|
VOORWOORD
Sinds het eind van de Eerste Wereldoorlog is Koerdistan een internationaal probleemgebied geweest. De publieke belangstelling ervoor leeft echter alleen op, wanneer er zich een crisis voordoet, die groter dan normaal is. De voorlaatste crisis deed zich voor in 1979-1980 tijdens de nasleep van de islamitische Revolutie in Iran. Deze crisis werd nooit opgelost en verloor de internationale aandacht door het uitbreken van de oorlog tussen Iran en Irak. Sindsdien zijn er in Nederland voor zover we weten geen algemene overzichten over de Koerdische kwestie meer verschenen.
De nasleep van de Koeweitcrisis en de geallieerde interventie in Irak in 1990-1991 leidde tot een nog dramatischer crisis in Koerdistan. Deze keer trok de crisis zoveel internationale aandacht, dat de westerse regeringen het niet helemaal konden negeren. Er werd echter ook voor deze crisis geen doeltreffende oplossing gevonden. Ander nieuws heeft Koerdistan intussen weer uit de krante-koppen verdrongen, maar we zullen in de komende jaren met het Koerdische probleem geconfronteerd blijven worden. De tijd, dat het gebied een vergeten uithoek was zonder belang voor de wereldpolitiek, is voorbij.
Het leek ons daarom nuttig een algemeen toegankelijk en actueel overzicht in het Nederlands te publiceren over de positie van de Koerden in de diverse landen waar ze wonen. Voor de ene auteur vloeide een maatschappelijk en wetenschappelijk engagement met de Koerdische kwestie min of meer vanzelfsprekend voort uit zijn Koerdische afkomst. De andere auteur had zich dertig jaar lang met de regio bezig gehouden. Universitaire bezuinigingen gaven hem nu de gelegenheid zich meer met popularisering en met de politieke actualiteit bezig te gaan houden.
Dit boek is een algemeen overzicht, gebaseerd op internationale publikaties, krantenieuws, kennis uit de eerste hand van de betrokken landen en persoonlijke contacten in Koerdische kringen. We hopen dat onze presentatie en interpretatie van het materiaal origineel genoeg is voor de specialist en begrijpelijk en boeiend genoeg voor de geïnteresseerde buitenstaander.
In een inleidend hoofdstuk geven we een overzicht van de sociale geografie van Koerdistan en van de historische ontwikkeling van het gebied tot omstreeks het begin van de Tweede Wereldoorlog. Enige kennis van die achtergronden is onmisbaar om de tegenwoordige gang van zaken te begrijpen. De inleiding geeft eveneens informatie over de betrekkelijk kleine Koerdische minderheden in Syrië en de voormalige Sovjet-Unie, die tot dusver niet zoveel internationale aandacht hebben getrokken. De ontwikkelingen sinds de Tweede Wereldoorlog worden voor Iran, Irak en Turkije in drie aparte hoofdstukken besproken. Het betreft hier de drie belangrijkste landen waar Koerdische minderheden wonen. In die hoofdstukken geven we tevens een kort geografisch overzicht van het Koerdische gebied en een overzicht van de politieke gebeurtenissen in dat gebied in het licht van de politieke situatie in het betrokken land als geheel. In een slothoofdstuk proberen we de Koerdische kwestie te plaatsen in het algemene kader van minderhedenproblematiek en nationalisme in diverse delen van de wereld. Etnische minderheden en hun nationale gevoelens en ambities zijn vandaag de dag geen kwestie meer van langzaam uitstervende folklore. Ze vormen in toenemende mate een explosief probleem.
We hopen dat dit boek er toe zal bijdragen dat de Koerden niet weer vergeten raken in de Nederlandse publieke opinie en dat het algemene probleem van de positie van etnische minderheden aan de hand van een concreet voorbeeld wat beter wordt begrepen.
Amsterdam, maart 1992
Kamal Amain
Nico Kielstra
Hoofdstuk 1
Inleiding
Verspreiding Koerden
Koerden zijn een etnische groep, die verspreid woont over Turkije, Irak en Iran met kleinere groepen in Syrië en de voormalige Sovjet-Unie. De cijfers in de bovenstaande tabel zijn gebaseerd op bevolkingscijfers voor 1984 (WDP 1986) en op schattingen voor de bevolkingsgroei tot 1990 (Fuad 1986, Badir al-Dien 1987).
In deze cijfers schuilt echter een vrij grote mate van onzekerheid. Die onzekerheid is niet alleen het gevolg van onbetrouwbare of verouderde volkstellingsgegevens. Een groep als de Koerden, die geen eigen staat vormt, valt altijd moeilijk te definiëren. Alleen in de voormalige Sovjet-Unie, waar de etnische groep waartoe staatsburgers behoren officieel geregistreerd wordt, zou een min of meer preciese officiële telling mogelijk zijn. In de andere landen bestaat een dergelijke officiële registratie van etnische groepen niet. Het meest gangbare criterium bij tellingen is daar of mensen Koerdisch als eerste of als tweede taal spreken. De Koerdische taal is gemakkelijk van Turks of Arabisch te onderscheiden en in feite ook wel van het Perzisch, hoewel het daar een duidelijke verwantschap mee heeft. De Koerdische taal is echter geen eenheidstaal maar verdeeld in een aantal regionale dialecten. (Een eenheidstaal ontstaat alleen, wanneer een overheid de grammatica en woordenschat van een taal min of meer officieel laat vastleggen en via het onderwijs verbreidt.) Van de meeste dialecten is wel duidelijk dat ze een vorm van het Koerdisch zijn, maar van enkele is dat omstreden. Ten noorden van Khorramabad in Iran wonen enkele honderdduizenden mensen die een dialect spreken, dat volgens linguïsten een tussenvorm is tussen archaïsch Perzisch en Koerdisch. Rond Tunceli in Turkije wonen enkele honderdduizenden sprekers van het zogenaamde Zaza, een Indo-Europese taal, die duidelijk verschilt van het Turks en duidelijk verwant is aan het Koerdisch, maar die voor de meeste andere Koerden niet of nauwelijks te verstaan is.
Ook het criterium of iemand Koerdisch als tweede taal spreekt, is onduidelijk. Buiten de gebieden, waar Koerde sprekers in de meerderheid zijn, wonen grote aantallen mensen, van wie nog wel bekend is dat hun voorouders uit Koerdistan afkomstig waren maar die zelden Koerdisch spreken en het soms ook niet of nauwelijks meer beheersen. Je zou als criterium kunnen gebruiken of iemand zichzelf nog als Koerd beschouwt. Maar met name in Turkije, waar de onzekerheid over het aantal Koerden dan ook het grootst is, is het geen politiek en maatschappelijk neutrale zaak of iemand zich openlijk als Koerd beschouwt. Vanaf de jaren twintig tot voorjaar 1991 werd in Turkije officieel, om redenen van nationale eenheid, het bestaan van een Koerdisch volk en een Koerdische taal ontkend. Deelname aan een separatistische beweging, dus ook jezelf openlijk als Koerd of spreker van het Koerdisch uit te geven, kon als een strafbaar feit worden beschouwd.
Die strafbaarstelling werd niet altijd even strikt nageleefd en zelfs de Turkse autoriteiten konden er niet onderuit dat een aantal Turkse staatsburgers helemaal geen Turks kende. Zo’n situatie bevorderde echter niet dat iemand, die wel Turks kende zich niettemin als Koerd opgaf, of dat de volkstellingsautoriteiten geneigd waren iemand als zodanig te tellen. Er is wel gezegd dat het aantal Koerden in Turkije dat een auteur opgeeft, voornamelijk een afspiegeling is van zijn mate van sympathie voor de Turkse autoriteiten.
Naast de Koerdische taal zijn er nog wel een aantal tradities, gewoonten, klederdrachten, dansen, vormen van volksmuziek en dergelijke die als typische ...
| 
