|
OKUYUCULARA
Studia Kurdica'nın Türkçe ikinci sayısı, değişik nedenlerle oldukça gecikmeli olarak çıkmaktadır. Bundan dolayı okuyucularından özür dileyen yayın komitesi, derginin bundan böyle, Türkçe olarak yılda bir sayı çıkarabilmesi için gayret sarfedecektir.
Dergimizin bu sayısında ilk olarak tanınmış kürdolog Martin van Bruniessen’in Evliya Çelebi’nin Diyarbekir Seyehatnamesi ile ilgili önemli bir makalesi yer almaktadır. Şehrin Osmanlılarca fethini ve XVI. ve XVII. yüzyıllardaki İdari teşkilâtını konu alan bu çalışmada, hem Kürt beyliklerinin özerkliği, hem de Kürt bölgelerinin dini yaşamı konusunda oldukça ilginç bilgiler ve yorumlar yer almaktadır.
Dergimizin bu sayısında yayınlanan Hoşmend Osman’ın makalesi ise Türkiye’de çok az bilinen bir konuya, Irak’taki Kürt yayınların kültürel ve politik önemine değinmektedir. Paris’teki Sosyal Bilimler Yüksek Okulu’nda savunulmuş bir çalışmaya dayanan bu makale, Devlet kurumlarına sahip olmayan bir topluluğun yayın yoluyla modernleşmeyi nasıl gerçekleştirebildiği konusunu ele almaktadır.
Dergimizin ikinci bölümünü oluşturan «Serbest Kürsü» bölümünde ise üç çalışma yer almaktadır. Bunlardan Kendal Nezan’ca kaleme alınan ilkinde, Türkiye’deki sosyo-ekonomik değişimler ile baskı ve asimilasyon poltikası nedeniyle Kürt kültürünün «ikinci bir hayati smavla karşı karşıya olduğu belirtilmektedir. «Modernleşmenin, diğer kültürlere açılmanın, dışardan gelen katkılarla zenginleşmenin meydan okuyuşuna hazır olmanın» gerektiğini belirten yazar Paris Kürt Enstitüsü’nün bu yönde harcadığı çabalara değinmektedir. «Kürt-Ermeni ilişkilerinin bir «araştırma konusu» olarak ele almanın oldukça güç, fakat zorunlu olduğunu savunan Gerard Liberidian ise Ulus-Devlet modelinin tarihçilerin de bakış açılannı hipotek altına aldığını belirtmektedir. Osmanlı İmparatorluğu üzerine çalışan tarihçilere bir dizi tartışmaya değer öneride bulunan yazar, «değişik etnik ve dini gruplardan» araştırmacıların işbirliğinin zorunlu olduğunu açıklamaktadır. Bu bölümde yer alan üçüncü yazı ise R. Olson’un Kürt milliyetçiliğinin doğuşu üzerine olan kitabının eleştirisinden oluşmaktadır.
Dergimizin «Bibliyografya» bölümünde Sayın Joyce Blau’ca hazırlanan açıklamalı «Kürdoloji Bibliyografyası» yer almaktadır. Dergimiz, bundan sonra da bu sahadaki eserlerin dökümünü okuyuculanna ulaştırmaya devam edecektir. Studia Kurdica'’nın bu sayısının son bölümünde ise 1983-1989 yıllan ile ilgili bir «Kronoloji» yer almaktadır. Bu yedi yıl içinde olayların nasıl trajik bir biçimde ve baş döndürücü bir hızla geliştiği düşünüldüğünde, bu kronolojinin sadece çok önemli bazı olayları aktarmakla yetinmesinin nedenleri kendiliğinden anlaşılacaktır.
Saygılanmızla.
Studia Kurdica
Araştırma
Diyarbekir’in Osmanlılarca Fethi
Ve Eyaletin XVI. Ve XVII. Yüzyıllardaki
İdari Teşkilatı
Martin van Bruinessen*
Diyarbekir eyaletinin ‘Kanunname’ lerinden birini zikrederek Evliya dikkatimizi bu eyaletin bir özelliğine çekmektedir. Bu eyalette “diğer eyaletlerde olduğu gibi”, merkezce atanan sancakbeylerince idare edilen sancakların yanısıra, irsî, az ya da çok özerk Kürt hükümdarlarınca idare edilen iki tür sancak tipi, hükümet ve ocaklık da mevcuttur. Kürdistan’ın çok önemli kısımları, çok uzun bir zaman boyunca, dolaylı bir biçimde idare edilmiştir. Bu emirliklerin sonuncusu ancak 1830’larda dolaysız olarak kontrol altına alınabildi. Dolaylı kontrol biçimi¬nin iki aşikâr nedeni vardı. Bunlardan ilki coğrafi konumla ilgiliydi. Kürdistan bir sınır bölgesini oluşturmaktaydı ve sınınn ötesinde isyankâr Osmanlı tebalannı desteklemeye her zaman hazır olan düşman İran devleti mecvuttu. Bir Kürt hükümdar, OsmanlIlardan nefret ettiği zaman, İran’ca ağırlanacaktı. Bu Kürt hakimlerinin çoğunluğu, böyle bir durumda, kendilerini takip edecek, hatta, Osmanlı hükümetine karşı isyan edip mıntıkalarını İran’ın bir parçası olarak ilân edecek aşiret üyelerinin koşulsuz desteğine sahiptiler. Bu Kürt emirliklerinin tarihini konu alan ve XVI. yüzyılın sonlarında yazılmış olan Şerefname’de İran’a kaçan bu tür Kürt hakimlerinden bazılanyla ilgili misaller bulabilmekteyiz. Bun¬lardan birisi, kitabın yazan olan Şerafeddin-i Bitlisi’dir. Gerçekte, Sultan Selim bir tür otonomi vaad ederken, Şah İsmail doğrudan yönetime kalkıştığı içindir ki, Kürt liderlerinin çoğu, Çaldıran Meydan Savaşı’ndan sonra resmen OsmanlIlara boyun eğdiler ve Şah İsmail’in ordulannı püsküllüler.
İkinci neden ise şuydu : bu dağlık bölgelerin doğrudan kontrolü ve vergiye tabii tutulmalan, çoğu zaman, devlete getirebilecekleri gelirden daha pahalıya mal olacaktı. Sadece stratejik ve ekonomik öneme haiz bölgeler, her zaman dolaysız olarak (yani merkezce atanan sancakbeyi vb. tarafından) idare edildi. Buna stratejik olan Bitlis dahil olmak üzere yalnız çok az istisna bulunabi¬lir. Kürt emirliklerinin sayısı, büyüklüğü ve otonomi derecesi ise, zaman içinde, ...
* Kürdolog. Hollanda Kraliyet Lengüistik, Coğrafya ve Etnografya Enstitüsünde araştırıcı.
| 
