmalar Kürt kadınlarının, Kürtlerin genelinde olduğu gibi, tarihleri, kendilik duyguları, özlemleri ve kimliklerinin artık inkar edilecek gibi olmadığını açığa çıkardı. Onlarınki, çok zorlu bir mücadele. Birçok Kürt, daha on yıl öncesine kadar Kürtlerin varlığını reddeden ülkelerde yaşıyor. Türkiye, İran, Irak ve Suriye'de bu devletlerin "Kürt realitesini" tanımaya zorlamak silahlı mücadele ile geçen onlarca yıl sürdü. Aslında bu yönetilecek, kontrol altına alınacak ve yok edilecek bir şeyi ima ediyordu yoksa haklı bulmak, geliştirilecek veya kabul etmek anlamında bir şey değildi. "Kürt realitesi" tanınιrken, Kürdistan kabul edilmiyordu. Kürdistan'ın var olmayacağını sağlama bağlamak için Kürt realitesi tanındı. Kürdistan'ı hayata geçirmek, Kürtlerin yirmibirinci yüzyılın ilk yarısında karşı karşıya oldukları en büyük sınavdır. Bu kitap, bunun zorlu bir sınav olacağını ortaya koyuyor. Bundan sonra da onlarca yıl, Kürtler ulusal ve siyasal arzularını bastırmak, onları ekonomik açıdan sömürmek için can atan ve insan haklarιnι onlara çok gören devletlerle uğraşacaklar. Kürt kadınları da bununla eşzamanlı olarak, ulusal mücadelede yer alsalar da toplumsal, dini ve cinsel önyargılara ve kendi bölgelerindeki ve evlerindeki şiddete karşı mücadele etmek zorundadırlar.
Shahrzad Mojab, böylesine güçlü bir akademik grubu bir araya getirdiği için tebrik edilmelidir. Ortadoğu araştırmaları alanında yer alanların bildiği gibi, farklı teorik ve metodolojik perspektiflere sahip, dilleri hiç anmaya gerek yok, değişik yazılım biçimleri, fontlar ve diakritik sistemler kullanan farklı özelliklerde bir grup uluslararası bilim insanı arasında uyum sağlama görevi çok yorucudur. Dr. Mojab bunu büyük bir beceriyle başarmış.
Mazda yayınları ve Kürt araştırmaları serisi bu kitabı ilgili bilim çevrelerine ve insanlara sunmaktan gurur duyar. Yeni akademik alanlarının kabul ve daha önemlisi sonuçlarının yayımlanması zordur. Kürt Araştırmaları Serisinin, Kürt Araştırmalanndaki yeni akademik çalışmaların bir buluşma yeri olmasını diliyoruz. Devletsiz bir ulusun kadınları: Kürtler aynı zamanda, sadece Kürt kadınları ve Kürdistan konulu farklı başlıklar altında farklı analizler ve yorumlar getirmekle kalmayıp Ortadoğu ve İslam araştırmaları alanındaki konuları da kapsadığı gibi, antropoloji, tarih, siyaset bilimi, sağlık bilimleri ve dilbilimi ile de ilgili olmak gibi benzersiz bir özelliğe sahiptir. Bu bilim dallarından herhangi biriyle ilgilenen araştırmacılar ve başkaları bu eseri kitaplıklarının raflarında bulundurmak isteyecektir.
Robert Olson University of Kentucky
ÖNSÖZ
Bu kitabı hazırlama fikri, 1996 Eylülünde Fransa'da Kürtler konulu bir konferansta oluştu. Avrupa ve Amerika'daki değişik yayınevleri, üniversite yayınevleriyle konuştum. Projenin önemini ve Kürt araştırmalarına ve feminist bilime katkılarını kabul ettiler. Ancak bununla beraber kitap, basım endüstrisinin pazar taleplerine ilişkin sorunlarla karşılaştı. Kitabı yayımlama isteksizliği başlığından dolayı değildi, daha ziyade dar bir pazarının olmasından kaynaklanıyordu. Kürt kadınlarının tarihi, kültürü, politikası, yaşamı ve cinselliğinin uzun süredir göz ardı edilmiş yazılı belgelerini "satmak" kolay bir iş değildi. Bu yüzden Mazda yayınlarına, özellikle de Kürt araştırmaları serisini başlatan ve projeyi destekleyen Dr. Ahmad Jabbari'ye minnettarım. Ayrıca, serinin editörü Profesör Robert Olson'a da samimi desteğinden dolayı teşekkürlerimi sunmak isterim. Bu uzun süreç boyunca birçok dost ve meslektaşım cömertçe yardımlarını esirgemediler. Bunların arasında başta gelenler, büyük bir minnettarlık duyduğum bu kitabın yazarlarıdır.
Art arda gelen ertelemelere sabırla anlayış gösterdiler; sayısız biçimsel, editöryal ve yazılım müdahalelerini kibarca kabul ettiler. Amir Hassanpour'a da, sadece bu kitaba sunduğu katkı nedeniyle değil, Kürtlerin karmaşık tarihleri ve kültürlerine ilişkin derin bilgilerini benimle paylaştığı için de teşekkür borçluyum.
Her bölüm farklı uzmanlarca tek tek incelendiler. Özellikle Himani Bannerji, Michael Chyet, B. Mardukhi ve James Reilly'nin incelemelerine minnettarım. Dr. Chyet'in, Rohat Alakom'un makalesini mükemmel bir şekilde çevirmesi Kürtçedeki eşsiz hakimiyetinin bir diğer kanıtıdır.
Dara Aram'ın cömert katkıları unutulmazdı. Kitabın [ingilizce orijinal] önkapağındaki illüstrasyon, onun Kürt kadınlarının direniş dansını betimleyen çizimlerinden biridir. Kitabın meydana gelmesinde başkalarının da katkıları oldu. Toronto Üniversitesi Ontario Enstitüsü Eğitim Araştırmalarında Araştırma Asistanı olan Susan McDonald, Kate Robson ve Rahal Ogbagzy müsveddenin hazırlanışının farklı aşamalarında bana yardım ettiler. Ayrıca, Stephan Dobson'a da müsveddeyi sabırla okuduğu için teşekkür ederim.
Son olarak, Yetişkin Eğitimi Bölümü, Topluluk Gelişimi ve Danışma Psikolojisi ve Toronto Üniversitesi Ontario Enstitüsü Eğitim Araştırmaları bölümlerindeki meslektaşlarımın, Kürt kadınları araştırmaları alanına duyduğum ilgiyi desteklemeleri beni çok memnun etti. Bölümümün eski başkanı ve 2001 yılından beri Eğitim Fakültesi Dekanı olan Budd Hall'a, Victorya Üniversitesine, British Columbia'ya Kürt araştırmalarındaki akademik çalışmalarımı destekledikleri için özellikle teşekkür borçluyum.
Shahrzad Mojab OISE, University of Toronto
Shahrzad Mojab
Devletsiz ulusun kadιnlarι, Kürt kadιnι üzerine araştιrmalar
İngilizceden çevirenler Fahriye Adsay, Sema Kılıç, Ekin Uşaklı
Avesta yayιnlarι
avesta ŀKürt araştιrmalarι: 192 ŀ2 Women of a non-state nation the Kurds (Devletsiz bir ulusun kadınları Kürtler) Edited by Shahrzad Mojab Mazda publishers, California, 2001) İngilizceden çevirenler Fahriye Adsay, Sema Kılıc, Ekin Uşaklı
Editör: Abdullah Keskin Kapak: Ahmet Naci Fırat Tashih ve mizanpaj: Avesta Birinci baskı: 2005, İstanbul Baskı: Barış matbaacılık
Avesta basιn yayιn reklam tanιtιm müzik dağιtιm ltd. şti. Evliya Çelebi mahallesi Aybastı sokak 48 /4 Beyoğlu / İstanbul Tel: (0212) 251 44 80 / 243 89 74 Fax: (0212) 243 89 75
Ekinciler caddesi Nurlan apt. giriş katı no: 2 Ofis / Diyarbakιr Tel-fax: (0412) 222 64 91
ISBN: 975-8637-95-9
Rohat Alakom - İstanbul Üniversitesi'nde gazetecilik ve Ankara Üniversitesi Egitim Fakültesi'nde psikoloji okudu. 1983'ten beri Stockholm'da yaşamaktadır. Alakom Kürt kadınlarι üzerine Kürtçe, İsveççe ve Türkçe olarak çeşitli kitap ve sayısız makele yayımladı; yayınları arasında, Li Kurdistanê hêzeke nûh jinên Kurd (Kürdistan'da yeni bir güç: Kürt kadınları, İsveç, 1995) adlı çalışma da yer almaktadır.
Christine Allison - Londra Üniversitesi, Doğu ve Afrika Araştırma Okulu (SOAS), Yakın ve Ortadoğu Bölümünde İngiliz Akademisi doktora sonrası araştırma üyesidir. Philip G. Kreyenbroek ile Kurdish culture and identity, (London 1996) hazırladı ve The Yezidi oral tradition in Iraqi Kurdistan (London) adlı bir çalışması bulunmaktadır.
Annabelle Böttcher - Freiburg Üniversitesi'nden (Almanya) Siyaset Bilimi, İslami Araştırmalar ve Uluslararası Hukuk üzerine doktorluk payesine sahiptir. 1995 ve 97 arası, Şam'da (Suriye) Institut Français d'Etudes Arabes de Damas'de Araştırma Görevlisi idi. 1997-98'de ve daha sonra 1999-2000'de, Harvard Üniversitesi, Ortadoğu Araştırma Merkezi'nde akademi üyesi oldu. Dr. Böttcher ayrıca 1998-1999'da Beyrut'ta (Lübnan) Doğu Enstitüsü'nde Araştırma Asistanı idi.
Martin Van Bruınessen - Utrecht Üniversitesinde Doğu Dilleri ve Kültürleri Bölümünde öğretim vermektedir. Profesör van Bruinessen ayrıca Utrecht Üniversitesi'nde Modern Dünyada Uluslar arası İslam Araştırma Enstitüsü başkanıdır. Agha, shaikh and state: The social and political structures of Kurdistan (London, 1992) ve Kürtler hakkında birçok makalenin yazarıdır. Devam etmekte olan araştırması şu konularι içermektedir: Türkiye ve Kürdistan'da etniklik ve milliyetçilik; din ve etnik kimlik olarak Alevilik; Kürt ulema, tasavvufçu nizamlar ve kabul edilmiş doktrinlere aykırı dini topluluklar; Evliya Çelebi ve Kürtler üzerine diğer onyedinci yüzyıl yazarları.
Mirella Galletti - Bologna Üniversitesi'nde Siyaset Bilimini okudu. Dr. Galletti Bologna Üniversitesinde (1990-1991) ve Trieste Üniversitesi'nde (1996-1997) Kürt tarihi ve kültürü üzerine misafir profesör idi. Kürt tarihi, siyaseti ve kültürü üzerine çeşitli kitap ve makalelerin yazarιdır; bunlar arasında, I Curdi nella storia (Chitei Italya, 1990) yer almaktadır.
Amir Hassanpour-Kanada, Toronto Üniversitesi, Yakın ve Ortadoğu Uygarlıkları Bölümünde öğretim vermektedir. Araştırma alanlarını medya araştırmaları, dil, tarih ve kültürü oluşturur. Nationalism and language in Kurdistan, 1918-1985 (San Fransisco, 1992) adlı kitabın yazandır.
Janet Kleın - Princeton Üniversitesi'nde Yakın Doğu Araştırmaları Bölü- münde Osmanlı ve Kürt tarihini araştıran bir doktor adayıdır. Denizaşırı araştırma tezi için Fulbright-Hayes akademi üyeliğiyle ödüllendirildi. In- ternational Journal of Kurdish Studies'de (Yaz 2000) yirminci yüzyılın ba- şında milliyetçi söylemle Kürt atasözlerinin kullanımı üzerine yazdı.
Susan Mcdonald - Uluslararası hukuk ve insan haklan alanında çalışan bir avukattır. Göçmen kadınlar için yasal hizmetlerin dağıtılmasında eği- timin rolünü incelemek amacıyla feminist kaulımcı araştırmaya yer vere- rek, Toronto Üniversitesi'nden Eğitim üzerine doktorasını tamamladı.
Shahrzad Mojab - Toronto Üniversitesi'nde Ontario Eğitim Araştırma Enstitüsü, Erişkin Eğitimi, Toplumsal Gelişme ve Psikolojik Danışmanlık Bölümünde öğretim vermektedir. Araştırma ve öğretim alanları eğitim, kadınlar, globalleşme, vatandaşlık, savaş, şiddet ve kadınlarn eğitimi, devlet ve sivil toplumu içerir. Kürt kadınlarι üzerine çeşitli makalelerin yazarιdır. Of Property and Propriety: The Role of Gender and Class in İperialism and Nationalism (Toronto, 2001) eserin ortak editörü ve yazarlarından biridir.
Maria O'shea - Londra, Doğu ve Afrika Araştırma Okulunda (SOAS) Jeopolitik Araştırma Merkezi'nin Araştırma Asistanıdır. Doktora tezi Maps, myths and reality: geograpy and perceptions of Kurdistan (Haritalar, mitler ve gerçekler: Kürdistan'ın coğrafyası ve anlayışlar) adını taşır. Dr. O'Shea Ortadoğu üzerine, özellikle bölgenin kuzeye doğru olan devletleri ve halklarι üzerine sayısız yayınlarιn yazarιdır. Ayrıca bölge üzerine çocuk kitapları yazar.
Heidi Wedel - 1998'de Berlin, Free Üniversitesi Siyaset Bilimi Fakültesi'nden doktorasınι aldı. Tezi, Gender and local politics: The case of migrants in Türkish metropolises 1999'da Almanya'da yayımlandı. Dr. Wedel sosyal hareketler, demokratikleşme ve Kürt sorununu cinsiyet açısından inceleyen çeşitli makaleler yayımladı. Son zamanlarda Londra'da Uluslararası Af örgütü sekreterliğinde Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs üzerine araştımacıdır.
